Πρωτότυπες παραστάσεις σε χώρους εναλλακτικούς. Τρεις μορφές έκφρασης ενός αντισυμβατικού θεάτρου

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Ο Παπαδιαμάντης συναντά τον Μάρκες σε ένα παλιό μαγαζί που μοιάζει περισσότερο με γιαπί, ενώ την ίδια στιγμή, οι πρωταγωνιστές ενός διηγήματος του Κάφκα παίρνουν σάρκα και οστά στο υπόγειο της Εθνικής Ασφαλιστικής στην Κοραή. Και κάπου στην Καλκούτα, μια χαρούμενη φωνή περιμένει να ακούσει ένα ελληνικό τραγούδι από έναν ανυποψίαστο Ελληνα θεατή. Τρεις πολύ διαφορετικές παραστάσεις, που παίζονται αυτή τη στιγμή στην Αθήνα, έχουν ένα κοινό στοιχείο: χωρίς το συνηθισμένο φουαγιέ και δίχως τον παραδοσιακό ταξιθέτη, υποδέχονται το κοινό τους σε χώρους εναλλακτικούς, χώρους που δεν θυμίζουν τίποτα από αυτό που θα λέγαμε «παραδοσιακό» θέατρο.

• Σύνδεση με Καλκούτα

Πίσω στο παρόν, η αξιοπερίεργη παράσταση της γερμανικής κολεκτίβας Rimini Protokoll με τίτλο «Call Cutta in a Box» φιλοξενείται στο Bios και… τις τηλεφωνικές του γραμμές. Πρωταγωνιστές του έργου; Μια ομάδα πραγματικών υπαλλήλων τηλεφωνικού κέντρου στην Καλκούτα. Ο Ντάνιελ Βέτζελ, μέλος των Rimini Protokoll αντιδρά όταν τον ρωτάμε για την εναλλακτική πλατφόρμα του τηλεφώνου: «Το τηλέφωνο είναι μία από εκείνες τις πολύ παραδοσιακές “σκηνές” στη σύγχρονη κουλτούρα μας, κάτι που δεν το αντιλαμβανόμαστε αρκετά. Το κοινοβούλιο είναι μια δεύτερη. Και όσο για τις θεατρικές σκηνές, είναι και αυτές… σκηνές. Η ερώτηση είναι μέσα από ποια αντιληφθήκαμε τελευταία κάτι που μας συγκίνησε πραγματικά, περνώντας ένα μήνυμα που μας έκανε να αισθανθούμε διαφορετικά; Από ποια δεχθήκαμε τα πιο συγκλονιστικά, προσωπικά νέα; Υποθέτω περισσότερο μέσα από το τηλέφωνο, λιγότερο από το δημόσιο πολιτικό διάλογο και μόνο αν πηγαίνει κανείς πολύ συχνά στο θέατρο, ίσως και μέσα από το θέατρο… Αυτή η παράσταση είναι στην ουσία μια πολύ παραδοσιακή παράσταση που όμως προσπαθεί να βρει διόδους μέσα από τις οποίες το θέατρο εκτυλίσσεται με έναν τέτοιο τρόπο που σε φέρνει σε επαφή με ανθρώπους που δύσκολα θα είχες πάρε-δώσε στην κανονική σου ζωή». Πενήντα λεπτά με τη Σάρασι Τσακραμπάρτι, την Ινδή πρωταγωνίστρια που πέτυχε η «Κ» και ένα σενάριο που περιέχει πολλά, κρυμμένα διαφημιστικά κόλπα, μικρές, γλυκιές εκπλήξεις σε τεχνικό αλλά και θεατρικό επίπεδο, ποίηση και χιούμορ, η αίσθηση του εκκεντρικού σιγά σιγά σβήνει, και ο θεατής προσαρμόζεται σε κάτι που μοιάζει εναλλακτικό αλλά του είναι τελικά τελείως οικείο.

Gabriel Garcia Marquez

• Παπαδιαμάντης και Μάρκες στο «Συνεργείο»

