Ηγερία της νουβέλ βαγκ, ηθοποιός που ανήκει ήδη στη μυθολογία του γαλλικού κινηματογράφου και θεάτρου, η Ζαν Μορό θα εμφανιστεί για μια και μοναδική βραδιά στην Επίδαυρο, το ερχόμενο Σάββατο 25 Ιουλίου. Κρατά τον ρόλο της αφηγήτριας στην παράσταση «Ο πόλεμος των υιών του φωτός κατά των υιών του σκότους» του ιστορικού Ιώσηπου Φλάβιου (1ος αι. μ.Χ.), που σκηνοθέτησε ο Ισραηλινός κινηματογραφιστής Αμος Γκιτάι. Η υποβλητική, βραχνή φωνή της, πρωταγωνιστεί, συμβάλλοντας στη λακωνικότητα αλλά και καθηλωτική δύναμη του κειμένου. Από την Αβινιόν, όπου δόθηκε η πρεμιέρα πριν από λίγες ημέρες, στο πλαίσιο του δημοφιλούς 63ου Φεστιβάλ της πόλης, ο Αμος Γκιτάι μιλάει για την έλξη που του ασκεί ο Ιώσηπος Φλάβιος, αλλά και για τη σύγχρονη πολιτική σκηνή. Η «Κ» ήταν εκεί καταγράφοντας ατμόσφαιρα και αντιδράσεις. Πριν η παράσταση μεταφερθεί στο αργολικό θέατρο, ορισμένα μπλογκ δίνουν ρεσιτάλ παραληρηματικών και υστερικών ερμηνειών στην «Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου» του Ιώσηπου Φλάβιου.
Συνύπαρξη, η μοναδική επιλογή
- Ο παραλογισμός του πολέμου, ο φανατισμός και τα πάθη των λαών με τη ματιά του Αμος Γκιτάι και τη φωνή της Ζαν Μορό
- Αποστολή στην Αβινιον: Μαρια Kατσουνακη, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Kυριακή, 19 Iουλίου 2009
Τα Λατομεία της Μπουλμπόν, ένα γυμνό, υποβλητικό τοπίο, ταίριαζαν γάντι με τη λακωνική, λιτή, γραφή του Ιώσηπου Φλάβιου. Ο παραλογισμός του πολέμου και τα πάθη των λαών περιγράφονται με λέξεις αιχμηρές και εικόνες που καθηλώνουν μέσα από την αντικειμενικότητα της εξιστόρησης. Φωτισμοί, μουσικοί, ηθοποιοί συνέθεταν το θέαμα «Ο πόλεμος των υιών του φωτός κατά των υιών του σκότους», βασισμένο στην «Ιστορία του ιουδαϊκού πολέμου». Σκηνοθέτης ο Αμος Γκιτάι, συγγραφέας ο ιστορικός του 1ου αι. μ.Χ. Ιώσηπος Φλάβιος. Αφηγήτρια, η Ζαν Μορό. Η κατάκτηση της Ιουδαίας από τους Ρωμαίους και η καταστροφή της Ιερουσαλήμ είναι στο επίκεντρο του κειμένου, το οποίο στοιχειώνει τον Ισραηλινό κινηματογραφιστή για περισσότερα από 15 χρόνια. Το είχε παρουσιάσει και στο παρελθόν, στη Σικελία και στην Μπιενάλε της Βενετίας. Στις 7 Ιουλίου έδωσε την πρεμιέρα του στο 63ο Φεστιβάλ της Αβινιόν, έναν θεσμό που ηγείται χρόνια τώρα της διεθνούς θεατρικής πρωτοπορίας, συγκεντρώνοντας μεγάλα ονόματα σκηνοθετών και ερμηνευτών. Η «Κ» ήταν εκεί, στην έναρξη του φεστιβάλ, στα Λατομεία της Μπουλμπόν, μία από τις τρεις ελληνικές εφημερίδες που παρακολούθησαν την παράσταση, πριν έρθει στην Επίδαυρο, το ερχόμενο Σάββατο 25 του μηνός (η Παρασκευή 24 ματαιώνεται για λόγους παραγωγής).
Στο διάρκειας δύο ωρών θέαμα, ο Γκιτάι δεν κατόρθωσε να δώσει θεατρικότητα και «κίνηση» στην αφήγηση, παρά τους λιθοξόους, τους μεταλλικούς πύργους με ρόδες (από τους οποίους απευθύνονταν ο Βεσπασιανός και ο Τίτος), τη ζωντανή μουσική και τη θέρμη των ερμηνειών. Το χλιαρό χειροκρότημα της πρώτης βραδιάς ήταν η ένδειξη ότι η μεγάλη επιθυμία του κινηματογραφικού δημιουργού δεν κατόρθωσε να πραγματωθεί σκηνικά. Η σύλληψη παρέμεινε στις προθέσεις. Αρκεί η παρουσία της Ζαν Μορό για να προσδώσει στην παράσταση αιτία και αίγλη; Θα δούμε στην Επίδαυρο. Η «Le Monde», πάντως, συνόψισε την κριτική της σε ένα «μέτριο, προχειροφτιαγμένο και χωρίς ιδέες θέαμα», εξαιρώντας τους «υπέροχους τόνους» της φωνής της Ζαν Μορό.
