Μπαλί – Πολωνία με οδηγό τον Αμλετ

• ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΓΚΡΟΤΟΦΣΚΙ (14-30 ΙΟΥΝΙΟΥ) ΣΤΟ ΒΡΟΤΣΛΑΒ
• Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ, Ελευθεροτυπία, Τετάρτη 8 Ιουλίου 2009

• Ενα ζουμερό μήλο. Αν το κοιτάξεις καλύτερα, μια κόκκινη υδρόγειος σφαίρα. Το σύμβολο του Φεστιβάλ Γκροτόφσκι. Εύστοχη η αποτύπωση της πολυπολιτισμικής ταυτότητάς του. Για δύο βδομάδες (14-30 Ιουνίου) η διοργάνωση μετέτρεψε τη «μήτρα» του Πολωνού θεατρανθρώπου Γιέρζι Γκροτόφσκι (1933-1999), το πανέμορφο Βρότσλαβ, σε σημείο συνάντησης θεατρικών δυνάμεων και κορυφαίων «δασκάλων» απ’ όλη την υφήλιο. Διπλή η αφορμή της «συνάντησης», που συνδύαζε παραστάσεις με workshop των master του 20ού αιώνα: η 10η επέτειος απ’ το θάνατο του Γκροτόφσκι και η 50ή από τη δημιουργία του περίφημου Laboratorium του στο Βρότσλαβ.

Στη μινιατούρα-πόλη των 600 χιλιάδων κατοίκων, τα θέατρα είναι τόσο… συχνά όσο τα περίπτερα -το Φεστιβάλ «επιστράτευσε» 12 απ’ αυτά. Ο πυρήνας του μικρού αυτού θεατρικού σύμπαντος είναι το Ινστιτούτο Γκροτόφσκι, φυσικός «κληρονόμος» της γόνιμης παράδοσης του «δασκάλου». Για την αυθεντικότητα των «μαρτυριών» (διδάσκει και ο συνιδρυτής του Laboratorium Ρ. Φλάσεν) συρρέουν σ’ αυτό διαρκώς από κάθε γωνιά του πλανήτη άνθρωποι που ασχολούνται με τη θεατρική τέχνη.

Θεατρική τράπεζα πληροφοριών

«Το Ινστιτούτο είναι ένα είδος πανεπιστημίου», εξηγεί ο 37χρονος διευθυντής του, Γιάροσλαβ Φρετ. Καυχιέται ότι «το εκπαιδευτικό πρόγραμμά μας δεν θα το βρείτε πουθενά». Προσκάλεσε για το Φεστιβάλ τον Ανατόλι Βασίλιεφ, τον Εουτζένιο Μπάρμπα, τον Πίτερ Μπρουκ, αλλά και «ανθρώπους για τους οποίους ακούμε συνέχεια και διαβάζουμε χρόνια», όπως ο Θόδωρος Τερζόπουλος και ο Ταντάσι Σουζούκι, προκειμένου να καταθέσουν την απάντησή τους στο ερώτημα «πού κατευθύνεται το θέατρο της νέας χιλιετίας;». Ακόμη κι ο κοσμοταξιδεμένος Ελληνας διεθνής Τερζόπουλος κατέληξε αβίαστα στο συμπέρασμα: «Το Βρότσλαβ εξελίσσεται σε κεντρική «τράπεζα πληροφοριών» για την παγκόσμια θεατρική παιδεία».

Ανάρπαστα έγιναν στην πόλη και τα εισιτήρια των παραστάσεων του Φεστιβάλ -παρ’ όλο που έπρεπε να παρακολουθήσεις τρεις εκδοχές του «Αμλετ», πιστές στο πνεύμα της πολυπολιτισμικότητας. Τον τελετουργικό του Μπάρμπα με Μπαλινέζους ερμηνευτές. Τον Κινέζο του Ρ. Σέχνερ. Και τον ακούραστο ξιφομάχο, στην πρόταση του Ρομπέρτο Μπάτσι. Ο Κριστιαν Λούπα δεν κατάφερε να προκαλέσει με τον «Πειρασμό της ήρεμης Βερόνικα» του Μούζιλ, τη συζήτηση που ξεσήκωσε στο Ευρωπαϊκό Βραβείο Θεάτρου με την 8ωρη παράσταση για το «Στούντιο 54» του Γουόρχολ.

Στα highlights του Φεστιβάλ τα «Θραύσματα» του Μπρουκ, το «Υλικό Μήδεια» του Βασίλιεφ, η «Ηλέκτρα» του Σουζούκι και ο «Αίας» του Τερζόπουλου (το κοινό με τις επευφημίες του υποχρέωσε να ανεβεί στη σκηνή κι ο Ελληνας σκηνοθέτης). Η αυλαία έπεσε με το «Nefes» τής μεγάλης κυρίας του χοροθεάτρου Πίνα Μπάους, που «έφυγε» αναπάντεχα την ίδια ημέρα. Ανάμεσα στους «μεγάλους» και ο νεότερος όλων Κριστόφ Βαρλικόφκσι. Το «Καθαροί πια» της Κέιν, παράσταση που τον καθιέρωσε, δίχασε ακόμη μία φορά το κοινό, με τον τρόπο που η δουλειά και η προσωπικότητά του διχάζουν τους συμπατριώτες του.

