Εργο του Γιάννη Τσαρούχη, 1962. 100 χρόνια από τη γέννησή του. Μουσείο Μπενάκη (19 Δεκ. 2009 – 13 Μαρτ. 2010)
- Ζακλίν ντε Ρομιγύ: Η αφήγηση της Ορέστειας του Αισχύλου, μτφρ.: Ανθή Ξενάκη, εκδ. Ωκεανίδα, σ. 165, 12 ευρώ
Ολος ο κόσμος ξέρει ότι είναι σημαντικότερο και ορθότερο το να διαβάζει κανείς τα πρωτότυπα αρχαία κείμενα στις έγκυρες μεταφράσεις τους, από το να καταφεύγει στις μελέτες που έχουν γραφτεί γι’ αυτά, ώστε να μάθει τι ακριβώς λένε. Ωστόσο όλος ο κόσμος που ασχολείται με την αρχαία ελληνική γραμματεία γνωρίζει επίσης πόσο ουσιαστική είναι η συμβολή μελετητών όπως η Ζακλίν ντε Ρομιγύ στην ερμηνεία και κατανόησή τους. Και πόσο απαραίτητη είναι η προσφυγή μας στις έρευνές της.
Πολλά βιβλία της γαλλίδας ιστορικού και φιλολόγου κυκλοφορούν ήδη στην ελληνική βιβλιαγορά και η ίδια για το σύνολό του έργου της έχει τύχει θερμής υποδοχής στον τόπο μας, τόσο από την Πολιτεία όσο και από το ευρύ αναγνωστικό κοινό.
Ενα από τα βιβλία της με θέμα το αρχαίο θέατρο τιτλοφορείται «Αρχαία Ελληνική Τραγωδία» (εκδ. Καρδαμίτσα, 1997). Με τρόπο απλό, καίριο και συνάμα επιστημονικά τεκμηριωμένο παρουσιάζει μια γενική θεώρηση της τραγωδίας, των τριών Τραγικών και των χαρακτηριστικών του έργου τους. Εκτοτε η μελέτη εκείνη συμπληρώθηκε με επιμέρους έρευνες όπως: «Η Ελληνική Τραγωδία» (εκδ. Το Αστυ, 1996) «Η εξέλιξη του πάθους» (εκδ. Το Αστυ, 2000).
Τελευταία έρχεται να προστεθεί «Η αφήγηση της Ορέστειας του Αισχύλου», των εκδ. Ωκεανίδα. Η πρωτοτυπία της μελέτης σε σύγκριση με αυτές των Α. Λέσκι, Τζ. Τόμσον, Γκιλ. Μάρεϊ, Α. Μπονάρ κ. ά. στο έργο του Αισχύλου, έγκειται στο ότι δεν περιορίζεται στους στίχους του Ποιητή, δεν επιχειρεί μια στενά φιλολογική ανάλυση του έργου αλλά αφηγείται τον μύθο, παρουσιάζει τους ήρωες, αιτιολογεί τη σκηνική τους δράση μέσα από τις λέξεις του Αισχύλου και συγκρίνει το κείμενο με αυτό των άλλων δύο τραγικών, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη. Γιατί, ως γνωστόν, ο Ορέστης και η Ηλέκτρα είναι οι μόνοι ήρωες που συναντάμε στο έργο και των τριών τραγικών.
Με τη διαφορά ότι η «Ηλέκτρα» στον Σοφοκλή, σε αντίθεση μ’ εκείνη του Αισχύλου, είναι αυτή που αποφασίζει την εκδίκηση και όχι ο Ορέστης, ενώ στην «Ηλέκτρα» του Ευριπίδη η αποφασιστικότητά της στην εκδίκηση φτάνει στο σημείο να μηχανευτεί δόλια πώς να χτυπήσει ταυτόχρονα με τον Ορέστη τους υπαιτίους (σ. 84).
Η Ζ. ντε Ρομιγύ δεν λησμονεί επίσης να καταφύγει και στα ομηρικά έπη, που μας δίνουν πολλές πληροφορίες για τους ήρωες της «Ορέστειας». Υστερα από μια σύντομη, αλλά κατατοπιστική εισαγωγή στην ιστορία της συγγραφής της «Ορέστειας» του Αισχύλου, με πληροφορίες από τη ζωή του τραγικού ποιητή και της κατάστασης που επικρατούσε στην Αθήνα του 5ου αιώνα, γίνονται αναφορές σε τεχνικά στοιχεία του έργου, στον τρόπο διάρθρωσής του. Δεν απουσιάζουν, επίσης, αναφορές σε φιλολογικά ζητήματα που γεννά το κείμενο στη μορφή που μας έχει παραδοθεί.
