Oι «Δούλες» του Ζενέ ξανάρχονται

Φέτος, 25 χρόνια από τον θάνατό του, το Νέο Ελληνικό Θέατρο προτείνει το έργο-σύμβολο του γάλλου συγγραφέα

Μυρτώ Λοβέρδου, TO BHMA:  28/9/2011

Εργο-σταθμός στην πορεία του Ζαν Ζενέ (1910-1986), οι «Δούλες» επιστρέφουν στην αθηναϊκή σκηνή, μέσα από την παράσταση του Νέου Ελληνικού Θεάτρου του Γιώργου Αρμένη, σε σκηνοθεσία της Εφης Μουρίκη.

Πέντε χρόνια μετά το ανέβασμά τους από τον Λευτέρη Βογιατζή, το θεατρικό του γάλλου συγγραφέα εξακολουθεί να προκαλεί και να γοητεύει, με το θέμα και τις προεκτάσεις του. «Οι δούλες» είναι το πρώτο θεατρικό έργο του Ζενέ που παίχθηκε στο Παρίσι, τον Απρίλιο του 1947, από τονΛουί Ζουβέ _νωρίτερα είχε γράψει την «Υψηλή Εποπτεία». Αν και ενόχλησε με τη θεματολογία του το συντηρητικό κοινό της εποχής, έγινε αποδεκτό από την κοινωνία της λογοτεχνίας και συνέβαλε αποφασιστικά στη γέννηση του «θεάτρου του Παραλόγου», μαζί με τον Σάμιουελ Μπέκετ και τον Ευγένιο Ιονέσκο.

Βασισμένος στην αληθινή ιστορία των αδελφών Λέα και Κριστίν Παπέν από την περιοχή του Λε Μαν, ο Ζενέ έγραψε το θεατρικό του έργο κρατώντας, ωστόσο τις αποστάσεις του.

Σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής, το 1933 οι δύο αδελφές, υπηρέτριες σε ένα αστικό σπίτι, κατακρεούργησαν την Κυρία τους _και την κόρη της. Οταν δικάστηκαν και καταδικάστηκαν, δεν ζήτησαν κανένα ελαφρυντικό, παρά μόνον ότι ήθελαν να μοιραστούν την ευθύνη της πράξης τους. Ενας κλειστός χώρος, το υπνοδωμάτιο της Κυρίας, ένα φλυτζάνι ζεστό τίλιο, λίγα κόκκινα τριαντάφυλλα και η εκδίκηση που φωλιάζει μέσα στις δούλες παίρνει μορφή. Το σχέδιό τους απόβλέπει στη δολοφονία της Κυρίας τους. Κατά τη διάρκεια της πρόβας για το εγκλημά τους, μπερδεύουν την αλήθεια με το ψέμα κι έτσι τελικά αντί για το φόνο, αυτοκτονούν, καθώς οργανώνουν μόνες τους, την έξοδό τους…

Αν και ο Ζενέ δεν ήθελε να δικαιώσει τις δούλες όλων των εποχών, επεδίωξε να μεταφέρει στο κοινό την εσωτερική του φωνή, μια φωνή που όπως αποδείχθηκε αργότερα, τον έστρεψε στους αγώνες υπέρ των δικαιωμάτων των μειονοτήτων… Μορφή των γραμμάτων και των τεχνών της Γαλλίας, ο Ζενέ αποτελεί ένα ακόμα παράδειγμα «κακού παιδιού» με μπόλικο ταλέντο, που κατάφερε να αντιστρέψει τους όρους και από τρόφιμος αναμορφωτηρίων να κερδίσει μια θέση, τελικά, στα παγκόσμια γράμματα.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

«Δούλες» του Ζαν Ζενέ. Μετάφραση Ερρίκος Μπελιές, σκηνοθεσία Εφη Μουρίκη, σκηνογραφίας Τόλης Τατόλας, φωτισμοί Lato B. Παίζουν: Κατερίνα Παπουτσάκη, Εφη Μουρίλη, Μάρα Μοτάκη

