«Ο Ζορμπάς έχει παράξενη μοίρα…»

Ο Λιθουανός σκηνοθέτης Τσέζαρις Γκραουζίνις μιλά για το έργο του Καζαντζάκη, την παράσταση και τονίζει: «Το βιβλίο είναι από τα πιο σημαντικά της εποχής μας σε παγκόσμιο επίπεδο»

Τέσσερις από τους πρωταγωνιστές της παράστασης «Αλέξης Ζορμπάς, η πραγματική ιστορία», που κάνει απόψε πρεμιέρα στη «Νέα Σκηνή – Νίκος Κούρκουλος» του Εθνικού Θεάτρου, σε σύλληψη – σκηνοθεσία Τσέζαρις Γκραουζίνις

Αντιγόνη Καράλη

Ως ένα από τα πιο «σημαντικά έργα της εποχής μας σε παγκόσμιο επίπεδο», με μια «παράξενη μοίρα, όπως μάλλον παράξενη ήταν και η ζωή του Καζαντζάκη» χαρακτηρίζει το έργο ο Λιθουανός σκηνοθέτης Τσέζαρις Γκραουζίνις. Ενα έργο που γράφτηκε για να «προκαλέσει τους ανθρώπους να αναλογιστούν την έννοια του θανάτου. Τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο. Ετσι πιστεύω ότι αυτό το βιβλίο δεν είναι από εκείνα που τα διαβάζεις, τα χωνεύεις και μετά τα ξεχνάς. Αλλά ένα μικρόβιο, που το κουβαλάς για όλη σου τη ζωή».

Αν και ο Αλέξης Ζορμπάς δεν παύει να είναι ένα σύμβολο ζωής, έρωτα, ο τύπος του Ελληνα που ταυτίστηκε με τη νεότερη Ελλάδα… «το λέιμπελ Ζορμπάς στις μέρες μας έχει χάσει την αξία του», σύμφωνα με τον σκηνοθέτη. «Τα περισσότερα ελληνικά εστιατόρια που συναντάει κανείς στο εξωτερικό αλλά και σε μεγάλες πόλεις της Ελλάδας ονομάζονται Ζορμπάς και στην ταμπέλα ή τη βιτρίνα τους είναι ζωγραφισμένος ένας άντρας να χορεύει συρτάκι. Οι ταμπέλες αυτές μοιάζουν να συνδέονται με αυτό που έχει καταγραφεί ως εικόνα του Ζορμπά και μάλλον αυτό οφείλεται στην ταινία».

Πώς έχει μεταφέρει ο ίδιος τον «Ζορμπά» στη σκηνή; «Η παράσταση είναι το ημερολόγιο καταστρώματος (και εντυπώσεων) ενός περιπετειώδους ταξιδιού στο κείμενο του Καζαντζάκη. Οι εμπειρίες μας καθώς βαδίζουμε στον δρόμο που μας υποδεικνύει ο συγγραφέας. Χωρίς καμιά προσπάθεια από μέρους μας να αναπαραστήσουμε το βιβλίο επί σκηνής». Στόχος μου είναι να «μοιραστώ με το κοινό τις εντυπώσεις που δημιούργησε το μυθιστόρημα σε μένα και τους ηθοποιούς μου, καθώς το δουλεύαμε στις πρόβες». Τα σκηνικά – κοστούμια φιλοτέχνησε ο Βίταουτας Ναρμπούτας, η μουσική είναι του Μαρτίνας Μπιαλομπζέσκις. Παίζουν: Π. Ακλίδη, Δ. Ελευθεριάδης, Εύ. Κεχαγιά, Δ. Κουρούμπαλης, Δ. Κούρτη, Μ. Μαυροματάκης, Μ. Παπαδοπούλου, Δ. Πασσάς, Απ. Πελεκάνος.

• ΜΙΟΥΖΙΚΑΛ ΚΑΙ ΜΠΑΛΕΤΟ

Πέρα από τη θρυλική πλέον ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη, «Ζorba the Greek» («Αλέξης Ζορμπάς»), ο «Ζορμπάς» έχει γίνει δύο φορές μιούζικαλ στο Μπρόντγουεϊ, με την υπογραφή των Κάντερ και Εμπ στο κείμενο (1968) και του Μιχάλη Κακογιάννη στη σκηνοθεσία (1983). Το περασμένο καλοκαίρι και ο Αντόνιο Μπαντέρας είχε δηλώσει ότι θα ενσαρκώσει τον «Ζορμπά» στο Μπρόντγουεϊ. Επίσης έχει γίνει μπαλέτο που έχει ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη και χορογραφίες Λόρκα Μασίν.

Αν υπήρχε ο Ζορμπάς θα ήταν φυλακή ή τρελοκομείο

Ηρθε η ώρα να ξεχάσετε όλα τα στερεότυπα που είχατε για τον Αλέξη Ζορμπά. Ούτε ουζάκι ούτε συρτάκι θα… ρέουν στην παράσταση του Εθνικού Θεάτρου «Ζορμπάς- Η πραγματική ιστορία», που ανεβαίνει αύριο στη Νέα Σκηνή του Κεντρικού Κτιρίου Τσίλερ, με Ζορμπά τον Μανώλη Μαυροματάκη.

Ο Μανώλης Μαυροματάκης, που παίζει τον Ζορμπά («έναν ρόλο αδύνατο», όπως λέει) και ο Τσεζάρις Γκραουζίνις», που τον σκηνοθετεί σαν ένα «ανέφικτο χαρακτήρα»

Κυρίως, δεν θα υπάρχει η ελληνική «μεγαλοσύνη» της πληθωρικότητας και του ορμέμφυτου, ο «αυτόχθων» αχαλιναγώγητος χείμαρρος ανδρισμού και ξεροκεφαλιάς που μας έμαθε όχι τόσο το ίδιο το μυθιστόρημα του Καζαντζάκη όσο το φιλμ του Κακογιάννη με τον Αντονι Κουίν.