Η Ζ. ντε Ρομιγύ διαβάζει την τραγωδία παρακολουθώντας, εξηγώντας και αναπαρασταίνοντας τα δρώμενα, εκφράζοντας με αδρές πινελιές τους ήρωες μέσα από έναν τόνο αφηγηματικό, απλό και οικείο. Διότι, για τη Ρομιγύ οι ήρωες αυτοί δεν είναι ξένοι, δεν είναι απόμακροι, αλλά είναι σύγχρονοί μας.
Φέρνει ενώπιόν μας τα πρόσωπά τους σαν να είμαστε θεατές στις κερκίδες ενός αρχαίου θεάτρου και μας εξηγεί τους λόγους για τους οποίους αντιδρούν σκηνικά έτσι και όχι αλλιώς και συνάμα υποβάλλει διακριτικά τους λόγους μιας σκηνοθετικής ερμηνείας του έργου.
Οι παρατηρήσεις και οι επεξηγήσεις της πάνω στη συμπεριφορά τους ισορροπούν ανάμεσα σε μια ερμηνεία κλειστού ή ανοιχτού θεάτρου, χωρίς ποτέ να ξεφεύγει από τη γραμμή του κειμένου. Επειδή η συγγραφέας γνωρίζει καλά τη μακριά πορεία του μύθου και τα ίχνη που αυτός έχει αφήσει στην ευρωπαϊκή, και γενικά την παγκόσμια δραματουργία, ξέρει να αναγνωρίζει τα περιορισμένα όρια ερμηνείας που έχουν τα θεατρικά έργα και οι σκηνικοί ήρωες, που γράφτηκαν μεταγενέστερα, βασισμένα στον Αισχύλο και τον Σοφοκλή, όπως είναι λ.χ. του Σαρτρ, του Ο’ Νιλ ή του Ανούιγ.
Βασικό χαρακτηριστικό στη δραματική ποίηση του Αισχύλου είναι η θέση του χορού. Ο χορός διαδραματίζει καίριο ρόλο στην τραγωδία: «κατά τη διάρκεια της δράσης αναδεικνύει εκείνον που είναι ένοχος, κι αυτό που εύχεται ώστε να αποφευχθεί η καταστροφή (σ. 90). Είναι [επίσης] ο μόνος που γνωρίζει τα πάντα -όλο το παρελθόν και όλο το παρόν [των ηρώων]-, και είναι κατά συνέπεια ο μόνος που μπορεί να κάνει συσχετισμούς και να προσδώσει μια συγκεκριμένη ενότητα στην εξέλιξη των σκηνών».
Η προσοχή και η ακρίβεια με την οποία εξετάζει την τριλογία της «Ορέστειας» την οδηγεί να αντιπαραβάλει το πρωτότυπο με τις μεταφράσεις του έργου που έχουν γίνει στα γαλλικά, ανιχνεύοντας έτσι την εγκυρότητα της απόδοσης λέξεων, εννοιών και ρυθμού που χρησιμοποιούν μεταφραστές, όπως ο Αραν και ο Κλοντέλ, αλλά και την πολυσημία που έχουν στα ελληνικά ονόματα, όπως: Ερινύες και Ευμενίδες, εξηγώντας τον λόγο για τον οποίο ο αρχαίος τραγικός επέλεξε τελικά τη δεύτερη για να τιτλοφορήσει το τρίτο μέρος της τριλογίας του.
Η «Ορέστεια» του Αισχύλου, κατά τη Ρ., «θέτει ένα πρόβλημα που είναι διαχρονικό και ιδίως δικό μας: το πρόβλημα της βίας. (…) Ο Αισχύλος πάντοτε αντιτάχτηκε με σθένος στις διάφορες μορφές βίας». Με βάση αυτή τη θέση η αφήγηση του μύθου και των σκηνικών δρωμένων από τη Ρ. είναι μια ψυχολογική ερμηνεία των ηρώων της τριλογίας με τρόπο σύγχρονο και θα ‘λεγα επίκαιρο.
Η μετάφραση της Ανθής Ξενάκη είναι εξαιρετική, με μόνη ένσταση στην επιλογή μεταφρασμένων στα νεοελληνικά στίχων της «Ορέστειας». Αυτό όμως δεν στερεί τον αναγνώστη από την απόλαυση του κειμένου, ούτε μειώνει το ενδιαφέρον του στο να καταφύγει στο πρωτότυπο ή σε άλλες νεοελληνικές μεταφράσεις της «Ορέστειας».
Η αφήγηση της «Ορέστειας» του Αισχύλου της Ζακλίν ντε Ρομιγύ είναι ένα απαραίτητο βοήθημα, τόσο για τους φιλολόγους και τους ανθρώπους του θεάτρου όσο και για τον ανεξοικείωτο, με την αρχαία τραγωδία, αναγνώστη.
θέατρο, théâtre, teatro, theater, theatre... world 