ΠΟΤΕ & ΠΟΥ

Νέο Ελληνικό Θέατρο Γιώργου Αρμένη

Σπ. Τρικούπη 34 & Κουντουριώτου, Εξάρχεια, 210-8253.489

Πρεμιέρα την Πέμπτη, 6 Οκτωβρίου, στις 21.15

Παραστάσεις: Τετάρτη – Κυριακή, στις 21.15

Εισιτήρια: 20 – 15 ευρώ

Μια γυναίκα με πάθος

• Ρεσιτάλ ερμηνείας στον «Συμβολαιογράφο», που ανεβαίνει στο Νέο Ελληνικό Θέατρο, σε σκηνοθεσία Γιώργου Καραμίχου

Η λύτρωση έρχεται στο τέλος με μια συγνώμη, την οποία η πρωταγωνίστρια ζητάει κοιτώντας τον κόσμο στα μάτια

Πρόκειται για μία από τις πιο δυνατές ερμηνείες της σεζόν. Η ερμηνεία της Υρώς Μανέ στον «Συμβολαιογράφο» του Νίκου Βασιλειάδη, στο «Νέο Ελληνικό Θέατρο». Η ηθοποιός σαν να ανθίζει υποκριτικώς σε αυτή την παράσταση. Αποκαλύπτει εκφραστικά μέσα που τα τελευταία χρόνια μοιάζει να άφηνε στο καμαρίνι – ίσως λόγω των θεατρικών επιλογών της δεν της δινόταν η ευκαιρία, ίσως να ήταν οι συγκυρίες. Φέτος, ξαφνιάζει θετικά δείχνοντάς μας ένα άλλο πρόσωπο στη σκηνή. Το πρόσωπο μιας ηθοποιού με τεχνική, με έλεγχο των μέσων της, με αμεσότητα και δύναμη. Η ειλικρίνεια και η καθαρότητα της ερμηνείας της ως Ερασμίας, ο «βιωμένος» τρόπος που αποδίδει τον μονόλογο αποτελούν ισχυρά χαρτιά του ανεβάσματος. Η δημιουργική «χημεία» της, δε, με τον Γιώργο Καραμίχο, στην πρώτη του σκηνοθεσία, μια σκηνοθεσία με ωριμότητα και απόλυτα κατασταλαγμένη, λειτουργεί άριστα. Μια δυνατή γυναίκα της επαρχίας, με χαρακτήρα στιβαρό αλλά σμπαραλιασμένο, στερημένο, είναι η Ερασμία της Υρώς Μανέ. Η ίδια η δύναμή της, σε συνδυασμό με τον κοινωνικό περίγυρο, δημιουργεί περίεργα γρέζια στην ψυχή της. Σύνθετος ο ψυχισμός της ηρωίδας και βαθιά ανθρώπινος. Δεν έχει τίποτα ψεύτικο. Τα ίδιο και ο τρόπος που αποδίδεται σκηνικά από την πρωταγωνίστρια. Ευνουχισμένη στα δεδομένα μικρής κοινωνίας, βαθιά στερημένη, πολύ πονεμένη, ισχυρά καχύποπτη, με κρυμμένη τη λαχτάρα για ζωή. «Σιγά πήραν να στυφίζουνε και να ξινίζουνε και τα μούτρα μου και η καρδιά μου. Κι έπαψα όλως διόλου να μην είμαι Ερασμία», λέει. Ξέρει τι συμβαίνει. Είχε υποβάλει τον εαυτό της στο μαρτύριο της καταπίεσης της σεξουλικότητάς της, από τα 22 που χήρεψε. Η σχέση της με το παιδί της, τη Ματούλα, τον πιο κοντινό της άνθρωπο, είναι σχέση αγάπης-μίσους. Την υπεραγαπάει μεν αλλά στη διαπραγμάτευση των μεταξύ τους αισθημάτων βγαίνει ο ανταγωνισμός μάνας-κόρης, δε. Μπροστά σ’ αυτό η Ερασμία αντιδρά εντελώς πρωτόγονα. Κι έρχεται το μοιραίο. Το ομώνυμο αρχικό κείμενο του Νίκου Βασιλειάδη, μια τραγική κωμωδία, αποτελεί μια νουβέλα με πολλά πρόσωπα. Η Εμμανουέλα Αλεξίου και ο Γιώργος Καραμίχος, που συνυπογράφουν τη θεατρική διασκευή, είχαν