Γι’ αυτήν την αποκαθήλωση ευθύνεται η υπογραφή της παράστασης, που είναι λιθουανική. Ο Τσεζάρις Γκραουζίνις, γνωστός μας από την εξαίρετη δουλειά «Δάφνις και Χλόη» στο «Πορεία» και αργότερα από το «Περιμένοντας τον Γκοντό» στο Φεστιβάλ Αθηνών.

Ηταν στις προθέσεις του σκηνοθέτη, που μόνος του επέλεξε το συγκεκριμένο «υλικό» να θρυμματίσει όλα τα στερεότυπά μας; «Δεν θέλω να καταστρέφω ή να προκαλώ», διατείνεται. «Αυτό που θα δείτε είναι το δικό μας ταξίδι με αφορμή τον Ζορμπά. Το ταξίδι των ανθρώπων που είναι στη σκηνή αλλά και το δικό μου. Οι μνήμες μας, οι απόηχοι από το ταξίδι μας στον κόσμο του Καζαντζάκη. Η προβολή του κόσμου του πάνω στον δικό μας. Το ξεκαθαρίζω: η παράσταση δεν είναι μια απόπειρα να κάνουμε την τέλεια θεατρική απόδοση του βιβλίου. Είναι η απόδοση των δικών μας αντιδράσεων διαβάζοντάς τον. Η δική μας ιστορία. Γι’ αυτό την ονομάσαμε «πραγματική ιστορία»».

Ξαναγράφει, δηλαδή, ελεύθερα το βιβλίο; «Γράφω ένα κείμενο για την παράστασή μου που βασίζεται και είναι εμπνευσμένη απ’ το λογοτεχνικό έργο και όχι από την ταινία. Δεν θεωρώ ότι είμαι καλύτερος συγγραφέας από τον Καζαντζάκη. Θεωρώ ότι ο «Ζορμπάς» είναι ένα πολύ σημαντικό βιβλίο, από τα πιο προκλητικά και πνευματικά έργα που έχω διαβάσει ποτέ -γι’ αυτό το επέλεξα, άλλωστε- που δίνει τη δυνατότητα να σκεφτεί κανείς σε βάθος για την ίδια τη ζωή».

Η δράση του που τοποθετείται; Υπάρχει «περίγραμμα»; «Και αν συμβαίνει στον ουρανό; Αν συμβαίνει μετά θάνατον ή πριν τη γέννηση; Ισως είναι ένα άσυλο αυτό που θα δείτε, ίσως είναι κι ένας σιδηροδρομικός σταθμός. Ελπίζω ο θεατής να ξεχάσει όλες τις προσδοκίες του. Χρειάζεται κουράγιο να αποδεχτεί κάτι που συγκρούεται με αυτές. Επειδή όλα πια δίνονται στον άνθρωπο με οδηγίες χρήσεως, προσπαθούμε με τον «Ζορμπά» μας να του δώσουμε την ευκαιρία να ανακτήσει τη χαμένη εσωτερική ενόρασή του, να κάνει ένα ταξίδι μέσα στον πυρήνα των πραγμάτων».

Ο Μανώλης Μαυροματάκης, ο Ζορμπάς του Γκραουζίνις, έχει παίξει σε όλες τις παραστάσεις του στην Ελλάδα. Τι ζητεί ο Γκραουζίνις από τους ηθοποιούς; «Νύξεις μόνο που ενεργοποιούν τη φαντασία», απαντά.

Τι Ζορμπά ενσαρκώνει; «Θέλω να έρθετε και να δείτε τον Ζορμπά που σας αρέσει. Ο Ζορμπάς δεν είναι ένας χαρακτήρας με ψυχολογία. Δημιουργεί τα συναισθήματα. Είναι μια μηχανή που παράγει συναίσθημα. Γενικά είναι αδύνατο να παίξεις ως ηθοποιός αυτό τον ρόλο. Παίζω, με άλλα λόγια, ένα ρόλο… αδύνατο», παραδέχεται ο Μαυροματάκης.

Μαζί του συμφωνεί κι ο σκηνοθέτης. «Πιστεύω ότι ο Ζορμπάς δεν είναι αληθινός χαρακτήρας. Είναι μια πνευματική και συναισθηματική προβολή, ένας ανέφικτος χαρακτήρας. Εμοιαζε ανέφικτος και στην εποχή του Καζαντζάκη, σήμερα ακόμα περισσότερο. Θέλω να δώσω με την παράσταση στο κοινό την ευκαιρία να σκεφτεί αν είναι δυνατό να υπάρξει ένας Ζορμπάς σε αυτό τον κόσμο. Είμαι εντελώς πεπεισμένος ότι, αν από θαύμα, υπάρχει κάπου ένα πρόσωπο σαν τον Ζορμπά, βρίσκεται είτε στη φυλακή είτε στο τρελοκομείο».

• Info: Σκηνικά και κοστούμια είναι του Β. Ναρμπούτας, η μουσική του Μ. Μπιαλομπζέσκις. Παίζουν οι: Πολυξένη Ακλίδη, Δημοσθένης Ελευθεριάδης, Εύα Κεχαγιά, Δημήτρης Κουρούμπαλης, Δέσποινα Κούρτη, Μανώλης Μαυροματάκης, Μάρω Παπαδοπούλου, Δημήτρης Πασσάς και Απόστολος Πελεκάνος.

• Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ, Ελευθεροτυπία, Πέμπτη 29 Οκτωβρίου 2009