Προσέγγιση του «Προμηθέα Δεσμώτη» μέσα από τριπλή καλλιτεχνική συνεργασία

Σε σκηνοθεσία Θόδωρου Τερζόπουλου με εγκατάσταση – σκηνικό Γιάννη Κουνέλλη

Στον κύκλο «Προμηθέας» περιλαμβάνεται η τραγωδία «Προμηθέας Δεσμώτης» του Αισχύλου, που παρουσιάστηκε από το Θέατρο Άττις, σε σκηνοθεσία Θόδωρου Τερζόπουλου, στις 9 και 10 Ιούλη, σε παλιό ελαιουργείο της Ελευσίνας, με εγκατάσταση-σκηνικό από τον καταξιωμένο και διεθνή Έλληνα καλλιτέχνη του εξωτερικού Γιάννη Κουνέλλη, που θα είναι και η έκπληξη, η δημιουργία από το απροσδόκητο, στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών.

Ο Προμηθέας, μυθική μορφή – απαρχή της ευρωπαϊκής κουλτούρας, «ιστέον δε ότι ου κατά τον κοινόν λόγον εν Καυκάσω φησί δεδέσθαι τον Προμηθέα, αλλά προς τοις Ευρωπαίοις μέρεσι του Ωκεανού, ως από των προς την Ιώ λεγομένων έξεστι συμβαλείν» (τον Προμηθέα δεν τον δέσανε στον Καύκασο, αλλά προς τους ευρωπαϊκούς τόπους του Ωκεανού, όπως αποκάλυψε η Ιώ με τα λεγόμενά της), προσεγγίζεται μέσα από την καλλιτεχνική συνεργασία με τρία θέατρα από την Ελλάδα, τη Γερμανία και την Τουρκία: Θέατρο Άττις, Ρίμινι Προτοκόλλ, Στούντιο Ογιουνκουλαρί, και τον Γιάννη Κουνέλλη. Η τραγωδία παρουσιάζεται στην Ελευσίνα, στην Αθήνα, στο Έσσεν και στην Κωνσταντινούπολη (Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης 2010), με Έλληνες, Γερμανούς και Τούρκους ηθοποιούς, αναδείχνοντας την οντολογική και πολιτική ουσία του κειμένου με την εκφραστική δύναμη του σώματος και της φωνής.

Συμβολική μορφή της «Άρτε πόβερα» (Τέχνη φτωχή) ο Κουνέλλης, που ενσωμάτωσε στην τέχνη του φτηνά, ξεπεταμένα υλικά, όπως χώμα και κάρβουνο ή καθημερινά χρηστικά αντικείμενα δίνοντάς τους άλλη ύπαρξη, έχει το «παρών» στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών, με ένα έργο στη σκηνή, καθορίζοντας απόλυτα το θεατρικό γεγονός.

Ο Γιάννης Κουνέλλης είχε ξαναδημιουργήσει πάνω στην αρχαία ελληνική τραγωδία. Για τον «Θηβαϊκό Κύκλο» στο Ντίσελντορφ του 2001-2002, δημιούργησε θεατρικό χώρο σ’ ένα εργοστάσιο, όπως τώρα στο ελαιουργείο, στην Ελευσίνα. Στο Ντίσελντορφ παρουσίασαν ο Θόδωρος Τερζόπουλος τις «Βάκχες» του Ευριπίδη, ο Ταντάσι Σουζούκι τον «Οιδίποδα Τύραννο» του Σοφοκλή, ο Βαλερί Φόκιν τους «Επτά επί Θήβας» του Αισχύλου και η Άννα Μπαντόρα την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή. Από μια συζήτηση που είχε ο Κουνέλλης με τον Φρανκ Ράντατζ στη Γερμανία, είχε πει: «Το θεατρικό πρόγραμμα του Ντίσελντορφ, όπου τέσσερις σκηνοθέτες από διάφορες χώρες ασχολήθηκαν με ένα αρχαίο λογοτεχνικό φαινόμενο, την Τραγωδία, καταδείχνει την ανάγκη να αναζητήσουμε τις αναφορές μας σε ένα κέντρο… Η ενασχόληση με την Αρχαία Τραγωδία παραπέμπει σε στοιχεία χαμένα στο συνειδητό. Μια απουσία, που μας πονά… Αυτή η έλλειψη αφορά το σύνολο της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας. Είναι σημαντικό ότι κάτι ξεκινά, πιθανόν με ευχάριστες συνέπειες…».

Το 2001 ο Κουνέλλης έφτιαξε το σκηνικό για τις τέσσερις παραστάσεις του Θηβαϊκού Κύκλου στον χώρο ενός εργοστασίου στο Ντίσελντορφ. Όρισε τις παλιές αίθουσες σαν το κέντρο του έργου του, σε αντίθεση με την καθορισμένη χρήση εργασίας τους. Οι αποθήκες στην περιοχή του Ρουρ είχαν φτιαχτεί με το σκεπτικό να μετατραπούν σε ένα δημόσιο χώρο που θα παραχωρηθεί στον λαό σαν ανταμοιβή για την εργασία του. Μ’ αυτή τη λογική ο χώρος μπορεί να ξανακερδηθεί για τη Δραματική τέχνη και μέσα απ’ αυτή, σαν ένα κέντρο για τη σημερινή κοινωνία, που δεν γνωρίζει τέτοια κέντρα, ένα χώρο όπου η διαλεκτική τέχνη της τραγωδίας ν’ αποδώσει καρπούς.

