Μια μύτη πολύ αβάν-γκαρντ και αντισταλινική

• Μια μύτη το σκάει από ένα πρόσωπο κι αποφασίζει να αυτονομηθεί. Μπλέκει σε διαδηλώσεις, πραγματεύεται ζητήματα της ρωσικής αβάν-γκαρντ του 1930, παίζει πιάνο μαζί με τον Ντμίτρι Σοστακόβιτς, συναντά ένα ναύτη του Ποτέμκιν, ή, καλπάζοντας καβάλα σ’ ένα άλογο, κυνηγά τις γυναίκες της πόλης, σκορπίζοντας το χάος.

Η «Μύτη», του Γκόγκολ, ενέπνευσε ένα έργο που συνδυάζει animation, ηχητικό σάουντρακ και αφηγηματικά μέρη

Στους διώκτες της απαντά με την τυπική φράση που χρησιμοποιούσαν οι Ρώσοι επί σταλινισμού για να αρνηθούν την ενοχή τους: «Δεν είμαι εγώ, το Αλογο δεν είναι δικό μου».

«Ι am Not me, The Horse is not Mine» είναι ο τίτλος της 15λεπτης βιντεοεγκατάστασης του Ουίλιαμ Κέντριτζ, την οποία θα μπορούμε να δούμε από απόψε έως και τις 15 Ιουνίου στην Αποθήκη της Πειραιώς 260. Για τη δημιουργία της, ο περίφημος Νοτιοαφρικανός καλλιτέχνης, συνδυάζοντας animation, ηχητικό σάουντρακ (του Φίλιπ Μίλερ) και αφηγηματικά μέρη, ανέγνωσε με τον δικό του τρόπο ένα αριστούργημα της ρωσικής λογοτεχνίας: τη «Μύτη» που έγραψε ο Νικολάι Γκόγκολ το 1836 για να στηλιτεύσει τη ρωσική γραφειοκρατία και την τσαρική εξουσία και που εκατό χρόνια αργότερα (1930) μετέτρεψε σε όπερα ο νεαρός τότε Σοστακόβιτς.

Αυτή την όπερα σκηνοθέτησε ο Κέντριτζ στη Μητροπολιτική Οπερα της Νέας Υόρκης, τον Μάρτιο. Κι έτσι έλαβε το έναυσμα για τη δική του εκδοχή που χρησιμοποιεί το παιχνίδι με το παράλογο και βέβαια το σύμβολο της «μύτης» του Γκόγκολ, βάζοντας όμως τη δική του «μύτη» να διερευνά την ακμή και την πτώση του ρωσικού μοντερνισμού και να βάλλει κατά του σταλινισμού. Γι’ αυτό ανάμεσα στα αφηγηματικά μέρη περιλαμβάνεται ένα απόσπασμα από την ομιλία του θεωρητικού του μαρξισμού και ηγέτη του ΚΚΣΕ, Νικολάι Μπουχάριν (1888-1938).

«Μ’ ενδιαφέρει το παράλογο, όπως εκφραζόταν πριν από 250 χρόνια, όπως μ’ ενδιαφέρει και η ουτοπία του 1920, ο κονστρουκτιβισμός και ο μοντερνισμός -που κι αυτά δεν ήταν παρά εκφάνσεις του παράλογου», επισήμανε ο Κέντριτζ. Στη βιντεο-εγκατάστασή του, που αποτελείται από ένα σύνολο 8 παράλληλων βιντεοπροβολών, είναι ευδιάκριτη η τεχνική που ίδιος ονομάζει χιουμοριστικά «animation της εποχής των σπηλαίων». Ολες οι κινούμενες δημιουργίες του είναι σκίτσα φτιαγμένα στο χέρι από κάρβουνο. Φτιάχνονται ένα ένα και κατόπιν μοντάρονται στο φακό. Πράγμα που σημαίνει ότι για ένα λεπτό κινούμενου σχεδίου χρειάζεται μια ολόκληρη εβδομάδα σκληρής δουλειάς. Παραδέχεται ότι αυτή η διαδικασία, που φαίνεται πρωτόγονη την εποχή των κομπιούτερ, είναι φόρος τιμής στην παιδική του ηλικία.

Ο Κέντριτζ γεννήθηκε στο Γιοχάνεσμπουργκ το 1955 από μια εύπορη οικογένεια, εβραϊκής καταγωγής. Σπούδασε πολιτικές επιστήμες, καλές τέχνες, αλλά το μεγάλο του πάθος ήταν το θέατρο. Επιχείρησε να σπουδάσει ηθοποιός στη σχολή του Λεκόκ στο Παρίσι, εγκατέλειψε όμως την προσπάθεια όταν αντιλήφθηκε ότι δεν είχε κανένα ταλέντο.