την εξαιρετική ιδέα να επικεντρώσουν το κείμενο στο πρόσωπο της Ερασμίας, το πάσχον πρόσωπο στη νουβέλα. Ετσι το έργο αποτελεί μια αφήγηση μέσα από τα μάτια και τον καημό της Ερασμίας. Και το αποτέλεσμα είναι μια παράσταση-απολογία και εξομολόγηση μαζί. Με τη λύτρωση να έρχεται στο τέλος με τη μορφή «συγνώμης», την οποία η πρωταγωνίστρια ζητάει κοιτώντας τον κόσμο στα μάτια. Ισως αυτή η επιλογή του φινάλε να μοιάζει μελό κι «εύκολη». Είναι όμως δοσμένη τόσο σωστά και μετρημένη που καθόλου δεν αφήνει τέτοια αίσθηση. Κι αυτό είναι το χαρακτηριστικό της παράστασης: ξεκάθαρη γραμμή, χωρίς «σκηνοθετίτιδες», φιοριτούρες και περιττά. Αναδεικνύει το κείμενο και την ερμηνεία του ηθοποιού. Ο θεατής «βλέπει» και τους άλλους ήρωες, τον Αργύρη και τη Ματούλα, να ζωντανεύουν στη σκηνή, με την Υρώ Μανέ να αλλάζει μέσα σε δευτερόλεπτα τη φωνή και την κορμοστασιά της. Ο λόγος ακούγεται πεντακάθαρος. Και τι λόγος. Σύνθετος. Σε άπταιστη καθαρεύουσα. Μέσα στα καθαρευουσιάνικα η ηρωίδα πετάει και κάτι «ελληνικούρες». Γιατί, ως λαϊκή γυναίκα είχε αναπτύξει και το δικό της λεξιλόγιο, χρησιμοποιώντας, εν τέλει, μια «μαλλιαρή καθαρεύουσα». Οσο σύνθετος είναι ο λόγος τόσο λιτό είναι το σκηνικό. Ενα κρεβάτι, ένα τραπέζι, η πρόσοψη ενός περιπτέρου -σε μικρότερες του φυσικού μεγέθους διαστάσεις- (σκηνικά Χριστίνα Κωστέα) και λίγα κολοκυθάκια. Ιδιαίτερα αυτά. Η αφορμή του κακού. Διότι η αιτία ήταν άλλη. Πιο βαθιά. Κρυμμένη στα τρίσβαθα της ψυχής. Η Ερασμία είναι μια γυναίκα με πάθος. Σε λάθος χώρο και λάθος χρόνο. Σε μια επαρχιακή πόλη της Ελλάδος, η Ερασμία, μια χήρα εγκλωβισμένη σε ένα περίπτερο και στα ήθη της μικρής κοινωνίας, οδηγείται στην απουσία. Το τριχωτόν της παρειάς της υποδηλώνει τη θέρμη της, αλλά για την πολίχνη όπου ζει, μια χήρα είναι απλώς μια μεταχειρισμένη. Χωρίς δικαιώματα. Αντίδοτο στη φαντασίωσή της τα κολοκυθάκια. Και ο νοών… νοείτω. Το κακό όμως δεν αργεί να γίνει. Ο πειρασμός εμφανίζεται. Και είναι κοντός, αλλά με προσόντα. Κι η Ερασμία πώς να πάει κόντρα στη λίμπιντο; Θύτης και θύμα μαζί, επιθυμεί το απαγορευμένον. Κι όταν τολμά να το προκαλέσει, η τιμωρία άμεση. Ο λόγος είναι συμβόλαιο και το υπεσχημένον οφείλει να τηρηθεί… Τα κοστούμια φιλοτέχνησε ο Γιώργος Σεπτέμβρης, η μουσική επιμέλεια είναι του Γιώργου Νανούρη και οι φωτισμοί της Κατερίνας Μαραγκουδάκη (παραστάσεις Τετάρτη, Πέμπτη, Σάββατο 21.15, Κυριακή 20.00). * Ακορντεόν και τραγούδι Το τραγούδι στο φινάλε της παράστασης είναι του Κώστα Λειβαδά, σε στίχους Γιώργου Καραμίχου. Ακορντεόν παίζει ο Παναγιώτης Τσεβάς. Τραγουδά η Υρώ Μανέ.