***

Ο Κουνέλλης αντιλαμβάνεται τον θεατρικό χώρο σαν ένα πηγάδι, που από μέσα του αναβιώνει το παρελθόν. Μ’ αυτό τον τρόπο ο Κουνέλλης αντιλαμβάνεται και το θέατρο της Επιδαύρου. Η ορχήστρα του Ελληνικού Θεάτρου συμβολίζεται σαν ένα πηγάδι στη σκηνή μ’ έναν κύκλο με διάμετρο 23 μέτρα, που σχηματίζεται από 24 δίσκους, με διάμετρο 2 μέτρα. Ο κύκλος σχηματίζει μια σκηνή και δημιουργεί ένα σκηνικό χωρίς κεντρική προοπτική, χωρίς δύναμη, χωρίς «παλάτι». Η σχέση ανάμεσα στον χορό και την εξουσία στην τραγωδία αποτελεί ένα μακρινό παρελθόν για μας σήμερα, αυτό που ισχύει είναι αυτό που εμείς αντιλαμβανόμαστε σήμερα. Μ’ αυτή την έννοια, το σκηνικό του Κουνέλλη είναι ένας κλειστός κυκλικός χώρος. Οι θεατές είναι καθισμένοι σε δύο κερκίδες έξω από τον κύκλο. Το πηγάδι που κοιτάζουν είναι απόμακρο και ταυτόχρονα η αντανάκλαση με τις δικές τους σκέψεις.

Αυτό που ο Λέσβιος καλλιτέχνης Γιάννης Κουνέλλης αναζητεί στο θέατρο είναι το παρόν, η πραγματικότητα, η θεατρικότητα, η καθαρή ενέργεια.

Στα 1927 ο Άγγελος Σικελιανός επιδόθηκε σ’ αυτό που ονόμασε «Δελφική προσπάθεια», να εφαρμόσει στην πράξη την κοσμοθεωρία που έκφραζε ώς τότε με την ποίησή του, να ενωθούν τα σύμβολα από την παλιά και τη νέα θρησκεία και μια επαφή του ποιητή με το θρησκευτικό «υποσυνείδητο», όπως το έκφραζαν «όχι το δόγμα ή η οργάνωση, αλλά ο γνήσιος Μύθος του Χριστιανισμού στην καθάρια ποιητική γραμμή και υπόστασή του μέσα  στο πλαίσιο των αιώνιων κοσμικών διαστάσεών του».

***

Στο ιερό, στους Δελφούς, που οι αρχαίοι το θεωρούσαν «Ομφαλό της γης», εκεί όπου το ελληνικό πνεύμα επιχείρησε την πρώτη σύζευξη του διονυσιακού και του απολλώνειου στοιχείου, οραματίστηκε να ιδρύσει μια καινούργια, παγκόσμια πνευματική αμφικτυονία, μια «Δελφική Ένωση» κι ένα «Δελφικό Πανεπιστήμιο», απ’ όπου να ξεκινήσει στην πράξη μια πνευματική ανεξαρτησία και ψυχική λύτρωση των λαών, μια ενοποίηση πέρα από το κατακομματιασμένο σημερινό άτομο και πάνω από τις εφήμερες πολιτικές θρησκείες στις μέρες μας.

Οι πρώτες «Δελφικές Εορτές» οργανώθηκαν το Μάη του 1927, με κεντρική εκδήλωση την παράσταση του «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου και παράλληλα έκθεση με έργα λαϊκής τέχνης, γυμνικούς αγώνες στο στάδιο, λαϊκούς χορούς και πανηγύρια. Οι Γιορτές ξανάγιναν το 1930 με τις «Ικέτιδες» του Αισχύλου, που γράφτηκαν στα 493-490 π.Χ.

Ο αξέχαστος ιστορικός του θεάτρου μας Γιάννης Σιδέρης σημειώνει: «Θα σταθούμε, για μια στιγμή, στον ‘Προμηθέα Δεσμώτη’. Η παράστασή του ήταν ένα ξεκίνημα, μια νέα αρχή με συνέχεια, ένα θετικό πρότυπο??? είχε το σπουδαίο μελλοντικό μεταφραστή της Τραγωδίας, τον Ι. Γρυπάρη, που είχε προετοιμάσει τον εαυτό του γι’ αυτόν τον έξοχο ρόλο από τις αρχές του αιώνα μας. Είχε Χορό ιδιαίτερο, με δική του νέαν αντίληψη, όχι συμμάζεμα και μουντζούρα απάνω στη Σκηνή??? εμπήκε στο θέατρο των Δελφών κι ένα πατάρι, ηθοποιοί με προσωπεία??? είχε κι ενδυμασίες όχι από σατέν και από ελαφρό ευτελές αισθητικά ύφασμα παρά είχε και τους αργαλειούς της Εύας (Σικελιανού) που αποδείξανε ότι δεν μπορεί ν’ αποχτήσει όγκο σεβαστό το σώμα του ηθοποιού στο θέατρο χωρίς ειδικά υφασμένα ρούχα, βαρύτερα και χαϊδευτικά για την όραση. Αμέσως μετά τον ‘Προμηθέα Δεσμώτη’ η ‘Εκάβη’ στο Στάδιο, με τη Μαρίκα Κοτοπούλη, εμφανίστηκε ντυμένη ανάλογα με το ‘κουκουλάρικα’ της Εύας, αν η ονομασία τους αυτή μπορεί να είναι η πραγματικά σωστή. Τούτο είναι η πρώτη κατάχτηση από τους Δελφούς η σχετική με το μέλλον της Τραγωδίας στον τόπο μας».

Σημαδιακή στάθηκε η παράσταση των Σικελιανών στις νεοελληνικές ερμηνείες του αρχαίου ελληνικού θεάτρου. Μετά τους Σικελιανούς, ο ακούραστος εργάτης της «Δελφικής Ιδέας» Λίνος Καρζής, παρ’ όλες τις αντιξοότητες, συνέχισε την παράδοση, με την έγκριση της Εύας, οργάνωσε τις «Δελφικές Εορτές» του, παρουσίασε το 1958 την άπαιχτη, και στην αρχαιότητα ακόμα, τραγωδία του Ευριπίδη «Ανδρομάχη». Η μεγάλη επιθυμία του Λ. Καρζή ήταν να καθιερώσει οριστικά τις «Δελφικές Εορτές» σε παγκόσμια κλίμακα. Άρχισε την προσπάθειά του το Μάη του 1952, με τις «Α’ Δελφικές Εορτές» του «Θυμελικού Θιάσου», σαν έφερε στην Ελλάδα τέσσερις κορυφαίους ξένους ηθοποιούς και παίξανε σε ισάριθμες γλώσσες τον «Προμηθέα Δεσμώτη».

