«Ο αυτοσχεδιασμός είναι πολιτική κίνηση»

Από το Βελεστίνο του 1797 στο Πολεμικό Μουσείο του 2008. Και από το «Θούριο» του Ρήγα Φεραίου στη «Χάρτα» του Κωνσταντίνου Μίχου και της ομάδας του. Μια παράσταση χορού, όπου δίπλα σε κοινά τραγούδια με διαφορετικές γλώσσες, αφηγήσεις γονιών των συμμετεχόντων Βαλκάνιων καλλιτεχνών, αποσπάσματα από μαθητικά βιβλία Ιστορίας, βρίσκουμε το κομμάτιασμα των σωμάτων που διατρέχει όλη την Ιστορία των Βαλκανίων, τη χαμένη πιθανότητα της αλληλοστήριξης. Μια παράσταση για την κοινή βαλκανική κουλτούρα, την ταυτότητα, την ιστορική μνήμη, την ονοματοθεσία, τους κοινούς χάρτες που όλο αλλάζουν.

• Τι είναι «Η Χάρτα»;

Ενα έργο που εμπνέεται από τη «Χάρτα της Μεγάλης Ελλάδος» και το «Θούριο» του Ρήγα Βελεστινλή. Ενα καθαρά χορευτικό έργο για να εξετάσουμε τη δυνατότητα του χορού να εκφράσει σκέψεις, όπως τι είναι καταπίεση, πατρίδα, επανάσταση. Ενα έργο με σώματα που διαμελίζονται ή αλληλοϋποστηρίζονται, ένα έργο που ψάχνουμε να βρούμε πώς τραγουδιέται ο «Θούριος».

• Συχνά εκθέτετε τις παραστάσεις σας σε δημόσιους χώρους. Γιατί αυτή τη φορά επιλέξατε το Πολεμικό Μουσείο;

Επιλέγω δημόσιους χώρους διότι με ενδιαφέρει πάρα πολύ το απλό κοινό που τυχαία παρευρίσκεται εκεί, αλλά και γιατί οι μεν θεατές θα κινητοποιήσουν τις δικές τους μνήμες, το δε σχόλιό μου θα εντυπωθεί και θα είναι τμήμα της αντίληψής τους όταν ξαναεπισκεφθούν το συγκεκριμένο χώρο. Οι άνθρωποι που ήρθαν στα υπόγεια κελιά των Γερμανών στην πλατεία Κοραή το 2005, όταν η Εθνική Ασφαλιστική τα άνοιξε για να κάνουμε την παράσταση «Ανάκριση», δεν είδαν απλά ένα έργο που αναπαριστούσε ανακριτικές μεθόδους, αλλά είμαι σίγουρος ότι το συνέδεσαν με την πραγματικότητα και την ιστορία τους, με το Γκουαντάναμο, αλλά και με τη Μακρόνησο. Το Πολεμικό Μουσείο είναι η πραγματικότητα που ζήσαμε στους αιώνες μετά τον Ρήγα Φεραίο. Ταυτόχρονα με όλες αυτές τις εικόνες θανάτου και αυτοθυσίας, μας υπενθυμίζει τι έγινε κατά τους επόμενους δύο αιώνες στα Βαλκάνια επειδή δεν πίστεψαν στο όνειρο του Ρήγα.

• Πώς συνδέεται η «Χάρτα της Μεγάλης Ελλάδος» του Ρήγα Βελεστινλή με τη ρατσιστική ψυχολογική χαρτογράφηση των Βαλκανίων από τους σύγχρονους Ελληνες;

Λοιπόν, μιλάμε συνέχεια για ρατσιστές Ελληνες, καλά είναι τα αντιρατσιστικά ανακλαστικά αλλά οι λίγοι ρατσιστές που έχω γνωρίσει είναι ασήμαντοι. Με προβληματίζει περισσότερο ο ρατσισμός στις χώρες των Βαλκανίων, εκεί όπου οι άνθρωποι έχουν να επιλέξουν μόνο ανάμεσα στην αδιαφορία για τα πάντα προς όφελος της προσωπικής τους οικονομικής ανέλιξης και ένα μεγαλοϊδεατικό εθνικισμό.

