«Η μεγάλη τέχνη βρίσκεται στο λίγο»

• Το θέατρο και η Ελένη Χαβιαρά χωρίς τον Δημήτρη Κεχαΐδη

• Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΚΙΩΝΗ, Ελευθεροτυπία, Σάββατο 18 Δεκεμβρίου 2010

Πέντε χρόνια μετά το θάνατο του συζύγου και συνεργάτη της Δημήτρη Κεχαΐδη (15 Δεκεμβρίου 2005, στα 72 του), η Ελένη Χαβιαρά έχει, εδώ κι ένα χρόνο, καταπιαστεί με τη συγγραφή ενός θεατρικού έργου -του πρώτου δικού της και του πρώτου χωρίς τον Κεχαΐδη. «Είναι οδυνηρό το γράψιμο χωρίς αυτόν», λέει στη συνάντησή μας.

Τι είναι αυτό το έργο; Εκτιμά ότι είναι πρόωρο να το κοινολογήσει -«ούτε στον τίτλο έχω καταλήξει». Υπολογίζει όμως σ’ ένα χρόνο να το έχει ολοκληρώσει.

Αλλά και ο Κεχαΐδης δούλευε μόνος του ένα έργο που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει. Εδώ έχουμε και τον τίτλο: «σαγαπωσυνέχεια» (σε μια λέξη), μαζί με μια γεύση από την υπόθεση: Ενας πατέρας με δύο παιδιά καταφεύγουν σ’ ένα μοναστήρι στο βουνό Μαίναλο της Αρκαδίας, προκειμένου να εμπνευστούν και να γράψουν από μια νουβέλα για έναν λογοτεχνικό διαγωνισμό. Η σύζυγος και μάνα το ‘σκασε μ’ έναν φαλακρό δημοσιογράφο και συγγραφέα, με φήμη ακαταμάχητου κοσμοπολίτη εραστή…

Υπάρχουν κι άλλα στοιχεία από το σχεδιασμό του, αλλά αποσπασματικά. Μερικά ωστόσο κομμάτια παρουσιάστηκαν, ένα χρόνο μετά το θάνατο του Κεχαΐδη, από τον Λευτέρη Βογιατζή, σε αναλόγιο και, αργότερα, από τη Χαβιαρά στη Θεσσαλονίκη.

• Τυχαία στο θέατρο

Σαράντα ένα χρόνια μαζί -από το 1964. Εκείνος γεννημένος στα Τρίκαλα, με σπουδές στη Νομική στην Αθήνα. Εκείνη γεννημένη στην Αίγυπτο, στο Σουέζ, με καταγωγή από τη Σύμη, με σπουδές στη δραματική σχολή του Πέλου Κατσέλη -να γίνει ηθοποιός, όπου και δοκιμάστηκε επί τρία χρόνια. Παράλληλα σπούδασε αγγλική φιλολογία και δίδαξε αγγλική λογοτεχνία και συγγραφή στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, του οποίου πλέον είναι ομότιμη καθηγήτρια.

«Στο θέατρο βρέθηκα μάλλον τυχαία», λέει ο Κεχαΐδης, σε συζήτηση στα «Θεατρικά Τετράδια» της Πειραματικής Σκηνής «Τέχνης» του Νικηφόρου Παπανδρέου στη Θεσσαλονίκη, επ’ ευκαιρία του ανεβάσματος το 2000 (και άλλες δύο φορές αργότερα) του έργου «Με δύναμη από την Κηφισιά», σε σκηνοθεσία Ερσης Βασιλικιώτη. Και συνεχίζει: «Πήγα ένα βράδυ στου Κουν και μου άρεσε. Εκεί πρωτοσκέφτηκα το γράψιμο και αποφάσισα να δοκιμάσω».