Στις 8 Αυγούστου 1957, στο Ηρώδειο, γιορτάστηκε η τριακονταετηρίδα «Δελφικές  Εορτές», από το Αμερικανικό Εθνικό Θέατρο και Ακαδημία, και παρουσιάστηκε ο «Προμηθέας Δεσμώτης» σε μικτή αγγλική και ελληνική γλώσσα. Η νεοελληνική μετάφραση των χορικών ήταν του Ιωάννη Γρυπάρη.

Μετά το 1984 και το Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν παρουσίασε τον «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου, σε μετάφραση Παναγιώτη Μουλλά, σκηνοθεσία Κάρολου Κουν, σκηνικά – κοστούμια Διονύση Φωτόπουλου, μουσική Μιχάλη Χριστοδουλίδη. Προμηθέας ο Γιώργος Λαζάνης, Ήφαιστος ο Περικλής Καρακωνσταντόγλου, Ωκεανός ο Δημήτρης Αστεριάδης, Ιώ η Ρένη Πιττακή και Ερμής ο Γιάννης Ρήγας. Η παράσταση δόθηκε και στο εξωτερικό.

Ο «Προμηθέας Δεσμώτης» είναι ίσως το πρώτο από την τριλογία «Προμήθεια». Τα άλλα δύο, ο «Προμηθέας Λυόμενος» και ο «Προμηθέας Πυρφόρος», χαθήκανε. Το έργο γράφτηκε μετά το 458 π.Χ. Θέμα της τραγωδίας είναι η τιμωρία του Τιτάνα Προμηθέα από τον Δία, που άρπαξε τη φωτιά από τον Όλυμπο και τη δώρισε στους ανθρώπους. Η σύγκρουση είναι συγκλονιστική. Τα διαδραματιζόμενα αναφέρονται στο επίπεδο των θεών. Δεν παρουσιάζεται κανένας θνητός. Χρόνος είναι η αιωνιότητα και Χώρος η φύση.

• Του Βασίλη Πλάτανου, Η ΑΥΓΗ: 18/07/2010

Πυροβολισμοί χωρίς υπότιτλους, δυσαρέσκεια και αποχωρήσεις

• Λιτότατη εικαστικά, με δύναμη και ενέργεια η τρίγλωσση παράσταση του Θόδωρου Τερζόπουλου, με «μείον» τη μη ενημέρωση των θεατών για την έλλειψη υποτιτλισμού

• «Θα ‘ρθει μια μέρα;», ρωτάει το κοινό στα ελληνικά στο φινάλε ο Τούρκος Προμηθέας του «Προμηθέα Δεσμώτη», Γιετκίν Ντικινσιλέρ. «Θα ‘ρθει», απαντούν οι περίπου 1.200 θεατές που χειροκρότησαν την παράσταση του θεάτρου «Αττις» στο Παλαιό Ελαιουργείο Ελευσίνας (η παραγωγή παίχτηκε Παρασκευή και Σάββατο σε κατάμεστο θέατρο), στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.

Σειρήνες, πυροβολισμοί και ένα… τάνγκο η μουσική του, κατά Θόδωρου Τερζόπουλου, Προμηθέα που με αυτή την παράσταση συνεχίζει την έρευνά του πάνω στο αρχαίο δράμα.

Με άξονα τον χορό που «γειωμένος» την περισσότερη ώρα έπαιζε βουτηγμένος στο κοκκινόχωμα της κυκλικής σκηνής, με μια γυναικεία «πετρωμένη» φιγούρα-εμβόλιμο πρόσωπο, αρχετυπική μορφή που βρίσκεται στη σκηνή από νωρίς, πριν από την έναρξη και που λέει το δικό της κείμενο εκτός αισχυλικού κειμένου (Σοφία Μιχοπούλου), έναν αισχυλικό ήρωα μανιοδότη που μεταδίδει σιγά σιγά τη «μανία» του στον χορό (Γιετκίν Ντικινσιλέρ), έναν Ερμή (καταλυτική η παρουσία του Γκετς Αργκους) που έρχεται από την πρώτη σειρά των κερκίδων, έναν επιβλητικό Ωκεανό (Αντώνης Μυριαγκός) και μια Ιώ που δεν μπορεί να στεριώσει πουθενά (εντυπωσιακή η ερμηνεία της Σοφίας Χιλλ), αυτός ο Προμηθέας τόνισε την πολιτική διάσταση του κειμένου, καταλήγοντας στο σύνθημα: «Θα ‘ρθει μια μέρα; Θα ‘ρθει».

Μπροστά από έναν κατακλυσμό από χίλιες πέτρες που αιωρούνταν στα γκρεμίσματα και στους τοίχους σαν πέτρινα κολιέ, ένα βιβλικό τοπίο, μια αρχετυπική εγκατάσταση, έργο του Γιάννη Κουνέλη, παίχτηκε, δίχως υπότιτλους, η τρίγλωσση τραγωδία (τουρκικά, ελληνικά, γερμανικά), κάτι που δεν βρήκε σύμφωνους πολλούς από τους θεατές, αφού δεν καταλάβαιναν πώς διαχειρίζεται τον λόγο η παράσταση (ίσως γι’ αυτό ακούστηκαν κάποια μεμονωμένα «αίσχος» στο φινάλε της παράστασης του Σαββάτου, ίσως γι’ αυτό και μερικές αποχωρήσεις.

Καλό θα ήταν να είχε ενημερώσει κάποιος από την παραγωγή από την αρχή τους θεατές, οι οποίοι διαβάζοντας το πρόγραμμα του Φεστιβάλ ήξεραν ότι θα υπάρχουν υπότιτλοι). Μια παράσταση λιτότατη εικαστικά (ένα μαύρο μπολ στο κέντρο της σκηνής και ένα μαχαίρι ήταν τα σκηνικά αντικείμενα), αυστηρή, στυλιζαρισμένη, με δύναμη, με ενέργεια, που κρατούσε το ενδιαφέρον του θεατή, μέσα από τη μέθοδο του Θόδωρου Τερζόπουλου (σκηνοθεσία, δραματουργία).