«Ανέκαθεν στο Βρότσλαβ υπήρχε ένα μεγάλο κοινό για το θέατρο. Αλλά το όνομα Γκροτόφσκι χτυπά καμπανάκι», σύμφωνα με την καλλιτεχνική διευθύντρια του φεστιβάλ, Τζοάνα Κλας. Εντούτοις, την πολυπολιτισμική συρροή την υποβοήθησαν και οι διοργανωτές του. Η πόλη φιλοξένησε, καλύπτοντας τα έξοδα, σπουδαστές από 11 χώρες (ακόμη και από Αργεντινή, Μεξικό και Ινδία). Ο πολιτισμός αποτελεί προτεραιότητα στην αναπτυσσόμενη Πολωνία. Το Ινστιτούτο μακροημερεύει και επεκτείνεται (εγκαινίασε πρόσφατα ένα υπερσύγχρονο νέο κτίριο), χάρη στη «μοναδική στον κόσμο πολιτιστική πολιτική του δήμου», όπως λέει η Κλας.

Η Πολωνία επενδύει στον πολιτισμό

Λόγω οικονομικής κρίσης «κόπηκε» αιφνιδίως απ’ τον προϋπολογισμό ένα 16%. Αλλά ήταν υπεραρκετά και τα 700.000 ευρώ για να στηθεί η διοργάνωση, αν σκεφτείς ότι τα πάντα στην Πολωνία του ζλότι (ακόμη δεν έχουν ζήσει τη «γλύκα» του ευρώ) είναι τρεις φορές φτηνότερα από ό,τι στην Ελλάδα.

Ο Γ.Φρετ, εκτός από διευθυντής του Ινστιτούτου Γκροτόφσκι και ιδρυτής της ομάδας ZAR, ανήκει στη λεγόμενη «τρίτη» γενιά Γκροτόφσκι. Ο ίδιος διαφωνεί: «Είμαι η generation d», υποστηρίζει. «Γενιά των ντοκουμέντων. Απ’ αυτά προσεγγίζω τον Γκροτόφκσι που δεν γνώρισα».

Είκοσι πέντε χρόνια από τότε που ο «δάσκαλος» εγκατέλειψε το Βρότσλαβ, στην πόλη ένας ισχυρός πυρήνας τριανταπεντάρηδων μελετά και προάγει το έργο του. Αποστρέφονται τις τεχνολογίες κι εστιάζουν στις ενέργειες του σώματος μέσα απ’ τη μελέτη λαϊκών μουσικών παραδόσεων. «Δεν μπορούμε να πούμε ότι είμαστε μαθητές του Γκροτόφσκι», λέει ο Φρετ, «αλλά χρησιμοποιούμε το δικό του «λεξιλόγιο»».

Τελευταίος σταθμός του Γκροτόφσκι, μετά το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, ήταν η ιταλική Ποντεντέρα, σήμερα ακόμη μία αυθεντική «εστία» της διδασκαλίας του. Ο Ρομπέρτο Μπάτσι, η «ψυχή» του «θεάτρου Ποντεντέρα», μας αφηγήθηκε πώς μια άγνωστη πόλη μετατράπηκε από την παρουσία -και τα εργαστήρια- του Γκροτόφκσι «σε διεθνή πόλο έλξης». Από τη σχέση τους ο Ιταλός σκηνοθέτης δεν κρατά τη διδασκαλία του. «Αλλά τις συζητήσεις μας για τη ζωή. Τον Γκροτόφσκι τον απασχολούσε ιδιαίτερα η πολιτική», αποκαλύπτει.

info: Ινστιτούτο Γκροτόφσκι: Rynek-Ratusz 27, Βρότσλαβ (0048)-713434267. http://www.grotowski-institute.art.pl

Στο χωριατόσπιτο της μύησης

Το μεγάλο πάντως «ταξίδι» για τον επισκέπτη του φεστιβάλ ήταν αυτό προς την Μπρεζίνκα, το απομονωμένο «παράρτημα» του Ινστιτούτου για προχωρημένη μύηση στις διδασκαλίες του Γκροτόφσκι.

Στον αυτοκινητόδρομο που διασχίζει τα πολωνικά δάση δεν υπάρχει σημάδι που να προδίδει τη «φωλιά» του «δασκάλου» την εποχή τού μετα-θεάτρου. Επειτα από 10λεπτη πεζοπορία σε ένα λασπωμένο δρόμο ανάμεσα στα κλαδιά (το βράδυ με φακούς και δάδες) προβάλλει το μακρόστενο χωριατόσπιτο. Εκεί εκτυλίχθηκε μέρος της Easternline (δουλειές νέων δημιουργών). Το «Νο Shadow» του θεάτρου «Lalish» (βασίζεται στην κουρδική μουσική παράδοση) και το «The song of the goat theater» με μια ερμηνεύτρια, υπό τη διδασκαλία του διευθυντή της Μπρεζίνκα, Γκιέγκορ Ζιολκόβσκι. Παράσταση που, όπως και η θεατρική τριλογία του ZAR (με πρώτη ύλη τα πολυφωνικά ταφικά τραγούδια καυκάσιων φυλών), αποτυπώνει την πολωνική «εξέλιξη» της σχολής Γκροτόσφκι.