Η φωνή του παρελθόντος στη διερεύνηση της ύπαρξης

• Της ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ ΣΑΝΙΚΑ, Η ΑΥΓΗ: 22/05/2009

• Το αφήγημα του Μπέκετ Πρώτος έρωτας γράφτηκε το 1946, αλλά δημοσιεύτηκε το 1970. Ένα αυτοβιογραφικό ερωτικό γεγονός γίνεται η αφορμή για τον Μπέκετ για να μιλήσει για την αγωνία της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά και να εκθέσει την αντίληψή του για τον χρόνο, τη σχέση της ύπαρξης και της νόησης με τη μνήμη και το παρελθόν -θέματα που επεξεργάζεται με επιμονή στα θεατρικά του έργα και αποτελούν τη βάση της θεματολογίας του.

• Η σχέση του Μπέκετ με τον χρόνο είναι βασανιστική. Ο χρόνος είναι από τα πιο ζωντανά συστατικά στοιχεία των έργων του και, στη βιοθεωρία του, θεμελιώδης για τη σχέση του ανθρώπου με τη βαθύτερη ουσία του. Μπορεί να μην υπάρχει ο συγκεκριμένος χρόνος και οι ήρωές του να μη γνωρίζουν τι ημέρα ή τι εποχή είναι ή πού βρίσκονται, υπάρχει όμως ως μια βαθύτερη και ουσιαστικότερη σχέση του κάθε προσώπου χωριστά με τον κόσμο γύρω αλλά και με τον εαυτό του. Κάθε φορά, σε κάθε μοναδική στιγμή που υπάρχουμε, συμπυκνώνονται το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον έτσι που μέσα σε μια διαρκή, επαναλαμβανόμενη, κυκλική κίνηση, όπου τίποτε δεν φαίνεται να έχει αλλάξει, εμείς δεν είμαστε ποτέ οι ίδιοι.

• Αυτός είναι και ο ρόλος της μνήμης στο έργο του Μπέκετ συνολικά αλλά και στο συγκεκριμένο αφήγημα. Ο ήρωας εμφανίζεται και ως «φωνή του παρελθόντος» αφηγείται δύο περιστατικά από τη ζωή του που τον σημάδεψαν: Τον θάνατο του πατέρα του και τον διωγμό του από το πατρικό σπίτι και την ερωτική του ιστορία με μια γυναίκα, τη συγκατοίκησή τους, την εγκυμοσύνη της, αλλά και πώς ο ήρωας την εγκαταλείπει για να συνεχίσει τον δρόμο της μοναξιάς του.

• Η αφήγηση δεν γίνεται για τη δική μας ενημέρωση ή για την εκτόνωση του αφηγητή. Γίνεται ως μια υπαρξιακή διαδικασία αυτοκαθορισμού του ήρωα. Μέσα από την εσωτερική βίωση του πόνου και της μνήμης ο ήρωας επαναπροσδιορίζεται, συνομιλεί με τον εαυτό του, προσπαθεί να καταλάβει κάτι καλύτερα από πριν. Εξ ου και αυτές οι ξαφνικές σιωπές. Είναι οι στιγμές επαναπροσδιορισμού του είναι, οι στιγμές όπου ο χρόνος, συμπυκνωμένος, ταυτοποιείται και βιώνεται συνολικά ως ένα ζωντανό παρόν. Τίποτε και κανείς δεν είναι ο ίδιος μετά τις σιωπές του Μπέκετ.

• Ο ήρωας φεύγει δίχως τίποτε να έχει αλλάξει στον ίδιο ή επί σκηνής. Όμως και τίποτε δεν είναι πια το ίδιο. Το τέλος θα μπορούσε πράγματι να είναι η αρχή, μέσα σ’ αυτήν την αέναη κίνηση της ανθρώπινης υπαρξιακής οδύνης.
• Ο σκηνοθετικός δρόμος που επελέγη για τον αφηγητή (Δ. Καταλειφός) στην παράσταση του Πρώτου έρωτα που σκηνοθέτησε ο Πάνος Παπαδόπουλος για το ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης είναι αυτός του περιπλανώμενου, μοναχικού ρακοσυλλέκτη, αφελή και νοητικά ταλαιπωρημένου αλλά ταυτόχρονα με δόσεις ή εκλάμψεις ιδιοφυΐας, ενός ανθρώπου σημαδεμένου από τις οδυνηρές εμπειρίες μιας βαθύτατης μοναξιάς.