Ο Προμηθέας, στην αρχή στο πίσω μέρος της σκηνής και ύστερα μπροστά, έτριβε συνεχώς τη βαμμένη μαύρη κοιλιά του με τις βαμμένες μαύρες παλάμες του, ενώ ο Ωκεανός κάποια στιγμή έφυγε από τον μετωπικό σχηματισμό του χορού, έτρεξε στο βάθος του χώρου με σχεδόν «χορογραφημένες» κινήσεις, υπό τους ήχους δυνατής μουσικής και σειρήνων.

Ο Ερμής, ο μόνος στα λευκά, αφού πλησίασε ένα ένα τα μέλη του χορού, μιλώντας τους έντονα και επιθετικά, έφυγε γελώντας προς τις κερκίδες. Η Σοφία Μιχοπούλου, η μαυροντυμένη μάνα των νεκρών («η μάνα του είμαι… Ποιοι είστε εσείς; …Προδότες… Το παιδί μου. Πάρτε το…»), μια παρεμβατική παρουσία, καθισμένη πίσω από όλη τη δράση, απήγγειλε ένα δικό της κείμενο: «Τα δάση καίγονται, τα ποτάμια, τα σπίτια, τα σχολεία, τα πανεπιστήμια… όλα καίγονται». Στο τέλος όλοι μαζί, στραμμένοι στο κοινό, λένε ρυθμικά «θα ‘ρθει μια μέρα» και γελάνε δυνατά.

• ΚΑΠΟΙΑ ΜΕΡΑ…

«Θα ‘ρθει μια μέρα. Είναι σίγουρο πως θα ‘ρθει μια μέρα. Κάποια μέρα… Πότε» ήταν το λάιτ μοτίφ, το οποίο επανέλαβαν πολλές φορές οι ηθοποιοί και στις τρεις γλώσσες, με μαύρα κοστούμια, λευκά πουκάμισα και ξυπόλυτοι.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΚΑΡΑΛΗ, ΕΘΝΟΣ, 12/07/2010

«Αίσχος» και «µπράβο» για τον Προµηθέα

• Του Γιώργου Δ.Κ. Σαρηγιάννη, ΤΑ ΝΕΑ: Δευτέρα 12 Ιουλίου 2010

• Είχε και τα απρόβλεπτά της η παράσταση του Θεόδωρου Τερζόπουλου στο παλαιό ελαιουργείο, µε αποδοκιµασίες πέρα από τα χειροκροτήµατα στη δεύτερη µέρα της. Ενα στεντόρειο «αίσχος!» – διά γυναικείου στόµατος – γέµισε το σκοτάδι του φινάλε, στη δεύτερη παράσταση του ελληνοτουρκογερµανικού «Προµηθέα δεσµώτη» που παρουσίασε ο Θεόδωρος Τερζόπουλος µε το θέατρό του «Αττις» στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.

Ηταν που δεν άρεσε η παράσταση; Ηταν που η έντονη τουρκική παρουσία ταρακούνησε τα εθνικοπατριωτικά αισθήµατα κάποιων θεατών; Ηταν εκείνη η… υποτακτική «υπέγραψε!» που επαναλήφθηκε ουκ ολίγες φορές διά χειλέων Σοφίας Μιχοπούλου στην ένθετη στο κείµενο µαρτυρία – από τον Εµφύλιο µάλλον; Ή µήπως ήταν που η παράσταση αναγγελλόταν από το Ελληνικό Φεστιβάλ «στα ελληνικά, τουρκικά και γερµανικά µε ελληνικούς υπέρτιτλους» αλλά οι θεατές υπέρτιτλους δεν είδαν, παραµένοντας στο σκότος της τουρκικής και της γερµανικής γλώσσας που υπερτερούσαν στην παράσταση και που η πλειονότητα τις αγνοούσε; Κανείς δεν θα το µάθει…

Βέβαια το «αίσχος» της άγνωστης κυρίας σκεπάστηκε από δυνατό χειροκρότηµα, από πολλά «µπράβο», από ένα «σας ευχαριστούµε» που φώναζε άλλη κυρία µε διάπλατα ανοιγµένα χέρια αλλά πρέπει να οµολογήσω πως συνοδεύτηκε και από άλλα «αίσχος». Που δεν εµπόδισαν, όµως, τον σκηνοθέτη να χαιρετήσει χαµογελαστός µαζί µε τους τούρκους, γερµανούς και έλληνες ηθοποιούς της παράστασης. Ενώ στο τέλος ο τούρκος Προµηθέας Γιετκίν Ντικινσιλέρ ζήτησε από το κοινό σιωπή και µε νόηµα το ρώτησε επαναλαµβάνοντας µια ατάκα – λάιτ µοτίφ της παράστασης: «Θα ‘ρθει µια µέρα;». «Θα ‘ρθει» απάντησαν αρκετοί θεατές.

Παρασκηνιακά έγινε γνωστό πως οι υπέρτιτλοι της µετάφρασης της Ελένης Βαροπούλου εξαφανίστηκαν κατ’ ‘ απαίτηση του εικαστικού Γιάννη Κουνέλλη που υπέγραφε το «έργο στη σκηνή».

Ητοι, για να το κάνω πιο λιανά, την, οµολογουµένως συναρπαστική διαµόρφωση του χώρου του παλαιού ελαιουργείου της Ελευσίνας όπου δόθηκαν οι δύο παραστάσεις του «Προµηθέα» _ πυκνά κρεµασµένα στους τοίχους του λιθόκτιστου κτιρίου χοντρά σκοινιά µε δεµένες πάνω τους χοντρές πέτρες. Ο κ. Κουνέλλης θεώρησε, λέει, αλλοίωση του έργου του τις οθόνες που θα στήνονταν για την προβολή των υπέρτιτλων. Αυτό όµως θα έπρεπε να αναγγελθεί έγκαιρα από τους οργανωτές στο κοινό πριν µέρος του εξαγριωθεί.

