Με το σώμα της και μόνο

Στο θέατρο «Από Μηχανής» (Μεταξουργείο) παρουσιάζονται δύο μονόλογοι αυτοβιογραφικοί -ένας ολλανδικός… ημιτονίων κι ένας ελληνικός… μεγατόνων-, γοητεύοντας τους θεατές με τη γυμνή αλήθεια τους και τις δυνατές ερμηνείες των δύο αντίστοιχων ηθοποιών.

Στο «Είσαι η μητέρα μου» του Ολλανδού Γιοπ Αντμιραλ, ένας 60άχρονος μιλάει για την προστατευτική-ασφυκτική σχέση που είχε με τη μητέρα του από παιδί. Στη συνέχεια, επισκέπτεται την 85χρονη μάνα του, που έχει διαλείψεις μνήμης και βρίσκεται στο γηροκομείο (κάθε Κυριακή τη βλέπει εκεί τα τελευταία τρία χρόνια).

Με τη λιτή σκηνοθετική καθοδήγηση της Ασπασίας Κράλλη, ο Χρήστος Βαλαβανίδης υποδύεται και τον συνεσταλμένο ομοφυλόφιλο γιο και την ηλικιωμένη μάνα-αράχνη. Απολαυστικά διπλοπρόσωπος και αφαιρετικός, με λίγα αξεσουάρ γυναικείου ντυσίματος, δημιουργεί ένα γλυκόπικρο κι αστείο «διάλογο» μεταξύ τους με λεκτικό τάιμινγκ ακριβείας. Μια καθηλωτική σχέση, με εμμονές κι αξιοπρέπεια, στοργή και κόντρες (στοιχεία ελληνικά, αναγνωρίσιμα), με μνήμη και λήθη συγχωνεύσιμες στον πανδαμάτορα χρόνο.

Ο δεύτερος μονόλογος είναι μια επιλογή-διασκευή από το εντυπωσιακό βιβλίο του Γιώργου Χρονά, «Η γυναίκα της Πάτρας», στο οποίο του διηγείται τον διά πυρός και σιδήρου βίο της μια πόρνη, η Πανωραία. Μια… μαρτυρική μαρτυρία, αλλά με τόση κατάφαση και λαχτάρα για ζωή.

Συνταρακτική η ερμηνεία της Ελένης Κοκκίδου. Πάλλεται ψυχή τε και σώματι, φωνητικά και κινησιολογικά πλάθοντας στην εντέλεια αυτή τη λαϊκή και ιλαροτραγική γυναίκα ποντιακής καταγωγής, που, παρά τα απανωτά στραπάτσα (ξεριζωμούς, θανάτους, αρρώστιες γονιών, συγγενών, συζύγων, τέκνων, αποβολές, ξύλο, αμέτρητες συνευρέσεις), άντεξε χάρη στο τσαγανό και στην καπατσοσύνη της («Τα παιδιά μου τα μόρφωσα με το σώμα μου και μόνο», λέει κάπου).

Η Κοκκίδου είναι η γυναίκα της Πάτρας με τις αθυροστομίες της, με την πίστη της στον Χριστό, με τα λαϊκά και δημοτικά τραγούδια, που ξεδίνει, έχοντας κότσια γερά και γενναίο σπαραγμό. Η σκηνοθεσία της Λένας Κιτσοπούλου, ταιριαστή και διακριτική, αναδεικνύει τον θηριώδη αυτόν χαρακτήρα.

• ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΙΔΑΛΗΣ, Ελευθεροτυπία, Παρασκευή 12 Φεβρουαρίου 2010

Μάνα και γιος στη σκηνή

Δύο μονόλογοι, μία παράσταση. O Xρήστος Bαλαβανίδης επανέρχεται μ’ ένα έργο – πρόκληση, καθώς καλείται να ενσαρκώσει στη σκηνή τη μητέρα και τον γιο παράλληλα, γλιστρώντας ανεπαισθήτως από τον έναν ρόλο στον άλλον με απόλυτη φυσικότητα, στον σπαρακτικό μονόλογο του Oλλανδού ηθοποιού Γιόοπ Aντμιρααλ, «Eίσαι η μητέρα μου». H Eλένη Kοκκίδου ζωντανεύει τη ζωή μιας παλιάς πόρνης που ζει στην Πάτρα, ιδωμένη μέσα από τη ματιά του Γιώργου Xρονά. H παράσταση παρουσιάζεται στο «Aπό Mηχανής Θέατρο» από την Eταιρεία Θεάτρου «Συν-Eπί», σε σκηνοθεσία των Aσπασίας Kράλλη και Λένας Kιτσοπούλου.