Το θέατρο καθόρισε ωστόσο τις εικαστικές του επιλογές. Οσο περισσότερο ανακάλυπτε και ανέπτυσσε το προσωπικό του ιδίωμα στο σκίτσο (αξιοποιώντας δημιουργικά τις επιρροές του από τον γερμανικό εξπρεσιονισμό κυρίως των Οτο Ντιξ και Μαξ Μπέκμαν) τόσο φρόντιζε να ασχολείται και με τη σκηνογραφία ή τη σκηνοθεσία παραστάσεων θεάτρου και όπερας.

Η Ευρώπη τον ανακάλυψε κυρίως μέσω του animation και της συμμετοχής του στη διεθνή έκθεση Documenta Χ, το 1997. Εκτοτε τα έργα του παρουσιάστηκαν σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Τα πιο πρόσφατα επιτεύγματά του είναι η σκηνοθεσία του «Μαγικού Αυλού» του Μότσαρτ το 2005 για το Theatre de la Monnaie των Βρυξελλών. Το θεατρικό έργο με μηχανοκίνητες μαριονέτες, προβολές και πρωτότυπη μουσική «Black Box/Chambre Noir», που του παρήγγειλε το Ιδρυμα Γκουγκενχάιμ του Βερολίνου. Και η μεγάλη αναδρομική του έκθεση που διοργανώθηκε τον Φεβρουάριο στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης.

• ΝΑΤΑΛΙ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ

• Ελευθεροτυπία, Τρίτη 1 Ιουνίου 2010

Το «Ημερολόγιο ενός τρελού» στη Θεσσαλονίκη

• Το αριστούργημα του Νικολάι Γκόγκολ «Ημερολόγιο ενός τρελού» φιλοξενείται στο Θέατρο Σοφούλη της Θεσσαλονίκης, κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21.30, από την εταιρεία θεάτρου «Αιώρημα». Η δραματουργική επεξεργασία και η σκηνοθεσία είναι του Κώστα Αποστόλου, ο οποίος κρατά και τον ρόλο του Ποπρίτσιν, ενώ στην παράσταση συμμετέχει επίσης η Τίνα Λεωνόρα. Το έργο είναι κατ’ αρχάς αυτό που λέει ο τίτλος του: μερικές σελίδες από το ημερολόγιο του Αυξέντι Ιβάνοβιτς Ποπρίτσιν, δημόσιου υπάλληλου στην τσαρική Ρωσία, που οδηγείται στην τρέλα μην μπορώντας να κατανοήσει τα μεγάλα «γιατί» της ασήμαντης καθημερινής ζωής του. Αλλά στην πραγματικότητα είναι κάτι πολύ περισσότερο απ’ αυτό: μια διαδρομή μέσα στο μυαλό του Ποπρίτσιν, στα «γιατί» και στα «θέλω» του…

Γιώργος Μεσσάλας: «Ο Εμπορος της Βενετίας» του Σέξπιρ, «Ο τρελός» του Γκόγκολ

Δύο έργα, μια σκηνή

Της ΕΦΗΣ ΜΑΡΙΝΟΥ

Επί εννέα συναπτά έτη ο Γιώργος Μεσσάλας υποδύεται τον τρελό… Και δεν φτάνει «Ο τρελός» του Νικολάι Γκόγκολ, αλλά στο ρεπερτόριο του θεάτρου «Αλκυονίς» έχει εντάξει κι ένα έργο του Σέξπιρ. Ο ίδιος σκηνοθετεί και παίζει τον «Εμπορο της Βενετίας», σε μετάφραση Τάσου Ρούσσου. Μαζί του στη σκηνή οι Ν. Θεμελή, Π. Σπιλιόπουλος, Σ. Βάγιας, Μ. Διακουμάκου, Γ. Τριβέλλας, Σ. Αποστολίνας, Β. Κυρίτση, Γ. Λιακάκος.

Η υπόθεση, καθόλου τυχαία, διαδραματίζεται στη Βενετία, έναν τόπο μυθικό για τους Ελισαβετιανούς του 1600. Μια πόλη χτισμένη πάνω στο νερό, γεμάτη θέλγητρα και ξέγνοιαστη ζωή. Στο ξακουστό λιμάνι της καράβια από τα πέρατα του κόσμου πάνε κι έρχονται φορτωμένα χιλιάδες εμπορεύματα. Οι απελευθερωμένοι Βενετσιάνοι διασκεδάζουν, ερωτεύονται και μεταμφιέζονται σ’ ένα ασταμάτητο καρναβάλι.

Μέσα σ’ αυτό το τοπίο η Πόρσια αποφασίζει ποιος θα είναι ο σύζυγός της δοκιμάζοντας τους υποψηφίους σ’ ένα παράξενο παιχνίδι με τρία μυστηριώδη κουτιά. Ο Βασάνιο αναζητεί δανεικά, που βρίσκει χάρη στη μεσολάβηση του επιστήθιου φίλου του. Ο Σάιλοκ, ένας εβραίος έμπορος, χωρίς δικαίωμα αγοράς γης και με