• Διαρροές από το µέσον

Ηδη από το µέσον της παράστασης υπήρξαν διαρροές. Οπου και πάλι φάνηκαν αδυναµίες της διοργάνωσης: οι θεατές που ήθελαν να φύγουν δεν µπορούσαν γιατί δεν υπήρχε ανοιχτός διάδροµος… Το θέατρο πάντως ήταν κατάµεστο.

Γύρω στους 2.000 παρακολούθησαν µία παράσταση στο γνώριµο στυλ του Θεόδωρου Τερζόπουλου, µε τους ηθοποιούς σε µια ορχήστρα σκεπασµένη µε κόκκινο χώµα, ακίνητους, µε σώµατα που σπαρταρούν, µε έντονες, ρυθµικές εκπνοές, µε εντάσεις σωµατικές και ειδικό χειρονοµιακό λεξιλόγιο να συσπειρώνονται γύρω από τα θραύσµατα του κειµένου του Αισχύλου υπό τους απόλυτα επιβλητικούς ήχους της µουσικής του Τάκη Βελλιανίτη.

Η παράσταση θα δινόταν «στα ελληνικά, τουρκικά και γερµανικά µε ελληνικούς υπέρτιτλους», όπως αναγγελλόταν από το Ελληνικό Φεστιβάλ, αλλά οι θεατές υπέρτιτλους δεν είδαν

Κουνέλλη, γράμματα

• Υπεύθυνος: Επιμ.: Β. ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
• Ο Θόδωρος Τερζόπουλος στα καλύτερά του.

• Ανανεωμένος, λιτός, καίριος. Χαρά των οφθαλμών ο «Προμηθέας Δεσμώτης» στο παλαιό ελαιουργείο Ελευσίνας. Ο Τούρκος Γιετκίν Ντεκινσιλέρ, ο πρωταγωνιστής του, εκτός από κούκλος, ήταν ο καλύτερος «μαθητής» της μεθόδου που τόσα χρόνια καλλιεργεί ο σκηνοθέτης. Οσο για το σκηνικό ή μάλλον το «έργο στη σκηνή» του Γιάννη Κουνέλλη, αυτές τις πέτρες, που δεμένες με σκοινιά καλύπτουν την πρόσοψη του ερειπωμένου ελαιουργείου, κι αυτό έξοχο ήταν. Πολλοί Αθηναίοι μόνο και μόνο για να το δουν έκαναν Παρασκευή και Σάββατο το ταξιδάκι στην ποιητική παραλία της Ελευσίνας. Πού να το φανταζόταν, όμως, ο Τερζόπουλος πως η πολυδιαφημισμένη συμμετοχή του κορυφαίου εικαστικού στην παράσταση θα γινόταν, τελικά, μπούμερανγκ.

Θέλω να πιστεύω ότι τα «αίσχος», με τα οποία τη φιλοδώρησε πολύ μικρή μερίδα του κοινού το Σάββατο, αλλά και οι πολλές θορυβώδεις αποχωρήσεις από τις ασφυκτιούσες κερκίδες στη διάρκειά της, θα έλειπαν αν ο Κουνέλλης είχε επιτρέψει σε Τερζόπουλο και Ελληνικό Φεστιβάλ να τηρήσουν τη δέσμευση του προγράμματος: «στα ελληνικά, τουρκικά και γερμανικά, με ελληνικούς υπέρτιτλους».

Ε, λοιπόν, όχι. Ο Γιάννης Κουνέλλης δεν δέχτηκε να μπουν βέβηλες ηλεκτρονικές επιφάνειες. Ούτε καν μπροστά από το έργο του. Για να μην το αλλοιώσουν. Αποτέλεσμα; Εκτός από τους φιλολόγους ή τους σπασίκλες που κάθησαν να διαβάσουν Αισχύλο, οι υπόλοιποι δεν πήραμε μυρουδιά. Ούτε από το έργο ούτε, ακόμα χειρότερα, από την τόσο ιδιαίτερη πολιτική ανάγνωση του Τερζόπουλου. Σπάγαμε το μυαλό μας να θυμηθούμε τι λέγεται, τι συμβαίνει, ποιος είναι ποιος. Αυτόν τον έρμο τον Ερμή, που κατεβαίνει από τις κερκίδες, έπρεπε να περάσουμε επί τροχάδην όλο το δωδεκάθεο για να τον πετύχουμε. Για να δούμε Τερζόπουλο πήγαμε (και θα ξαναπηγαίναμε τρέχοντας) στην Ελευσίνα. Δεν θα μας χάλαγε, όμως, να ξαναακούγαμε (συγγνώμη, να ξαναδιαβάζαμε σε μετάφραση της Βαροπούλου) το αριστούργημα του Αισχύλου.

Το θέατρο, ακόμα κι αυτό που κάνει ο Τερζόπουλος, δεν είναι μουσική παρτιτούρα ή χορός να αισθάνεται ο καθένας ό,τι γουστάρει -αν και την προηγούμενη μέρα οι χορευτές της Πίνα Μπάους έκαναν τον κόπο να παίξουν στα ελληνικά τις μίνι θεατρικές σκηνές του «Agua», κερδίζοντας ακόμα περισσότερο τη συμμετοχή του Μεγάρου. Αντίθετα, ο Κουνέλλης προτίμησε να μετατρέψει μια σημαντική παράσταση σε προσωπική του έκθεση.

ΥΓ. Ελπίζω για τα γιούχα να μην έφταιγε το ότι ο Προμηθέας μιλούσε τουρκικά…

ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ, Ελευθεροτυπία, Δευτέρα 12 Ιουλίου 2010

«Προμηθέας Δεσμώτης» που έρχεται από μακριά

• Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ «ΑΤΤΙΣ» ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΣΙΝΑ

• Δύο παραστάσεις στην Ελευσίνα, στο χώρο του Ελαιουργείου, την Παρασκευή και το Σάββατο, με τον «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου από το θέατρο «Αττις» σε σκηνοθεσία Θόδωρου Τερζόπουλου.