Η δοκιμή στέφθηκε με επιτυχία. Τα μονόπρακτά του «Μακρύ λυπητερό τραγούδι» και «Παιχνίδια στις αλυκές» παίχτηκαν στο Θέατρο Τέχνης (1957). Ακολούθησαν: «Ο μεγάλος περίπατος» (1959), το μονόπρακτο «Προάστειον Νέου Φαλήρου» (1960), που παρουσιάστηκε από την ΕΡΤ1, σε σκηνοθεσία Αντώνη Αντύπα, «Το πανηγύρι» (1964), τα μονόπρακτα «Η βέρα» και «Το τάβλι» (1972). «Σ’ αυτά με βοήθησε και η Ελένη – περισσότερο στο «Τάβλι», λέει.

«Τα θέματά του είναι καίρια και σαφή, η γραφή του αποτέλεσμα βασανισμού και απόσταξης, οι χαρακτήρες του πλήρεις και με πρισματική τέχνη δομημένοι», γράφει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος.

Η συνέχεια είναι κοινή: το «Δάφνες και πικροδάφνες», που ανέβασε ο Κουν το 1979 και το «Με δύναμη από την Κηφισιά», ο Λευτέρης Βογιατζής στη «Νέα Σκηνή» το 1995. Εργα που έχουν υμνηθεί από την κριτική και, μαζί με τα προηγούμενα, παίζονται και ξαναπαίζονται από ελληνικές σκηνές, ενώ έχουν μεταφραστεί και στο εξωτερικό.

• Συν-γράφοντας

Πώς τώρα γινόταν η συγγραφική συνεργασία; Στο πρόγραμμα της «Νέας Σκηνής» υπάρχει κι ένας σχετικός διάλογος του Βογιατζή με τους δύο συγγραφείς:

Κεχαΐδης: «Εχουμε φτιάξει ένα γραφείο μεγάλο και χωράει να κάθονται δύο άνθρωποι, ο ένας δίπλα στον άλλο. Εχουμε δύο αναπαυτικές καρέκλες, τρία μαγνητόφωνα, μία γραφομηχανή, πήραμε τώρα κι έναν κομπιούτερ και καθόμαστε με τις ώρες, με τους μήνες, με τα χρόνια και συζητάμε, κι όταν ανάβει η συζήτηση κι αρχίζουμε να μιλάμε με το στόμα των προσώπων του έργου, πατάμε το κουμπί του μαγνητόφωνου…».

Χαβιαρά: «Το βασικό υλικό του διαλόγου παράγεται με αυτοσχεδιασμό και καταγράφεται στο μαγνητόφωνο. Αλλά αυτό είναι μόνο ένα μέρος της διαδικασίας. Και μας είναι πάντα δύσκολο να περιγράψουμε ολόκληρη τη διαδικασία, τα διάφορα επίπεδα, τις διάφορες φάσεις της. Η αναζήτηση των χαρακτήρων, η σύνθεση της δράσης, οι ισορροπίες των ρυθμών…».

Κεχαΐδης: «Σημασία έχει κυρίως αυτό που δεν λέγεται… να το κρύψεις βαθιά σ’ αυτό που λέγεται…».

Και κάτι σχετικό από τον Κεχαΐδη, στη συζήτηση στα «Θεατρικά Τετράδια»:

«Πάντοτε μου άρεσε στην τέχνη να βλέπω το λίγο. Πιστεύω ότι η μεγάλη τέχνη βρίσκεται στο λίγο […] Πρέπει, άλλωστε, να ξεκινάς από τα χαμηλά, τα μικρά, για ν’ ανέβεις στα ψηλά, στην κορυφή. Κι αυτή είναι μια διαδρομή μύησης στα μυστικά του κόσμου».