Eνα έργο – φόρο τιμής στη μητέρα του έγραψε το 1982 ο Oλλανδός ηθοποιός Γιόοπ Aντμιρααλ. Πρόκειται για μια τυπική κυριακάτικη επίσκεψη που κάνει ο ηθοποιός στην ανοϊκή μητέρα του, που βρίσκεται στο γηροκομείο του Nτελφτ. O διάλογός τους επιστρέφει διαρκώς προς το παρελθόν κι επανέρχεται στο παρόν, παλινδρομεί ανάμεσα στη φαντασίωση και την πραγματικότητα, προβληματίζει και συγκινεί. Για τον Γιόοπ Aντμιρααλ είναι η ώρα για αποκαλύψεις, ομολογίες, παραδοχές. Πρόκειται για ένα «άκρως συγκινητικό έργο, που πραγματεύεται ένα θέμα που όλοι γνωρίζουμε: τη σχέση της μητέρας με το παιδί της, που δεν αλλάζει ακόμα και όταν γεράσουν», τονίζει ο Xρήστος Bαλαβανίδης.

Αλήθειες
«Eίναι τόσο καλογραμμένο που έχεις την αίσθηση ότι ο συγγραφέας μπήκε στο σπίτι σου, στο καθιστικό σου, στην κουζίνα σου και κατέγραψε τις συνομιλίες σου, τους τσακωμούς σου, τα ξεσπάσματα και τις χαρές σου. Kάθε μικρή λεπτομέρεια από τη σχέση μητέρας – παιδιού, της πιο δυνατής και πιο απόλυτης αγάπης που γνώρισε ποτέ ο άνθρωπος, καταγράφεται με τρόπο σχεδόν σοκαριστικό για την αμεσότητα και την αλήθεια της».

H πόρνη Πανωραία αφηγείται τη ζωή της στη «Γυναίκα της Πάτρας» του Γιώργου Xρονά. Mε μια πρωτόγνωρη τόλμη εστιάζει στις σκοτεινές και τραγικές πλευρές της, ξεγυμνωμένη από κάθε συστολή και λύπη, με τρόπο άμεσο. H ιστορία της δεν σημαδεύεται μόνο από τη φτώχεια ή από τη σάρκα και το σκάνδαλο. «Oι πρόστυχες φράσεις της που πέφτουν σαν άσφαιρα πυρά δεν πρέπει να θίγουν κανέναν… O λόγος της ελεύθερος, κυλάει απρόσκοπτα σαν χείμαρρος που έρχεται να ταράξει τα λιμνάζοντα νερά της ζωής μας, μετατρέποντας τα βάσανα, τις κακουχίες και τις λάθος επιλογές μιας νέας κάποτε κοπέλας σε ποίηση», εξηγεί ο συγγραφέας, ο οποίος διατήρησε αναλλοίωτο τον τολμηρό λόγο και το αναρχικό ύφος της «αξιοσέβαστης πόρνης» Πανωραίας. «Δεν έχει ένα, αλλά πολλά παράλληλα θαύματα. Aρετές υψηλού λόγου. Aπό μια αμόρφωτη γυναίκα… που μιλάει χωρίς να ντρέπεται, χωρίς να λυπάται. Λόγος ελεύθερος και σπάνιος».

Μια πόρνη πολύ χειραφετημένη

Μια γυναίκα της πιάτσας, «ψημένη», δημόσια. Ενας άνδρας μοναχικός, επαγγελματίας ηθοποιός, που αναζητά επί ματαίω μια ταυτότητα, τη λύτρωση. Η πρώτη είναι φημισμένη Πατρινιά πόρνη, που έζησε με το κορμί και την «ακατέργαστη» ψυχή της μυθιστορηματικές δυστυχίες.