Είναι μια παράσταση που κινείται γύρω από ένα μεγάλο έργο επί σκηνής του Γιάννη Κουνέλλη.

Για μια ακόμη φορά, ο ιστορικός εικαστικός του Arte Povera υποστηρίζει με την υπογραφή του ότι η συνεργασία στο θέατρο έχει να κάνει με την προσωπική σχέση, ότι ο ίδιος, αν και σπάνια παρακολουθεί παραστάσεις, εμπλέκεται με έργα επί σκηνής όταν του πάει η συνεργασία του ατόμου ή της ομάδας.

Ο Θόδωρος Τερζόπουλος πηγαίνει στον Κουνέλλη, του ταιριάζει. Εχουν το κοινό, εξ άλλου, να διαθέτουν και οι δύο ένα ισχυρό πρωτογενές ένστικτο και μια βαθιά σκέψη, μαζί με την αγάπη για τη λιτότητα και τα λίγα λόγια. Η συνεργασία τους πάει παλιά. Σας θυμίζω την παράσταση-δράση «Ο Διαμελισμός του Απόλλωνα», τον «μύθο» από τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου, στο Νοσοκομείο της Πάτρας το 1991. Σας θυμίζω και την προ τετραετίας μεγαλειώδη έκθεση του Κουνέλλη με τα κρέατα κρεμασμένα στα τσιγκέλια, στο θέατρο «Αττις». Δύο οικείες στον τόπο μας στιγμές ανάμεσα στις σημαντικές διεθνείς συνεργασίες των δυο τους.

Η συνεργασία στον «Προμηθέα Δεσμώτη» οργανώθηκε ένα χειμωνιάτικο πρωινό στην Ελευσίνα, όπου περπάτησαν στο χώρο οι δύο καλλιτέχνες. Λίγες μέρες αργότερα, ο Κουνέλλης έστειλε στον Τερζόπουλο ένα χαρτί μπλοκ με το σχέδιο του έργου και μερικά λόγια για την ιδέα αυτού του σχεδίου. Ο καλλιτέχνης που θα υλοποιούσε την ιδέα του Κουνέλλη, δεν ήταν δύσκολο να βρεθεί. Ηταν ο Αλέξανδρος Κόκκινος, γλύπτης γερός και, κυρίως, από εκείνους του Ελληνες καλλιτέχνες που εκθέτουν μόνο όταν υπάρχει λόγος ισχυρός και, επιπλέον, εκθέτουν μόνοι με λίγους φίλους απέχοντας από τη φασαρία του γεγονότος. Αυτός κρίθηκε ο πλέον κατάλληλος.

• Ενα καράβι εντυπωσίασε τον Κουνέλλη

Ο Γιάννης Κουνέλλης εντυπωσιάστηκε όταν είδε ένα παλιό καράβι, στο σημείο που συναντά η στεριά τη θάλασσα, στο λιμάνι της Ελευσίνας, πακτωμένο με τσιμέντο. Είναι το καράβι «Αλεξάνδρα», έργο του Κόκκινου του 1997, που πάντα βλέπουμε όταν περπατάμε στο φεστιβάλ και στις εκθέσεις της Ελευσίνας και πάντα το κουβεντιάζουμε, ως έργο που πρέπει να αποκτήσει μια σήμανση.

Ο γλύπτης Αλέξανδρος Κόκκινος μπροστά στο έργο του «Αλεξάνδρα», ένα πακτωμένο με τσιμέντο καράβι στο λιμάνι της Ελευσίνας. Είναι αυτός που ανέλαβε την επόπτευση και υλοποίηση του έργου του Κουνέλλη

Μέσα, λοιπόν, από το καράβι, δηλαδή την αγάπη της θάλασσας και των πλοίων -ποιος ξεχνά τη μεγαλειώδη έκθεση του Γιάννη Κουνέλλη στον Πειραιά, στην ακτή του Αγίου Σπυρίδωνος το 1994, στο φορτηγό πλοίο «Ιόνιο»;- του εμπιστεύτηκε την υλοποίηση του έργου για την παράσταση του «Αττις». Η ιδέα τότε του Γιάννη Κουνέλλη να παρουσιάσει συνοπτικά μια αναδρομή στη δουλειά του φορτώνοντας το πλοίο με 27 ιστορικά έργα και δύο καινούργια, επισυνάπτοντας την ιστορικότητα του παρελθόντας στο μέλλον με τη δημιουργία ενός νέου έργου, που ήταν ένα ολόκληρο φορτηγό, ήταν μια επανάσταση συνδεδεμένη με την καταγωγή του Πειραιώτη καλλιτέχνη: το σίδηρο, το κάρβουνο, το βαμβάκι, οι σάκοι από λινάτσα με το καλαμπόκι και τα ρινίσματα του σιδήρου, οι σομιέδες-κρεβάτια, τα γκαζάκια σε σχέση με την ίδια την υπόσταση των εσωτερικών πλευρών της κοιλότητας του φορτηγού.

Και αν για τον Γιάννη Κουνέλλη τα ξέρουμε όλα, ή σχεδόν όλα, για τον Κόκκινο, που απεχθάνεται τις εκθέσεις, ξέρουμε ελάχιστα. Θυμίζω ότι τον πρωτογνωρίσαμε στην Εθνική Πινακοθήκη, στην έκθεση των αποφοίτων του 1994, με ένα τεράστιο τσίγκινο γλυπτό κουτάλι. Αργότερα μάθαμε για το έργο του στο Τσεσμέ στην Τουρκία, στο παλιό κάστρο, είδαμε το πλοίο «Αλεξάνδρα» στην Ελευσίνα το 1997 και το 1999 τον παρακολουθήσαμε στο περφόρμανς «Θεραπεύοντας τη Γη» στο Σεράγεβο, σε μια κινητοποίηση καλλιτεχνών από όλο τον κόσμο, συγκλονισμένων από την ανίερη πράξη του πολέμου.