Οσοι είχαν την τύχη να γνωρίσουν τον Κεχαΐδη (κι ανήκω σ’ αυτούς) εκτιμούσαν έναν άνθρωπο φιλοσοφημένο και με πολύ χιούμορ (στοιχεία άλλωστε που αναγνωρίζονται στα έργα του). Μαζί με τα έργα που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει, μας λείπει και ο άνθρωπος.*

Παραστάσεις έργων των Καμπανέλλη και Κεχαΐδη από το Θέατρο Ελλήνων Γενεύης

Το «Θέατρο Ελλήνων Γενεύης» έδωσε την ευκαιρία στους Έλληνες της Γενεύης και σε Ελβετούς φιλέλληνες να γίνουν κοινωνοί της ελληνικής θεατρικής δημιουργίας επί ένα τριήμερο (1-3 Μαΐου), ανεβάζοντας σε κοινή παράσταση δύο έργα: «Η Γυναίκα και ο Λάθος» του Ιάκωβου Καμπανέλλη και «Με δύναμη από την Κηφισιά», του Δημήτρη Κεχαΐδη και της Ελένης Χαβιαρά.

Όπως αναγράφεται στο πρόγραμμα των παραστάσεων, «επελέγησαν δύο σύντομες εικόνες της σύγχρονης Ελλάδας, δύο στιγμές όχι τόσο απομακρυσμένες χρονικά η μία από την άλλη και όμως με τόσο διαφορετικά ερωτηματικά, με τόσο διαφορετικές υπαρξιακές ανησυχίες, αλλά με φόντο την ίδια ανθρώπινη φύση».

Δέκα ερασιτέχνες ηθοποιοί της αξιόλογης αυτής θεατρικής ομάδας, με τη σκηνοθεσία του Γιώργου Σταγκάκη και την τεχνική επιμέλεια του Δημήτρη Δημητριάδη «κάνοντας θέατρο με την ψυχή μας», όπως δηλώνουν υπερήφανα, καθήλωσαν με την ερμηνεία τους τους πολυάριθμους θεατές, που κατέκλυσαν την Salle Centrale de la Madelaine της Γενεύης, μεταξύ των οποίων ο Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΗΕ, πρέσβης κ. Γ. Κακλίκης και η Γενική Πρόξενος της Ελλάδας στη Γενεύη, κα Τερέζα Αγγελάτου.

Το Θέατρο Ελλήνων Γενεύης δραστηριοποιείται εδώ και 15 χρόνια παρουσιάζοντας από αρχαίες τραγωδίες μέχρι έργα από το νεοελληνικό θέατρο και ξένο ρεπερτόριο σε διάφορες πόλεις της Ελβετίας, της Γαλλίας αλλά και στην Αθήνα. Τον περασμένο Μάρτιο διοργάνωσε στη Γενεύη μια εξαιρετική παράσταση με την απαγγελία στο ελληνικό πρωτότυπο και σε γαλλική μετάφραση γνωστών αριστουργημάτων της ελληνικής δημοτικής ποίησης.

Η φιλοσοφία της αρπαχτής σε μια παρτίδα «Τάβλι»

Το «Τάβλι» του Δημήτρη Κεχαΐδη, που γράφτηκε το 1972, σκηνοθετεί σήμερα ο Αρης Ρέτσος στήνοντας ένα σκληρό σκηνικό μπρα-ντε-φερ με την ελληνική συγκυρία.

Ο Βασίλης Νανάκης και ο Γιάννης Παπαϊωάννου. Ο Κόλιας και ο Φώντας στο «κωμικό», «υπερεαλιστικό» «Τάβλι»

Αλλωστε, ο ειρωνικότατος υπότιτλος της παράστασης, που κάνει πρεμιέρα τη Δευτέρα στο «Αργώ», «Greek Dream», αυτό αφήνει να εννοηθεί. Δεν πέρασε μια… μέρα από τη μιζέρια και τη «φιλοσοφία» της «αρπαχτής» στην οποία «επιβιώνουν» οι δύο αντιήρωες του Κεχαΐδη.