Αντιγόνη Καράλη, ΕΘΝΟΣ, 22/11/2010

Δεν γαργαλάω τους θεατές…

• Γιορτάζει δέκα χρόνια «Νέο Ελληνικό Θέατρο» με την παράσταση «Κομμάτια και θρύψαλα… 2010» του Γιώργου Σκούρτη

• Δέκα χρόνια γιορτάζει το «Νέο Ελληνικό Θέατρο» του Γιώργου Αρμένη. Σε αυτήν την ξεχωριστή επέτειο, ο σκηνοθέτης και πρωταγωνιστής επέλεξε να επιστρέψει στο έργο με το οποίο εγκαινίασε τον χώρο, το «Κομμάτια και θρύψαλα» του Γιώργου Σκούρτη.

«Χρέος μας είναι να (ξανα)μάθουμε τον κόσμο να επιλέγει το θέατρο ουσίας», λέει ο Γιώργος Αρμένης

Μόνο που στη φετινή εκδοχή του ο Γιώργος Σκούρτης έχει προσθέσει τρία καινούργια «σπαρακτικά» μονόπρακτα («Η πρέζα», «Γεια», «Το ζευγάρι»), εξ ου και η προσθήκη στον τίτλο «…2010». Τι ήταν αυτό που τον παρακίνησε στα «Κομμάτια και θρύψαλα… 2010»;

«Εκφράζει το ζητούμενό μου στο θέατρο. Ενα θέατρο που πάντα έχει κάτι να πει», απαντά ο Γιώργος Αρμένης. «Δεν μ’ αρέσει να γαργαλάω τους θεατές, ούτε τους αστούς. Πρέπει να δούμε τα προβλήματα της χώρας μας, των ανθρώπων, της κοινωνίας. Αυτή είναι η αποστολή του θεάτρου. Κι επειδή υπάρχει πολλή επιφάνεια χωρίς κανένα βάθος, πιστεύω ότι κάποιοι άνθρωποι πρέπει να σκύψουμε πιο βαθιά, για να αναδείξουμε προβλήματα του τόπου».

Δεν αναφέρεται αποκλειστικά σε ένα «πολιτικό θέατρο, αλλά σε ένα θέατρο με κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις. Και βέβαια ποιητικές». Ενα θέατρο με «ήθος, που σέβεται τον εαυτό του, που τιμά τα χρόνια που βρίσκομαι στο σανίδι και δεν αναπαράγει αυτά που συμβαίνουν στα τηλεοπτικά δρώμενα της χώρας μας».