Πώς θα είναι το έργο του Κουνέλλη επί σκηνής και πώς η παράσταση, το αφήνουμε στον άμεσο χρόνο. Να θυμίσουμε μόνο ότι η Arte Povera, ως όρος που καθιέρωσε ο Ιταλός κριτικός της τέχνης Τζερμάνο Τσέλαν, είναι δάνειο από το λεξιλόγιο του Λίβινγκ Θίατερ. Να συμληρώσουμε ότι ο Γιάννης Κουνέλλης, που δεν πιστεύει τόσο στους θεσμούς όσο στους άξιους ανθρώπους, μετέχει σε μια παράσταση, με την άποψη ότι διαθέτει ένα απελευθερωμένο όραμα, που θίγει ζητήματα τόσο οντολογικά όσο και ιδεολογικά.

Ενας καταιγισμός από δεμένες με σκοινί πέτρες, που κρέμονται στην πρόσοψη του Παλαιού Ελαιουργείου της Ελευσίνας, είναι το σκηνικό του Γιάννη

Info: δραματουργία Frank Raddatz, μετάφραση Ελένη Βαροπούλου, Χάινερ Μίλερ και Sabahattin Eyuboglu, μουσική Τάκη Βελλιανίτη, κοστούμια Θ. Τερζόπουλου. Ερμηνεύουν οι: Σοφία Μιχοπούλου, Σοφία Χιλλ, Στάθης Γράψας, Αντώνης Μυριαγκός, Θανάσης Αλευράς, Αλέξανδρος Τούντας, Γερμανοί και Τούρκοι ηθοποιοί. Στα ελληνικά, τουρκικά και γερμανικά με ελληνικούς υπότιτλους

Info: Παλαιό Ελαιουργείο: προαστιακός (σταθμός Μαγούλας). Λεωφορείο 879 (Θριάσιο Νοσοκομείο-Ελευσίνα) και 863 (Νοσοκομείο-Ελευσίνα).

• Της ΜΑΡΙΑΣ ΜΑΡΑΓΚΟΥ, Ελευθεροτυπία, Τετάρτη 7 Ιουλίου 2010

Αισχύλου διαχρονικός λόγος

«Χοηφόρες» από το Θεσσαλικό Θέατρο

• Το κορυφαίο αριστούργημα της αρχαίας τραγικής ποίησης, μέγιστο και διαχρονικό ποιητικό σύμβολο της αλύγιστης αντίστασης, απέναντι στην εκάστοτε σκοταδιστική, τυραννική, απάνθρωπη εξουσία, τον «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου, παρουσιάζει το ΔΗΠΕΘΕ Ρούμελης, σε σκηνοθεσία Χρίστου Καλαβρούζου, στις 8 του Αυγούστου (8 μ.μ.), στο Αρχαίο Θέατρο Κλειτορίας. Ερμηνεύουν: Χρ. Καλαβρούζος, Βασίλης Κολοβός, Γιούλη Τάσιου, Γιώργος Μωρόγιαννης, Θωμάς Βούλγαρης, Παναγιώτης Αδάμ. Συμμετέχει ενδεκαμελής χορός Ωκεανίδων – Νυμφών. Η παράσταση εντάσσεται στις εκδηλώσεις «Κλειτορία 2009».

• Την τραγωδία «Χοηφόρες» του Αισχύλου παρουσιάζει το ΔΗΠΕΘΕ Λάρισας – «Θεσσαλικό Θέατρο», στις 8 του Αυγούστου στο Θέατρο Φρύνιχος, στα πλαίσια της 14ης Διεθνούς Συνάντησης Αρχαίου Δράματος «Ξένος-Μέτοικος», που οργανώνει το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών. Η παράσταση είναι σε μετάφραση – σκηνοθεσία – χορογραφία Κώστα Τσιάνου, με την Λυδία Κονιόρδου στους ρόλους της Ηλέκτρας και της Κλυταιμνήστρας. Τον Ορέστη υποδύεται ο Νίκος Ψαρράς. Τα εξαιρετικά κοστούμια, που έχουν παρουσιαστεί σε πολλές εκθέσεις στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και στην Αμερική, είναι της Ιωάννας Παπαντωνίου, ενώ η μουσική του Διονύση Τσακνή. Παίζουν επίσης: Δημήτρης Καλαντζής, Ελένη Ουζουνίδου, Θανάσης Χαλκιάς, Γιώργος Στάμος. Στο Χορό: Ελένη Ουζουνίδου, Νικολέττα Βλαβιανού, Στέλλα Γκίκα, Ευγενία Αποστόλου, Ηλέκτρα Γεννατά, κ.ά. Η τραγωδία θα ακολουθήσει και πάλι την άποψη που στηρίχθηκε …πάνω στις λαϊκές τελετουργίες, αφού τα στοιχεία που συνθέτουν τις «Χοηφόρες» τα συναντάμε σε πολλές παραλογές της δημοτικής μας ποίησης, σε λαϊκά παραμύθια, μοιρολόγια, επιτάφιους θρήνους, εξαγνισμούς και σε άλλες μορφές λαϊκής έκφρασης.

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

5/6/2009

— «Χοηφόρες» στο «Θεσσαλικό»

18/4/2009

— Συνεχίζουν δημιουργικά παρά τα προβλήματα

17/9/2008

— Παραστάσεις Δημοτικών Θεάτρων

8/7/2001

— Πλούσιο φεστιβαλικό θεατρικό καλοκαίρι

7/7/2001

— Γ. Ρίτσος και τραγικοί

Με Αισχύλο στου «Νείλου τις προσχώσεις»

• «Ο Νείλος στην τρίγωνη Αίγυπτο θα σε οδηγήσει, όπου εσένα και στα παιδιά σου είναι γραφτό μια μακρινή αποικία να θεμελιώσετε… Στης γης την άκρη, στου Νείλου τις προσχώσεις και τις εκβολές. Εκεί στα λογικά σου ο Δίας θα σε φέρει πάλι με ήρεμο χέρι αγγίζοντάς σε».