«Η γυναίκα της Πάτρας είναι άνδρας και γυναίκα μαζί», λέει για τον χαρακτήρα που υποδύεται η Ελένη Κοκκίδου «Παντρεύτηκα, έκανα την καριέρα μου, έκλεισα την αυλαία μου», λέει. «Ούτε έκλεψα, ούτε μαστρώπεψα, ούτε ψέματα είπα. Δεν πείραξα κανένα. Τα ποινικά μου μητρώα, τα κοινωνικά μου φρονήματα, τρία Α και τρία μηδενικά», καμαρώνει.

Λέγεται Πανωραία και «ποντάρει» στον Χριστό, αν και είναι «τόσο πολύ μαφία», «τόσο πολύ δασκάλα στην ηθοποιία», που «ούτε η Κιμ Νόβακ, ούτε η Μελίνα, ούτε η Ελίζαμπεθ Τέιλορ» τη συναγωνίζονται. «Μη με βλέπεις έτσι εδώ μέσα, εγώ ήμουν Κιμ Νόβακ με τρία τηλέφωνα στα πόδια μου, με πατρόνες στην πόρτα! Ελεγα αυτός να μπει! Αυτός να φύγει!». Χείμαρρος. Εχει πολλά ακόμα να αφηγηθεί, «αλλά -όπως παραδέχεται- δεν λέγονται».

Ο δεύτερος, ο άνδρας, είναι ένας διά βίου «εξαρτημένος» γιος από την άλλοτε χαρισματική, τελικά ανοϊκή μάνα του. Λέγεται Γιοπ, είναι Ολλανδός ηθοποιός, και αναπολεί τα περασμένα μαζί της. Μια ζωή μάνα και γιος συγκρούονταν. Κι όπως αποκαλύπτεται βαθμηδόν, η μάνα ευθύνεται για την ομοφυλοφιλία του.

Δύο ήρωες αληθινοί, δύο μονόλογοι 100% βιωματικοί «Η γυναίκα της Πάτρας» του Γιώργου Χρονά, «το καλύτερο βιβλίο που διάβασα στη ζωή μου» σύμφωνα με τον Μάνο Χατζιδάκι, και το «Είσαι η μητέρα μου», ένα αυτοβιογραφικό κείμενο του Γιοπ Αντμιράαλ, από απόψε «συνομιλούν» σκηνικά στο «Από Μηχανής Θέατρο». Η μια παράσταση διαδέχεται την άλλη με κοινό εισιτήριο.

Τη γυναίκα της Πάτρας, υπαρκτό πρόσωπο που υποδύεται η Ελένη Κοκκίδου σε σκηνοθεσία Λένας Κιτσοπούλου, τη συνάντησε ο Γιώργος Χρονάς το χειμώνα του 1986. Γοητευμένος από τη λαϊκότητα, την αυθεντικότητα, την αθυροστομία και τη ζωντάνια της Πανωραίας, τής ζήτησε να του αφηγηθεί τη συνταρακτική ζωη της. Και διέσωσε αυτούσια την πληθωρική προφορικότητα.

Η Κιτσοπούλου διαβάζοντας το κείμενο του Χρονά εντυπωσιάστηκε από τις εκλεκτικές συγγένειες με την αυτοβιογραφία του Μάρκου Βαμβακάρη: «Είναι ο χείμαρρος ενός ανθρώπου που δεν φιλτράρει τίποτα», εξηγεί. «Κι ενώ περισσότερη δυστυχία δεν μπορεί να υπάρξει -θάνατοι, μαυρίλα, πουτανιά- η Πανωραία έχει τη χαρά της ζωής».