Οι θεατές, όμως, να επιλέγουν και τέτοιες παραστάσεις, που έχουν ως «βάση» τηλεοπτικά πρότυπα και πρόσωπα. «Χρέος μας είναι να (ξανα)μάθουμε τον κόσμο να επιλέγει το θέατρο ουσίας. Αυτό έμαθα από τον δάσκαλό μου, αυτό συνεχίζω να κάνω. Και ως ηθοποιός και ως σκηνοθέτης και ως δάσκαλος. Είμαι συνεπής σε αυτό που μου έμαθε αυτός ο ευλογημένος άνθρωπος, που είχα την τύχη να συναντήσω στη ζωή μου, ο Κάρολος Κουν». Θεωρεί, πάντως, ότι το κοινό «αναζητά παραστάσεις που έχουν κάτι να του πουν, που το κάνουν να δει πιο μακριά, που του ανοίγουν ορίζοντες. Αυτός δεν είναι ο ρόλος του θεάτρου; Να σε κάνει να διασκεδάσεις, να αισθανθείς όμορφα μέσα στην ψυχούλα σου, το μυαλό σου να ανοίξει και να δει λίγο πιο πλατιά;».

Η κατάσταση στη χώρα είναι δύσκολη και το μέλλον… «τραγικό. Γι’ αυτό θα πρέπει το θέατρο να απαλύνει τον πόνο. Να ταξιδεύει τον κόσμο στη μαγεία, την ποίηση, να δίνει μια άλλη διάσταση για τη ζωή. Αυτή είναι η αποστολή μας και του ηθοποιού και του θεάτρου».

Τη σκηνοθεσία της παράστασης υπογράφει ο Γιώργος Αρμένης, τα σκηνικά – κοστούμια η Κωνσταντίνα Κρητικού και τη μουσική ο Γιάννης Σπυρόπουλος – Μπαχ. Παίζουν: Γιώργος Αρμένης, Τζένη Σκαρλάτου, Κωνσταντίνος Αρμένης, Λεωνίδας Αργυρόπουλος, Φαίη Βολόρου, Εύη Εμμανουήλ, Βάσω Μακρή, Σάκης Σιούτης.

• «Διαφορετικές τάξεις»

«Διάφορες τάξεις ανθρώπων συναντιούνται στη σκηνή, φτιάχνοντας το παζλ της Ελλάδα μας που ματώνει», εξηγεί ο Γιώργος Αρμένης.

Το «Κομμάτια και θρύψαλα» θεωρείται από τα εμβληματικά έργα του Γιώργου Σκούρτη. Ανέβηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1976 στο «Θέατρο Τέχνης – Κάρολος Κουν», σε σκηνοθεσία και σκηνικά Καρόλου Κουν. Ο Γιώργος Αρμένης δεν έπαιζε σε εκείνη την παράσταση. Υστερα από 23 χρόνια όμως, το 1999, εγκαινιάζοντας το «Νέο Ελληνικό Θέατρο», το επέλεξε ως εναρκτήριο έργο. Τώρα γιορτάζει τα δεκάχρονα του θεάτρου πάλι με «Κομμάτια και θρύψαλα… 2010», τα οποία αποδεικνύονται «τόσο επίκαιρα όσο ποτέ άλλοτε, τώρα που η πατρίδα μας έχει γίνει χίλια κομμάτια». Ο Δημήτρης Χατζής έγραψε για τον Γιώργο Σκούρτη: «Σε βλέπω. Ο πιο νικημένος απ’ όλους είσαι συ. Μέσα απ’ τις χαμένες τις ζωές τις δικές μας, η δική σου κομματιάζεται χίλια κομμάτια».

• «Κραυγή»
  «Τι κάναμε τόσα χρόνια όλοι εμείς, ε; Τι έκανα εγώ, οι φίλοι μου; Πού είναι οι φίλοι; Αλλος αρρωσταίνει, άλλος πεθαίνει, άλλος μαραζώνει, άλλος σε πουλάει, άλλος κυνηγάει τη μεγάλη κονόμα. Ετσι λοιπόν; Αυτό ήταν; Αυτό κάναμε; Πού πάμε;», είναι η «κραυγή» ενός ήρωα του έργου της γενιάς του Πολυτεχνείου.

Αντιγόνη Καράλη, ΕΘΝΟΣ, 19/11/2010