Φέτος δεν χρειάστηκαν κουβέρτες για την παράσταση της Γιολάντας Μαρκοπούλου. Μετά το περσινό «Tejas Verdes», στο παγωμένο «Συνεργείο», το υποψιασμένο κοινό κατέφθασε ντυμένο ζεστά για την τρίτη θεατρική παράσταση που ανεβάζει η νέα σκηνοθέτης. Οι «Νεκροί Ταξιδιώτες», ένα έργο βασισμένο σε διηγήματα των Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες και Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, παρουσιάζεται από τον Ιανουάριο στο Μεταξουργείο, σε ένα χώρο που έχει κληρονομήσει το όνομα του περσινού «Συνεργείου». Το σκοτεινό ισόγειο με το αμφίβολο πατάρι λειτουργούσε παλαιότερα ως μαγαζί, ενώ χρησιμοποιήθηκε πιο πρόσφατα ως εκθεσιακός χώρος για το ReMap κατά τη διάρκεια της πρώτης Μπιενάλε στην Αθήνα. «Θέλαμε να φτιάξουμε ένα σκηνικό που θα ήταν δύσκολο να στήσουμε σε ένα θέατρο. Ηταν θέμα χώρου, χρόνου και ελευθερίας κινήσεων, γιατί το σκηνικό μας είναι ουσιαστικά ένα γλυπτό το οποίο καλύπτει μια μεγάλη επιφάνεια του χώρου».

Οταν σπρώχνει ο θεατής τη σιδερένια πόρτα του ισογείου στην Κολωνού, και με ένα βήμα περνάει από το πεζοδρόμιο στη… σκηνή, η εμπειρία μοιάζει πιο ολοκληρωμένη. «Χρησιμοποιήσαμε κάθε γωνία προς όφελος της παράστασης και αυτό είναι ένα από τα υπέρ ενός τέτοιου χώρου. Ετσι προκύπτουν και κάποια πράγματα που δεν περιμένεις. Πολλά από τα ερωτήματα που είχαμε καθώς μελετούσαμε το κείμενο, τα απάντησε ο ίδιος ο χώρος».

Οσον αφορά το συγκεκριμένο κείμενο, η Γιολάντα Μαρκοπούλου έψαχνε για ένα χώρο με βάθος: «ήταν πολύ σημαντικό να μπορέσουμε να παίξουμε με τα μεγέθη, την προοπτική και τις αποστάσεις. Το ζητούμενο στην περίπτωση της περσινής παράστασης, ήταν η ατμόσφαιρα καθαυτή». Είναι αλήθεια ότι μπαίνοντας στον χώρο του τότε «Συνεργείου», αντιλαμβανόσουν αμέσως την απόκοσμη ατμόσφαιρα βασανιστηρίου. Σχεδόν τη μύριζες. Οπως μυρίζεις και την απειλητική κλεισούρα των πρώην κρατητηρίων της Γκεστάπο στο υπόγειο της Εθνικής Ασφαλιστικής στην Κοραή…

Κάφκα στην Κοραή

Δεν ξαφνιάζει η συνειδητή επιλογή του χώρου από τον Σάββα Στρούμπο, σκηνοθέτη της δραματοποιημένης «Σωφρονιστικής αποικίας» του Φρανς Κάφκα που ξεκίνησε πρόσφατα στον «Χώρο Ιστορικής Μνήμης 1941-1944». «Ο χώρος ταιριάζει σε ένα έργο που πραγματεύεται το ζήτημα του ολοκληρωτισμού, γιατί είναι φορτισμένος με αυτό το βίωμα. Ο χώρος αποτελεί την οργανωτική μήτρα της παράστασης, ενώ συγχρόνως, λειτουργεί και σαν σκηνικό, με τα σκαλισμένα συνθήματα των φυλακισμένων στους τοίχους…». Στην περίπτωση του συγκεκριμένου έργου, το κείμενο δημιουργεί την ίδια καθήλωση με τον χώρο. Η λεπτομερής περιγραφή ενός μηχανήματος βασανισμού και τα συναισθήματα που διεγείρει στον χειριστή του, προβληματίζουν όσο και τα παλιά κρατητήρια. Ο σκηνοθέτης εξηγεί ότι ο χώρος «θέλει έναν άλλο τρόπο αντιμετώπισης, επειδή ακριβώς δεν πρόκειται για θέατρο. Πρέπει να τον σεβαστείς, να ακούσεις την ιστορία του, να τον αναδείξεις και να υπάρξεις μέσα του καλλιτεχνικά». Κατά κάποιον τρόπο, το κρυμμένο υπόγειο αναδεικνύεται μέσα από τις θεατρικές παραστάσεις που φιλοξενεί, τραβώντας νέους ανθρώπους, που ειδάλλως δεν θα γνώριζαν την ύπαρξη του «Χώρου Ιστορικής Μνήμης» στο κέντρο της Αθήνας.

Ιnfo

-«Νεκροί Ταξιδιώτες» στο Συνεργείο (Κολωνού 31, τηλ. 6981-802.544)

-«Call Cutta in a Box» στο Bios (Πειραιώς 84, τηλ. 210-34.25.335).

-«Σωφρονιστική αποικία» στον «Χώρο Ιστορικής Μνήμης 1941-1944» (Κοραή 4, τηλ. 210-33.18.936).

• Της Νελλης Αμπραβανελ, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 15/02/2009