• Ο Χρίστος Καλαβρούζος και ο Χορός στην παράσταση του «Προμηθέα Δεσμώτη» Στον «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου (μέσα 5ου αιώνα π.Χ.) ο αλυσοδεμένος ήρωας μιλάει για τα μελλούμενα στην πολύπαθη Ιώ, που έπειτα από ατελείωτες περιπλανήσεις θα βρει απάγκιο στη χώρα του Νείλου.

• Τύχη ή συγκυρία, δεν έχει σημασία. Αλλά τι πιο ταιριαστό και συγκινητικό από το ν’ ακούγεται σήμερα ο διαχρονικός λόγος του Αισχύλου μπροστά σ’ Ελληνες ομογενείς και Αιγύπτιους στο Κάιρο, συνδέοντας έτσι δυο πανάρχαιους πολιτισμούς. Σε μια παράσταση διαυγή και λιτή του ΔΗΠΕΘΕ Ρούμελης με τη σκηνοθετική σφραγίδα και την εξαιρετική ερμηνεία του Χρίστου Καλαβρούζου (καλλιτεχνικού διευθυντή του θεάτρου εδώ κι ένα- ενάμιση χρόνο).

• Κάτω από την τέντα

• Ο «Προμηθέας Δεσμώτης» παρουσιάστηκε στην Οπερα του Καΐρου, ένα επιβλητικό κτίριο που συνδυάζει το μοντέρνο με το παλαιό. Οχι στην κεντρική αίθουσα αλλά σ’ έναν αίθριο καλόγουστο χώρο εκδηλώσεων, καλυπτόμενο από μια φουσκωτή τέντα που προστατεύει από τη συχνά αιωρούμενη σκόνη της αιγυπτιακής πρωτεύουσας. Περίπου 200 θεατές είδαν την παράσταση, για την οποία υπήρχαν ηλεκτρονικοί υπέρτιτλοι στα αγγλικά και στα αραβικά.

• Στη χυμώδη μετάφραση του Παναγιώτη Μουλλά, πρωταγωνιστής ο καθηλωμένος και μαχητικός Προμηθέας του Χρίστου Καλαβρούζου ν’ αντιτάσσεται με σθένος στην αυταρχική εξουσία του Δία, προσφέροντας στους ανθρώπους τη φωτιά, πηγή «αμέτρητων τεχνών». Αξιοι πλάι του, οι έμπειροι Βασίλης Κολοβός (Ηφαιστος), Γιώργος Μωρόγιαννης (Ωκεανός), η ταλαντούχα Γιούλη Τάσιου (Ιώ) και οι Παναγιώτης Αδάμ (Κράτος), Θωμάς Βούλγαρης (Ερμής, Βία). Ελκυστικός στους «θαλάσσιους κυματισμούς» του αλλά και στον λόγο, ο εντεκαμελής γυναικείος Χορός των Ωκεανίδων (χορογραφία Ερσης Πίττα).

• «Σε μια βραδιά μάς ταξιδέψατε στην Επίδαυρο και μας φέρατε πίσω». «Επιτέλους κάτι καλόγουστο και κλασικό, γιατί πέρσι υποφέραμε από μια ανεκδιήγητη παράσταση πραγματικής… τραγωδίας». Μερικά σχόλια από τα «πηγαδάκια» των ομογενών, μετά την παράσταση (στο Κάιρο κατοικούν περίπου 1.700 Ελληνες).

• Οι κάτοικοι του Καΐρου, πόσο μάλλον τα παιδιά, είναι χαμογελαστοί και φιλικοί Στον κήπο της ελληνικής πρεσβείας δόθηκε αργότερα ένα κοκτέιλ, για τους καλλιτέχνες, τον υπερδραστήριο δήμαρχο Λαμίας – πρόεδρο του ΔΗΠΕΘΕ Γιώργο Κοτρωνιά και τους συνεργάτες του, από τον πρέσβη Ιωάννη-Αλέξιο Ζέπο. Μαζί με τη διευθύντρια του Ελληνικού Πολιτιστικού Κέντρου Καΐρου, Μαρία Φραγκή, συνέβαλαν στο να παιχτεί ο «Προμηθέας Δεσμώτης» στο Κάιρο. (Με το αφιέρωμα «Ελληνική γλώσσα και Πολιτισμός» κυκλοφορεί το τελευταίο τεύχος του τετραμηνιαίου περιοδικού «Πάπυροι» που εκδίδει το Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο).

• Οσο για το Κάιρο των 18.000.000 κατοίκων, τι να πρωτοπείς. Πολύβουο, φτωχικό και μεγαλοπρεπές με έκδηλες ανισότητες, με κατασκευές γεφυρών και κατασκευές πολυκατοικιών ν’ απλώνονται έξω από την πρωτεύουσα για να αποσυμφορηθεί. Με μιλιούνια αυτοκίνητα κι ένα απερίγραπτο κυκλοφοριακό κομφούζιο χωρίς φανάρια και με τροχονόμους στη χάση και στη φέξη. Με τα κλάξον και τα κορναρίσματα να σου παίρνουν τα αυτιά συνεχώς, σαν μια ακούραστη «ορχήστρα», επί εικοσιτετραώρου βάσεως. Με τους κατοίκους στωικούς, ευγενικούς και χαμογελαστούς να σε χαιρετάνε φιλικά κάθε στιγμή. Με πολλές γυναίκες, σεμνές και διακριτικές, να φοράνε την κλασική μαντίλα και μακριά φορέματα σε ποικιλία χρωμάτων.

• Βεβαίως για τους επισκέπτες, «μαγνήτης» τα τόσα μνημεία και μουσεία της: από τις 4.500 χρόνων Πυραμίδες (15 χλμ. από το κέντρο) και τη Σφίγγα έως το φημισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο του Καΐρου με τον θησαυρό του Τουταγχαμόν, τα Φαγιούμ, τα αγάλματα κ.ά.

• Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΙΔΑΛΗ, Ελευθεροτυπία, Τρίτη 30 Ιουνίου 2009