«Το ίδιο DNA σκέψης έχουμε σήμερα, 35 τόσα χρόνια από τότε που γράφτηκε το έργο. Δεν έχει αλλάξει τίποτα», λέει ο Ρέτσος. «Ο killer ορθολογιστής λαχειοπώλης και ο παρίας καφενόβιος του έργου σήμερα είναι οι τύποι που έχουν εταιρείες off shore και κάνουνε κόλπα στα χρηματιστήρια. Με ενδιέφερε, δηλαδή, το πώς μια κατάσταση επαναλαμβάνεται στους αιώνες των αιώνων. Τα ίδια πράγματα δεν λέγονται και σήμερα πάνω από έναν καφέ; Οπως τότε, και τώρα πιεζόμαστε κάτω από μια πέτρα που πάει να μας συνθλίψει».

Δυο άνδρες που «δεν έχουν στον ήλιο μοίρα» παίζουν ένα παιχνίδι εξόντωσης σε μια αυλή του Θησείου, ένα καυτό αυγουστιάτικο απόγευμα. Τα ζάρια χορεύουνε στο τάβλι, ενώ ο καφές έχει κρυώσει. Ο Φώντας, ο λαχειοπώλης («που μοιάζει με τους στυγνούς τύπους με τα laptop σήμερα», σύμφωνα με τον Ρέτσο ) θέλει να πιάσει την καλή με απάτη. Επεξεργάζεται το «σενάριο» να βγάλουν τη γυναίκα του σπιτιού στο κλαρί. Ο συναισθηματικός Κόλιας, άνθρωπος του ενστίκτου, ονειρεύεται να εκδώσει ένα βιβλίο για την αντιστασιακή του δράση. «Είναι από τους ανθρώπους που από εδώ και πέρα θα απαγορεύεται να υπάρχουν. Τέρμα το όνειρο», ξεκόβει απότομα ο σκηνοθέτης της παράστασης.

Δεν κρύβει ότι πέρα από τα «ηθικά ερείσματα της ανθρώπινης ύπαρξης» τον ενδιέφερε στο «Τάβλι» και το «πολύ χαμηλό IQ των ηρώων» ως μια «καλή αφορμή για να ξεμπροστιαστεί η σημερινή πραγματικότητα».

Μελετώντας το κείμενο του Κεχαΐδη ξανά (παλαιότερα είχε υποδυθεί τον Κόλια) ο Ρέτσος σιγά σιγά ανακάλυπτε εκτός από τα διαχρονικά του στοιχεία και την «τρομακτική οικονομία» του. «Είναι σαν να έχει υποστεί μουσική επεξεργασία. Εχει και light motive που διαρκώς επανέρχεται: το»να πάρουμε τα 50 από τον Συμεωνίδη»».

Η συναισθηματική κατάσταση των χαρακτήρων δεν αποδίδεται ρεαλιστικά, αλλά μέσα από κώδικες. «Στη σκηνή γίνεται ένας αγώνας για να φτάσεις στο υπερεαλιστικό. Αυτό που προέκυψε, στα όρια της κωμωδίας, δεν είναι εξπρεσιονιστικό, αλλά πραγματικότητα», αποκαλύπτει ο σκηνοθέτης. «Είναι κωμωδία όχι επειδή κοροϊδεύουμε τους ήρωες. Το κωμικό προκύπτει από την υπερβολή, η οποία στο τέλος αποκτά κάτι το υπερβατικό». Οι ηθοποιοί είναι μακιγιαρισμένοι τόσο έντονα, που μοιάζει να φορούν προσωπεία. «Είναι αυτονόητο το ότι θέατρο = μάσκα. Μάσκα = μίμηση. Μίμηση = ψευδαίσθηση, μην πω το απόγειο της ψευδαίσθησης: Καρναβάλι! Με άλλα λόγια, στο έργο του Κεχαΐδη με ενδιέφερε έντονα το γκροτέσκο στοιχείο».

