Διεθνές Μήνυμα 2002 – Girish Karnad

Γκιρίς Καρνάντ

H Νατγιασάστρα είναι μία από τις αρχαιότερες πραγματείες για το θέατρο σε ολόκληρο τον κόσμο. Γράφτηκε τον 3^ο αιώνα π.Χ. περίπου και το πρώτο της κεφάλαιο αφηγείται την ιστορία της Γένεσης του Δράματος.

Κάποτε ο κόσμος είχε εξαχρειωθεί ηθικά. Οι άνθρωποι είχαν γίνει σκλάβοι παράλογων παθών. Έπρεπε να βρεθεί ένας καινούριος τρόπος – «ευχάριστος για τα μάτια και τα αυτιά και παράλληλα παιδαγωγικός» – ο οποίος θα εξύψωνε ηθικά την ανθρωπότητα. Έτσι ο Βράχμα, ο Δημιουργός, συνδύασε στοιχεία των τεσσάρων ιερών κειμένων Βέντας προκειμένου να συνθέσει ένα πέμπτο κείμενο, το Βέντα της Παράστασης. Επειδή όμως οι θεοί δεν κατέχουν την γνώση του δράματος εμπιστεύτηκαν το καινούριο Βέντα στον Μπχαράτα, έναν άνθρωπο. Κι ο Μπχαράτα με τη βοήθεια των εκατό γιών του και κάποιων ουράνιων χορευτών σταλμένων από τον Βράχμα ανέβασε το πρώτο έργο. Οι θεοί με ενθουσιασμό αναγνώρισαν τις εκφραστικές δυνατότητες της καινούργιας αυτής τέχνης.

Το έργο που παρουσίασε ο Μπχαράτα αναφερόταν στην ιστορία της σύγκρουσης των θεών με τους δαίμονες και πανηγύριζε την απόλυτη νίκη των θεών. Η παράσταση ενθουσίασε θεούς και ανθρώπους. Όμως οι δαίμονες που βρίσκονταν ανάμεσα στους θεατές προσβλήθηκαν βαθύτατα και χρησιμοποίησαν τις υπερφυσικές δυνάμεις τους για να διακόψουν την παράσταση παραλύοντας τον λόγο, την κίνηση και τη μνήμη των ηθοποιών. Οι θεοί με τη σειρά τους επιτέθηκαν στους δαίμονες και σκότωσαν πολλούς από αυτούς. Ακολούθησε πανικός. Τότε ο Βράχμα, ο Δημιουργός, πλησίασε τους δαίμονες και τους μίλησε. Τους εξήγησε ότι το Δράμα είναι η αναπαράσταση της κατάστασης των τριών κόσμων. Ενσωματώνει τους ηθικούς σκοπούς της ζωής – τον πνευματικό, τον κοσμικό και τον αισθησιακό – τις χαρές και τις λύπες της. Δεν υπάρχει σοφία, τέχνη ή συναίσθημα που να μη περιλαμβάνεται στο Δράμα.

Ύστερα ζήτησε από τον Μπχαράτα να συνεχίσει την παράσταση. Δεν γνωρίζουμε αν οι επόμενες παραστάσεις είχαν μεγαλύτερη επιτυχία.

Σχολιάζοντας αυτό το κεφάλαιο οι μελετητές παίρνουν ως δεδομένο ότι ο μύθος καταδικάζει τους δαίμονες. Θεωρούν ότι η συμπεριφορά τους αποδεικνύει την ανικανότητά τους να κατανοήσουν την πραγματική φύση του θεάτρου. Κατά συνέπεια η ουσία του μύθου βρίσκεται στα λόγια του Βράχμα.

Κατά την άποψη μου αυτό είναι η απόλυτη παρεξήγηση του μύθου. Κατ’ αρχήν, το γεγονός ότι οι δαίμονες – σε αντίθεση με τους θεούς – δεν καταφεύγουν σε φυσική βία αλλά επιτίθενται μόνο «στο λόγο, την κίνηση και τη μνήμη» των ηθοποιών δείχνει πόσο εντυπωσιακά κατέχουν τα πιο λεπτά σημεία της παράστασης.

Μιλάμε για ένα ιερό κείμενο, που γράφτηκε με σκοπό να δώσει οδηγίες για την τέχνη και τις τεχνικές της αναπαράστασης – μιλά για την πρώτη παράσταση στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ο ίδιος ο Δημιουργός μαζί με άλλους θεούς, ουράνιες νύμφες και εκπαιδευμένους ηθοποιούς, είχε συμμετοχή στο εγχείρημα. Το αποτέλεσμα θα περίμενε κανείς να έχει εντυπωσιακή επιτυχία. Αντ’ αυτής πληροφορούμαστε ότι επρόκειτο για καταστροφή.

Υπάρχει στο κείμενο μία υπαινικτική δήλωση την οποία οι μελετητές αποφεύγουν να εξετάσουν. Ίσως γιατί τους φέρνει σε αμηχανία. Οι υπαινιγμοί αυτοί σαφώς αψηφούν την μετέπειτα ινδική αισθητική σύμφωνα με την οποία ο κύριος σκοπός του θεάτρου είναι να αποσπάσει το κοινό από τον έξω κόσμο και να το καθησυχάσει δημιουργώντας του μια κατάσταση τέρψης.

