Αν υπήρχε ο Ζορμπάς θα ήταν φυλακή ή τρελοκομείο

Ηρθε η ώρα να ξεχάσετε όλα τα στερεότυπα που είχατε για τον Αλέξη Ζορμπά. Ούτε ουζάκι ούτε συρτάκι θα… ρέουν στην παράσταση του Εθνικού Θεάτρου «Ζορμπάς- Η πραγματική ιστορία», που ανεβαίνει αύριο στη Νέα Σκηνή του Κεντρικού Κτιρίου Τσίλερ, με Ζορμπά τον Μανώλη Μαυροματάκη.

Ο Μανώλης Μαυροματάκης, που παίζει τον Ζορμπά («έναν ρόλο αδύνατο», όπως λέει) και ο Τσεζάρις Γκραουζίνις», που τον σκηνοθετεί σαν ένα «ανέφικτο χαρακτήρα»

Κυρίως, δεν θα υπάρχει η ελληνική «μεγαλοσύνη» της πληθωρικότητας και του ορμέμφυτου, ο «αυτόχθων» αχαλιναγώγητος χείμαρρος ανδρισμού και ξεροκεφαλιάς που μας έμαθε όχι τόσο το ίδιο το μυθιστόρημα του Καζαντζάκη όσο το φιλμ του Κακογιάννη με τον Αντονι Κουίν.

Γι’ αυτήν την αποκαθήλωση ευθύνεται η υπογραφή της παράστασης, που είναι λιθουανική. Ο Τσεζάρις Γκραουζίνις, γνωστός μας από την εξαίρετη δουλειά «Δάφνις και Χλόη» στο «Πορεία» και αργότερα από το «Περιμένοντας τον Γκοντό» στο Φεστιβάλ Αθηνών.

Ηταν στις προθέσεις του σκηνοθέτη, που μόνος του επέλεξε το συγκεκριμένο «υλικό» να θρυμματίσει όλα τα στερεότυπά μας; «Δεν θέλω να καταστρέφω ή να προκαλώ», διατείνεται. «Αυτό που θα δείτε είναι το δικό μας ταξίδι με αφορμή τον Ζορμπά. Το ταξίδι των ανθρώπων που είναι στη σκηνή αλλά και το δικό μου. Οι μνήμες μας, οι απόηχοι από το ταξίδι μας στον κόσμο του Καζαντζάκη. Η προβολή του κόσμου του πάνω στον δικό μας. Το ξεκαθαρίζω: η παράσταση δεν είναι μια απόπειρα να κάνουμε την τέλεια θεατρική απόδοση του βιβλίου. Είναι η απόδοση των δικών μας αντιδράσεων διαβάζοντάς τον. Η δική μας ιστορία. Γι’ αυτό την ονομάσαμε «πραγματική ιστορία»».

Ξαναγράφει, δηλαδή, ελεύθερα το βιβλίο; «Γράφω ένα κείμενο για την παράστασή μου που βασίζεται και είναι εμπνευσμένη απ’ το λογοτεχνικό έργο και όχι από την ταινία. Δεν θεωρώ ότι είμαι καλύτερος συγγραφέας από τον Καζαντζάκη. Θεωρώ ότι ο «Ζορμπάς» είναι ένα πολύ σημαντικό βιβλίο, από τα πιο προκλητικά και πνευματικά έργα που έχω διαβάσει ποτέ -γι’ αυτό το επέλεξα, άλλωστε- που δίνει τη δυνατότητα να σκεφτεί κανείς σε βάθος για την ίδια τη ζωή».

Η δράση του που τοποθετείται; Υπάρχει «περίγραμμα»; «Και αν συμβαίνει στον ουρανό; Αν συμβαίνει μετά θάνατον ή πριν τη γέννηση; Ισως είναι ένα άσυλο αυτό που θα δείτε, ίσως είναι κι ένας σιδηροδρομικός σταθμός. Ελπίζω ο θεατής να ξεχάσει όλες τις προσδοκίες του. Χρειάζεται κουράγιο να αποδεχτεί κάτι που συγκρούεται με αυτές. Επειδή όλα πια δίνονται στον άνθρωπο με οδηγίες χρήσεως, προσπαθούμε με τον «Ζορμπά» μας να του δώσουμε την ευκαιρία να ανακτήσει τη χαμένη εσωτερική ενόρασή του, να κάνει ένα ταξίδι μέσα στον πυρήνα των πραγμάτων».

Ο Μανώλης Μαυροματάκης, ο Ζορμπάς του Γκραουζίνις, έχει παίξει σε όλες τις παραστάσεις του στην Ελλάδα. Τι ζητεί ο Γκραουζίνις από τους ηθοποιούς; «Νύξεις μόνο που ενεργοποιούν τη φαντασία», απαντά.

Τι Ζορμπά ενσαρκώνει; «Θέλω να έρθετε και να δείτε τον Ζορμπά που σας αρέσει. Ο Ζορμπάς δεν είναι ένας χαρακτήρας με ψυχολογία. Δημιουργεί τα συναισθήματα. Είναι μια μηχανή που παράγει συναίσθημα. Γενικά είναι αδύνατο να παίξεις ως ηθοποιός αυτό τον ρόλο. Παίζω, με άλλα λόγια, ένα ρόλο… αδύνατο», παραδέχεται ο Μαυροματάκης.

Μαζί του συμφωνεί κι ο σκηνοθέτης. «Πιστεύω ότι ο Ζορμπάς δεν είναι αληθινός χαρακτήρας. Είναι μια πνευματική και συναισθηματική προβολή, ένας ανέφικτος χαρακτήρας. Εμοιαζε ανέφικτος και στην εποχή του Καζαντζάκη, σήμερα ακόμα περισσότερο. Θέλω να δώσω με την παράσταση στο κοινό την ευκαιρία να σκεφτεί αν είναι δυνατό να υπάρξει ένας Ζορμπάς σε αυτό τον κόσμο. Είμαι εντελώς πεπεισμένος ότι, αν από θαύμα, υπάρχει κάπου ένα πρόσωπο σαν τον Ζορμπά, βρίσκεται είτε στη φυλακή είτε στο τρελοκομείο».

• Info: Σκηνικά και κοστούμια είναι του Β. Ναρμπούτας, η μουσική του Μ. Μπιαλομπζέσκις. Παίζουν οι: Πολυξένη Ακλίδη, Δημοσθένης Ελευθεριάδης, Εύα Κεχαγιά, Δημήτρης Κουρούμπαλης, Δέσποινα Κούρτη, Μανώλης Μαυροματάκης, Μάρω Παπαδοπούλου, Δημήτρης Πασσάς και Απόστολος Πελεκάνος.

• Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ, Ελευθεροτυπία, Πέμπτη 29 Οκτωβρίου 2009