Ο,τι πρόκειται να δούμε στο «Αργώ» ο Ρέτσος το βαπτίζει «καθαρή προέκταση» της πολύχρονης δουλειάς του στο αρχαίο δράμα. «Δεν υπάρχει έργο που δεν μπορεί να αποκτήσει μια ενδιαφέρουσα ανάγνωση μέσα από συγκεκριμένο κώδικα. Αν είχα σχολή, αυτό θα δίδασκα. Είναι κάτι που δεν έχει σχέση με το πείραμα. Η παράσταση που θα δείτε δεν είναι πειραματική, αλλά ολοκληρωμένη», υπογραμμίζει. «Θα την καταλάβει και ο άνθρωπος απ’ το Μεταξουργείο και ο πολίτης της Εκάλης».

* Κόλιας ο Βασίλης Νανάκης. Φώντας ο Γιάννης Παπαϊωάννου. Σκηνικά – κοστούμια: Σίμος Παπαναστασόπουλος. Φωτισμοί: Αλέκος Γιάνναρος. Μουσική: Σπύρος Αραβοσιτάς. Μέχρι το Πάσχα ελεύθερη είσοδος για τους σπουδαστές Δραματικών Σχολών. *

• Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ, Ελευθεροτυπία, Τρίτη 9 Μαρτίου 2010

ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας: Παίζουν «Τάβλι» περιοδεύοντας

Ενα από τα σημαντικότερα έργα της ελληνικής δραματουργίας, «Το τάβλι» του Δημήτρη Κεχαΐδη παρουσιάζει το «Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Πάτρας», στις 27 Φεβρουαρίου, στα Καλάβρυτα (στο κέντρο Φιλοξενίας Νέων). Στη συνέχεια η παραγωγή θα περιοδεύσει σε άλλες πόλεις της Αχαΐας και της Ηλείας για να φτάσει στις 19 Μαρτίου στην Πάτρα, στο θέατρο «Απόλλων».

Ανατόμος με φοβερή θεατρική πυκνότητα με έναν ιδιαίτερο αιχμηρό αλλά με μουσικότητα λόγο, ο Κεχαϊδης πραγματεύεται το θέμα των μεταναστών, που λειτουργεί διαχρονικά στην Ελλάδα. Προφητικός ο συγγραφέας ανατέμνει τη νοοτροπία, τη συμπεριφορά και γενικά τη ζωή των ηρώων του, του Φώντα και του Κόλλια που λειτουργούν συμπληρωματικά στην προσπάθειά τους να πιάσουν την καλή, με τη μεγάλη κομπίνα που ετοιμάζουν. Ιδιοφυές «με υπαρξιακή διάσταση, θεατρική πυκνότητα με βάθος και ουσία», χαρακτηρίζει το έργο ο σκηνοθέτης της παράστασης, Παντελής Παπαδόπουλος. Ενώ είναι ένας «επινοημένος λόγος, είναι άμεσος και καθημερινός που αγγίζει τον θεατή».

Το «θέμα» του παιχνιδιού είναι η επιχείρηση «εισαγωγής και εκμετάλλευσης νέγρων», που οργανώνεται όπως ακριβώς μια καλοστημένη παρτίδα. Η επιχείρηση είναι ένα παιχνίδι δοσοληψίας -πιο σωστά αγοραπωλησίας- και εκμετάλλευσης από το οποίο όλοι, κατά τον Φώντα, θα βγουν κερδισμένοι. Οι δύο ήρωες θα κερδίσουν χρήμα και δόξα, θα ξεχωρίσουν από το πλήθος, θα αποκτήσουν ονοματεπώνυμο και θα αναδείξουν την πραγματική τους αξία.

Ο συγγραφέας με μια ιδιαίτερα διεισδυτική ματιά, παρουσιάζει όχι μονάχα τα έργα και τις ημέρες των δύο μικροαστών ηρώων αλλά και μια εικόνα της σύγχρονης νεοελληνικής πραγματικότητας.

Τα σκηνικά-κοστούμια φιλοτέχνησε η Μαρία Αλανιάδη. Παίζουν: Θοδωρής Σκούρτας, Γιώργος Ψυχογιός. Τo έργο θα παίζεται μέχρι καιτην Κυριακή 12 Απριλίου.