• Πώς ορίζεται η ταυτότητα του σύγχρονου Ελληνα;

Όταν θα πρωτοερχόταν η Ελένα Μέλνισα στην Αθήνα για να αρχίσουμε τις πρόβες, διάλεξα να έρθει κατευθείαν από το αεροδρόμιο στο Σύνταγμα την ώρα της πορείας του Πολυτεχνείου και μετά την πήγα απέναντι από την αμερικανική πρεσβεία. Έπιασα τον εαυτό μου καθώς στεκόμουν δίπλα της να είμαι σιωπηλά υπερήφανος. Σκέφτηκα ότι αυτό ήθελα να δει πρώτο από την Ελλάδα.

• Μπορούμε να μιλάμε για ελληνική συλλογική ταυτότητα;

Πρόκειται για μια διαλεκτική διαδικασία σε συνεχή εξέλιξη. Υπενθυμίζω, πάντως, ότι όλοι συμμετέχουμε σε αυτήν, κανείς δεν είναι απ’ έξω. Όλοι είμαστε υπεύθυνοι για όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα.

• Τα τελευταία λόγια του Ρήγα Φεραίου φέρεται ότι ήταν: «Έχω σπείρει ένα σπόρο. Θα έρθει σύντομα εκείνη η στιγμή που η πατρίδα μου θα δρέψει τους καρπούς του». Έχει φτάσει, άραγε, αυτή η στιγμή; Τι καρπούς έχουμε δρέψει;

Το ενδιαφέρον με τον Ρήγα είναι ότι φαντάστηκε κάτι και με τη δύναμη της τέχνης του και μόνο συμμετείχε στη δημιουργία του έθνους μας. Όμως, το όνειρό του για τα Βαλκάνια και τη θέση μας σε αυτά φοβάμαι ότι πολιτικά το χάσαμε πριν από περίπου δεκαπέντε χρόνια.

• Οι παραστάσεις σας έχουν πάντα σαφές και έντονο πολιτικό statement. Ποια η στάση σας, ως πολίτης και καλλιτέχνης, στην κάθε λογής εξουσία, συμπεριλαμβανομένης και της εξουσίας που ασκείτε κι εσείς στους χορευτές σας ως χορογράφος;

Κάποτε ένας συνάδελφος, προβεβλημένος χορογράφος, με επέκρινε ότι δεν επιτρέπεται με τα έργα μου να συμπεριφέρομαι σαν να είμαι ένα είδος μυστικού πράκτορα που διεισδύει μέσα στο σύστημα και ότι πρέπει να σέβομαι και να ανταποδίδω στην εξουσία. Δεν του απάντησα γιατί πολύ μου άρεσε αυτή η εικόνα.