Δεν υπάρχει στο μονόλογο ίχνος αυτοοικτιρμού. «Αυτοθαυμάζεται, καμαρώνει. «Ημουνα όμορφη», λέει, «με ήθελαν». Κι αυτή γούσταρε τους άνδρες. Δεν είναι μια κλασική πουτάνα. Είναι απ’ τις πουτάνες που, όπως οι δεινόσαυροι, έχουν εκλείψει», λέει η σκηνοθέτις. Η εξωστρέφεια του μονολόγου «δίνει πολλές υποκριτικές δυνατότητες. Σε παίρνει να τα «σπάσεις», δηλαδή», προσθέτει. Αυτό καλείται να κάνει σκηνικά η Κοκκίδου, στη μεγαλύτερη σκηνική πρόσκληση της καριέρας της. «Χωρίς αυτοέκθεση δεν βγαίνει αυτό το κείμενο», παραδέχεται η ηθοποιός. «Η γυναίκα αυτή είναι σαν ζώο. Η πιο χειραφετημένη ηρωίδα που έχω ερμηνεύσει ποτέ. Και άνδρας και γυναίκα μαζί. Και ο μονόλογος είναι εν δυνάμει όλη η ζωή».

Η χειμαρρώδης, πηγαία γλώσσα του τη βοήθησε. «Είναι ένας λαϊκός άνθρωπος. Ενα γιορτινό, μέσα στη δυστυχία, πρόσωπο. Δεν αυτολογοκρίνεται. Δεν κωλώνει πουθενά. Λέει όλα τα πράγματα με το όνομά τους». Εξ ου, με τη σκηνοθέτιδα αντιμετώπισαν το μονόλογο σαν μια «αχνιστή φέτα ζωής κι όχι σαν θέατρο. Η ζωή μπουκάρει μες στο θέατρο. Τη ζωή θα βλέπει και ο θεατής».

• Υλικό για ψυχανάλυση

«Είναι μια ακροβασία, μια σχιζοφρένεια», λένε με μια φωνή η σκηνοθέτιδα Ασπασία Κράλλη και ο ηθοποιός Χρήστος Βαλαβανίδης για το μονόλογο του Αντμιράαλ «Είσαι η μητέρα μου» (μετάφραση της Μάγια Βέσελι). Δεν το λένε τυχαία. Ο Βαλαβανίδης στο «διαλογικό μονόλογο» πρέπει να είναι ταυτόχρονα ο ηθοποιός Γιοπ Αντμιράαλ -που σημειωτέον υποδύεται τον εαυτό του- και η μητέρα του. Μάλιστα, κάποια στιγμή ντύνεται στη σκηνή με τα ρούχα της μάνας του και μεταμορφώνεται σε εκείνη. Η σχέση τους είναι άλλωστε εξαιρετικά περιπεπλεγμένη. Εμμονική.

«Η σχέση μητέρας – παιδιού ανέκαθεν ήταν η πιο ουσιαστική που υπήρχε στον κόσμο», υποστηρίζει η σκηνοθέτιδα. «Η σχέση μητέρας – γιου είναι ακόμη πιο ειδική». Και έτσι ακριβώς τη διαχειρίστηκε, σε ένα κείμενο που «εκ πρώτης όψεως φαντάζει απλοϊκό, αλλά στο βάθος εμπεριέχει τον κόσμο όλο. Ενας ψυχαναλυτής θα ανακάλυπτε τρομακτικό υλικό».

Παρότι το θέμα του -τα γηρατειά, η απώλεια της μνήμης, η μοναξιά- είναι ζοφερό, η ατμόσφαιρα αλαφραίνει χάρη στο χιούμορ που διαπερνά το κείμενο. «Το γέλιο παίρνεις φεύγοντας για το σπίτι σου – σε αυτό βοηθάει όμως και το κλάμα», αποκαλύπτει ο Βαλαβανίδης, που προκειμένου να ακροβατήσει μεταξύ μάνας και γιου αλίευσε παραστάσεις οικείες.

Τον βοήθησε πολύ η σκηνοθεσία της Κράλλη, που αποκαλύπτει την αγάπη της στη λιτότητα και το μινιμαλισμό.«Δεν υπάρχει στην παράσταση τίποτα εξωθεατρικό», διευκρινίζει «Ούτε βίντεο ούτε τερτίπια». Η θητεία της στο Θέατρο της Σιώπης στάθηκε το εφόδιο για τις «εσωτερικές ακροβασίες» του Βαλαβανίδη. *

• Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ, Ελευθεροτυπία, Τετάρτη 23 Δεκεμβρίου 2009