Ο μύθος, κατά τη γνώμη μου, υπογραμμίζει ένα ουσιαστικό χαρακτηριστικό του θεάτρου το οποίο δεν θα μπορούσε να περιλαμβάνεται στα συμφιλιωτικά σχόλια του Βράχμα, κι αυτό είναι: ότι κάθε παράσταση, όσο προσεχτικά δουλεμένη κι αν είναι, εμπεριέχει τον κίνδυνο της αποτυχίας, της διάσπασης και συνεπώς της βίας. Το ελάχιστο που προϋποθέτει μια ζωντανή παράσταση είναι έναν άνθρωπο που παριστάνει – που υποκρίνεται δηλαδή, ότι είναι κάποιος άλλος – και έναν άλλο που τον ή την παρακολουθεί. Αυτό από μόνο του δημιουργεί μία κατάσταση πλήρους αβεβαιότητας.

Στις μέρες μας έχουμε περισσότερο δράμα από ποτέ. Το ραδιόφωνο, ο κινηματογράφος, η τηλεόραση, το βίντεο μας κατακλύζουν με δράμα. Όμως, ενώ όλα αυτά τα είδη μπορούν να ενεργοποιήσουν ή και να εξαγριώσουν το κοινό, σε κανένα δεν μπορεί η αντίδραση του θεατή να αλλάξει το ίδιο το καλλιτεχνικό γεγονός. Ο Μύθος της Πρώτης Παράστασης δηλώνει ότι στο θέατρο, ο συγγραφέας, οι ηθοποιοί και το κοινό αποτελούν μια συνεχή ακολουθία που όμως θα είναι πάντα ασταθής και συνεπώς εν δύναμει εκρηκτική.

Γι’ αυτόν το λόγο όταν το θέατρο προσπαθεί να παίξει εκ του ασφαλούς υπογράφει τη θανατική του καταδίκη. Και γι’ αυτό τον λόγο, ενώ το μέλλον του συχνά δείχνει αβέβαιο, το θέατρο θα συνεχίσει να ζει και να προκαλεί.

Βιογραφικό σημείωμα του συγγραφέα Γκιρίς Καρνάντ

Ο Γκιρίς Καρνάντ [Girish Karnad] γεννήθηκε το 1938 στην πόλη Μatheran της Ινδίας και φοίτησε στα πανεπιστήμια του κράτους Καρνατάκ, Νταργουάντ και της Οξφόρδης όπου ήταν υπότροφος. Αφού δούλεψε επτά χρόνια στην Ινδία για τον εκδοτικό οίκο Oxford University Press παραιτήθηκε για να αφιερωθεί στη συγγραφή και στη σκηνοθεσία. Υπήρξε διευθυντής του Ινστιτούτου Κινηματογράφου και Τηλεόρασης στην Pune το 1974 και το 1975 ενώ σήμερα είναι διευθυντής του Κέντρου Νehru, πολιτιστικού σκέλους του High Commission της Ινδίας στο Λονδίνο.

Στα θεατρικά έργα του χρησιμοποιεί τη γλώσσα Κανναντά, επίσημη γλώσσα του κράτους του Καρνατάκα όπου ζει, ενώ έχει μεταφράσει έργα του στην αγγλική γλώσσα. Το δεύτερο έργο του, Tughlaq, (1966) τον καθιέρωσε ως εθνικό θεατρικό συγγραφέα της Ινδίας. Το Guthrie Theatre της Μιννεάπολης παρουσίασε το έργο του Nagamandala με αφορμή τον εορτασμό της 30ης επετείου του το 1993 και του ανέθεσε να γράψει το επόμενο έργο του το οποίο φέρει τον τίτλο, Φωτιά και Βροχή. Το θέατρο Leicester Haymarket έχει παραγγείλει το έργο του Μπαλί Η Θυσία το οποίο έχει προγραμματιστεί για τον ερχόμενο Ιούνιο.

Ο Γκιρίς Καρνάντ υπήρξε υπότροφος του Fulbright και επισκέπτης καθηγητής του Πανεπιστημίου του Σικάγο το 1987-88. Του έχει απονεμηθεί το μετάλλιο Padma Bhushan από τον Πρόεδρο της Ινδίας και υπήρξε Πρόεδρος της Εθνικής Ακαδημίας Παραστατικών Τεχνών (Sangeet NataK Akademi) κατά τα έτη 1988-93. Το 1991 του απονεμήθηκε το βραβείο Bharatiya Jnanpith, το ανώτερο λογοτεχνικό βραβείο της Ινδίας.

Έχει σκηνοθετήσει ταινίες που βραβεύτηκαν σε εθνικό και διεθνές επίπεδο και έχει συνεργαστεί με γνωστούς κινηματογραφιστές όπως οι Satyaji Ray, Mrinal Sen και Shyam Benegal.