Η σχέση μου με τους χορευτές μου, στις καλές μας στιγμές είναι σαν ενός τζαζ γκρουπ, θα έλεγα σαν του Tσαρλς Μίνγκους. Στις κακές μας στιγμές σαν μιας ομάδας αναρχικών στον εμφύλιο της Ισπανίας, που πρέπει συνέχεια να ψηφίζουν πώς θα πολεμήσουν και τελικά νικούν οι Φρανκιστές.
Πολλοί άνθρωποι θεωρούν ότι ο αυτοσχεδιασμός είναι ένα είδος παραίτησης ή τεμπελιάς του δημιουργού. Κανένας δεν πρόσεξε ότι στην Ελλάδα αυτοί που σπουδάσαμε χορογραφία πραγματικά, και όχι μία ώρα την εβδομάδα σε κάποιο πανεπιστήμιο της Αγγλίας, επιλέξαμε να δημιουργούμε έργα αυτοσχεδιαστικά. Ο αυτοσχεδιασμός είναι καθαρά πολιτική κίνηση, όπου προτρέπω τους χορευτές μου να εμφανιστούν οι ίδιοι με τις ιδέες τους, να με αναιρέσουν και να μην είναι εικόνες μου. Τα έργα μου είναι αποτελέσματα της συνάντησής μας στο πεδίο που εγώ απλά επιλέγω. Περισσότερο από κάθε άλλο έργο μου η «Χάρτα» είναι δημιουργία των χορευτών. Είχαν διαφωνίες ή αδιαφορούσαν για πολλά πράγματα που με συγκινούν. Ομως, έμεινα πιστός στην τακτική μου. Το έργο σχηματίστηκε μέσα από τις λέξεις που τους έδινα ή διάλεγαν από το «Θούριο». Τα ρήματα, τα μέρη του σώματος, οι εικόνες ήταν οι στόχοι τους οποίους πρότεινα να σωματοποιήσουν με το δικό τους τρόπο, τους έβαζα να αλληλοσχολιάζουν τους αυτοσχεδιασμούς τους. Μόνο ότι χορεύω εγώ είναι απόλυτα προσωπικό.

• Από την εποχή του Ρήγα Φεραίου έως σήμερα το αίτημα για Επανάσταση – Παιδεία – Ελευθερία ακούγεται συχνά στις πορείες και τις διαδηλώσεις: Τετριμμένο κλισέ ή απαραίτητες συνθήκες για την περίφημη εξέλιξη του είδους σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο;

Ξέρεις πόσες άλλες λέξεις-αιτήματα υπάρχουν μέσα στο «Θούριο» που η αδυναμία μας να τα πραγματοποιήσουμε κάνει να τα αποκαλούμε κλισέ; Θυμίζω σε κάθε Ελληνα πολιτικό που μόλις εκλέγεται ο Αμερικανός πρόεδρος σπεύδει στην Ουάσιγκτον, ότι ο Ρήγας ήταν ο πρώτος που μιλούσε για αγώνα ανεξαρτησίας χωρίς ξένες παρεμβάσεις, μιλάει για «αράπηδες και άσπρους» που πολεμούν μαζί, μιλάει για «χριστιανούς και Τούρκους που σκληρά τους τυραννούν», στοχεύει συνέχεια το άδικο και συνεχώς ζητεί «ο νόμος να είναι ο μόνος οδηγός». Μιλάει, κυρίως, για τη δύναμη της μόρφωσης. Θέλεις να μιλήσουμε για την κατάσταση στο πανεπιστήμιο και στο γυμνάσιο όπου διδάσκω; Μη διανοηθεί κανένας από τους αναγνώστες σου όταν βλέπει στην τηλεόραση πορείες φοιτητών να είναι επικριτικός, αλλά και συγχρόνως να διεκδικεί να λέγεται απόγονος του Ρήγα Βελεστινλή.

info:

«Η Χάρτα»
ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ, Βασ. Σοφίας & Ριζάρη 2, τηλ.: 210 7215035, 210 7244464, 210 7290543-4. Παραστάσεις: Σάβ. 6/12 & Κυρ 7/12 στις 14:00. Είσοδος ελεύθερη.
(Μετά την Αθήνα, η παράσταση θα συνεχίσει ως work in progress και στις άλλες βαλκανικές πρωτεύουσες)
Χορογράφος: Κωνσταντίνος Μίχος.
Μουσική: Svetlana Spajic (Σερβία).
Ιστορικός σύμβουλος-Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα: Δημήτρης Καραμπερόπουλος.

Χορεύουν: Μαρκέλλα Mανωλιάδη, Αλτίν Χούτα, Ειρήνη Kουρούβανη, Ελένα Μέλνισα, Κώστας Tσιούκας, Στέφαν Στέρεβ, Παναγιώτης Ανδρονικίδης, Χριστίνα Βασιλίου, Μαρία Φουντούλη.

Από την Ιωάννα Μπλάτσου, ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ / AGENDA, Σάββατο, 06.12.08