• Οι μισοτελειωμένες σημειώσεις του σκηνοθέτη στην πρώτη σειρά της πλατείας, αλλά και τα επί σκηνής αντικείμενα, μας οδηγούσαν στο περιβάλλον της θεατρικής διαδικασίας, όπου σε κάποιο διάλειμμα προβών και όταν η σκηνή ήταν άδεια, μπήκε ο αφηγητής, προσπάθησε να καθαρίσει το χώρο, όταν όμως έφυγε τον άφησε σχεδόν όπως στο ξεκίνημα του έργου. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο ο καλός ηθοποιός Δημήτρης Καταλειφός, όταν κατάφερνε να απεγκλωβιστεί από το σχήμα και τα όρια που του έθετε η συγκεκριμένη εικόνα του ρόλου, δημιουργούσε το χώρο για να ζωντανέψει μια τόσο τραυματική εξομολόγηση αλλά και τον καινούργιο, βιωμένο χρόνο που απαιτείται προκειμένου μια τέτοια εξομολόγηση να επηρεάσει το «εδώ και τώρα» όλων.

* Η Α. Σανίκα είναι εκπαιδευτικός – θεατρολόγος

ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης: Σάμιουελ Μπέκετ «Πρώτος έρωτας», με τον Δημήτρη Καταλειφό

• Ενας ρακοσυλλέκτης επιστρέφει στα νεανικά του χρόνια για να διηγηθεί την ιστορία του πρώτου του έρωτα για μια μεγαλύτερη γυναίκα. Ο έρωτάς του θα συμπέσει όμως με το θάνατο του πατέρα του. Οκτώ χρόνια μετά, ο Δημήτρης Καταλειφός επιστρέφει θεατρικά στη Θεσσαλονίκη για να παρουσιάσει το μονόλογο του Σάμιουελ Μπέκετ «Πρώτος έρωτας». Μια παράσταση, παραγωγή του ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης, που ύστερα από την Κοζάνη και την Αθήνα, θα ανέβει στο πλαίσιο του μήνα θεατρικών «Προτάσεων», που διοργανώνει η Πειραματική Σκηνή της «Τέχνης» στο θέατρο «Αμαλία».

• «Είναι ένα έργο για τις ανθρώπινες σχέσεις. Ενα δύσκολο, σαρκαστικό και καθόλου ρομαντικό κείμενο, που άπτεται τριών θεμάτων: της γέννησης, του έρωτα και του θανάτου», εξηγεί ο Δημήτρης Καταλειφός, που συνεργάστηκε για πρώτη φορά με το ΔΗΠΕΘΕ. «Το θέατρο ξεκίνησε πέρυσι με Ιονέσκο, μια προσπάθεια παρουσίασης σύγχρονου θεάτρου στο κοινό της πόλης. Εγώ επέλεξα ένα μη θεατρικό κείμενο του Μπέκετ, που ερμηνεύεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, περισσότερο σαν πείραμα. Είναι ένας δύσκολος συγγραφέας, που δεν παρουσιάζεται συχνά εκτός Αθηνών. Αρχικά, φοβόμουν την υποδοχή του κοινού. Τελικά, η συγκίνηση ήταν μεγάλη. Ο κόσμος μού έδωσε ένα μάθημα. Οταν οι θεατές μυριστούν ότι τους σέβεσαι, το εισπράττουν και το αναγνωρίζουν».

• Στη νουβέλα «Πρώτος έρωτας» (1970), ο Μπέκετ αναπτύσσει την άποψή του ότι «ο έρωτας είναι μια εκδήλωση της ανθρώπινης θλίψης». Τολμά να τραβήξει το πέπλο του ρομαντισμού, που περιβάλλει συνήθως τις ιστορίες αγάπης, και σκύβει, με την αλλόκοτη τρυφερότητα που πάντα δείχνει στα πλάσματα της φαντασίας του, πάνω από τους δύο ήρωες. Η ιστορία της αγάπης τους ή, καλύτερα, της αποτυχίας της ξετυλίγεται μέσα από ένα σαρκαστικό και ενίοτε σπαρακτικό μονόλογο. Ο εσωτερικός κόσμος του ήρωα – αφηγητή, τα παθήματά του, οι ζοφερές του σκέψεις, τα εκκεντρικά του γούστα ξεδιπλώνονται μέσα από την αφήγηση του Δημήτρη Καταλειφού. «Οπως, άλλωστε, όλοι οι χαρακτήρες του συγγραφέα, ο ήρωας ζει μέσα στις αντιφάσεις και την αβεβαιότητα. Είναι μια κωμικοτραγική φιγούρα γεμάτη ερωτηματικά για το νόημα της ζωής».

• Μετάφραση: Αχιλλέας Αλεξάνδρου. Σκηνοθεσία: Πάνος Παπαδόπουλος. Ερμηνεύει: Δημήτρης Καταλειφός. Θέατρο «Αμαλία»: Αμαλίας 71 & Παρασκευοπούλου. Τηλ. 2310-821483. Παραστάσεις: Από 5 – 7/5. [ΧΡ. Φ., ET AGENDA, Σάββατο, 02.05.09]