Αυτή η γυναίκα–σύμβολο όχι μόνο του γαλλικού σινεμά αλλά και του Φεστιβάλ της Αβινιόν (ήταν εκεί, την πρώτη χρονιά, το 1947, με τον Ζαν Βιλάρ) ανήκει ήδη στη μυθολογία των Γάλλων και του γαλλικού πολιτισμού. Είναι μια Ευρωπαία ντίβα, ηγερία της νουβέλ βαγκ, έχει κορφολογήσει μισόν αιώνα καλλιτεχνικής δημιουργίας, δίπλα στον Βαντίμ, τον Τριφό, τον Γκοντάρ, τον Ντεμί, τον Αντονιόνι και άλλους πολλούς, πάρα πολλούς, τόσο στον κινηματογράφο όσο και στο θέατρο. Παρά τα 81 της χρόνια παραμένει πάντα η Ζαν Μορό με το κασκέτο, στο «Ζιλ και Τζιμ» του Φρανσουά Τριφό.
- Οι λαοί προχωρούν, οι πολιτικοί έπονται
Ο Αμος Γκιτάι έχει μεγάλο θαυμασμό για τον Ιώσηπο, «αυτόν τοn φίλο δημοσιογράφο των 2.000 χρόνων που μίλησε για τον εμφύλιο της χώρας του». Υπογραμμίζει ότι το έργο «δεν είναι κείμενο προπαγάνδας». Χαρακτηρίζει τον Ιώσηπο «ρεπόρτερ»: «Πήρε συνεντεύξεις από τους συμπολεμιστές του που επέστρεψαν από τη μάχη, καταγράφει λεπτομέρειες για την αρχιτεκτονική, συνθέτει μια πλήρη εικόνα των ιδεολογικών αντιπαραθέσεων της εποχής του».
Η συνομιλία που ακολουθεί έγινε νωρίς το μεσημέρι στον ατμοσφαιρικό κήπο του ησυχαστηρίου– ξενοδοχείου στην Βιλνέβ, στα περίχωρα της Αβινιόν, που είχε επιλέξει ο Γκιτάι. Ο σκηνοθέτης ήταν μάλλον βαρύς σε διάθεση, επηρεασμένος ίσως από τη χλιαρή υποδοχή της παράστασης, στην πρεμιέρα της προηγούμενης βραδιάς. Ή, απλώς, κουρασμένος. Πάντως, ευγενής και προσηνής.
– Πιστεύετε ότι στην παράσταση μπορέσατε να υπερβείτε τα γεωγραφικά και ιδεολογικά όρια του Ισραήλ;
– Εσείς θα το κρίνετε, αλλά πιστεύω πως ναι.
– Θα παρουσιάσετε το θέαμα στην Παλαιστίνη;
– Αυτή τη στιγμή ο προγραμματισμός περιλαμβάνει πόλεις της Ευρώπης. Εάν θεωρήσουμε ότι η Κωνσταντινούπολη, τελευταίος σταθμός της περιοδείας, είναι, επίσης, Ευρώπη. Μεσολαβούν η Βαρκελώνη (17, 18 Ιουλίου) και η Επίδαυρος (24, 25 Ιουλίου). Είναι, όμως, επιθυμία μου να παιχτεί και στην Παλαιστίνη. Ελπίζω να το κατορθώσουμε.
– Στην Κωνσταντινούπολη περιμένετε αντιδράσεις;
– Πιθανόν. Στο έργο δεν υπάρχει ψευδοαντικειμενικότητα αλλά άποψη. Ο Ιώσηπος Φλάβιος είναι εναντίον κάθε μορφής εθνικισμού.
– Κατά τη γνώμη σας, η αφήγηση είναι θεατρική παράσταση;
– Ποιοι είναι οι κανόνες; Να εκδώσουμε (να εκδώσουν οι δημοσιογράφοι) έναν οδηγό για το τι είναι θέατρο… Ας μην ξεχνάμε ότι το θέατρο ξεκίνησε σαν θρησκευτική τελετουργία.
– Το ηχητικό περιβάλλον έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στην παράσταση.
– Δίνει ένα μοντέρνο στυλ στο θέαμα. Οπως και το ντεκόρ. Ο ήχος, μάλιστα, όπως είδατε, παράγεται, εν μέρει, από το ντεκόρ (σ.σ.: ένας περκασιονίστας χρησιμοποιεί τις μεταλλικές σκαλωσιές, με εντυπωσιακά αποτελέσματα).
– Ο θρησκευτικός φανατισμός ήταν στοιχείο καθοριστικό στην εποχή του Ιώσηπου, όπως και στη σημερινή. Τι ενώνει τους δυο λαούς (Παλαιστίνιους και Ισραηλινούς); Και ποια είναι τα όρια που δεν μπορούν να διασχίσουν;
– Δεν υπάρχουν όρια γιατί κάνουμε τέχνη και στην τέχνη δεν μπορούμε να μιλάμε για όρια. Δεν είμαστε μέσα στη διαμάχη. Την αναπαριστούμε. Η τέχνη βάζει ερωτήματα ως προς το θέμα και την αισθητική. Και αυτό είναι όλο.
– Η ερώτησή μου αφορούσε τις σχέσεις των δύο χωρών.
– Στην Ελλάδα θα χρησιμοποιήσω έναν Ελληνα και έναν Τούρκο ηθοποιό. Οπως και εδώ (σ.σ.: στην Αβινιόν), χρησιμοποίησα έναν ηθοποιό Ισραηλινό και έναν Παλαιστίνιο. Εάν το θέαμα πρέπει να έχει μια αποστολή πιο διευρυμένη από το ίδιο το κείμενο –πράγμα για το οποίο αμφιβάλλω– είναι να επεκτείνει τη δυνατότητα διαλόγου ανάμεσα σε χώρες που οι σχέσεις τους χαρακτηρίζονται από ένταση και εχθρότητα. Είναι το μόνο πράγμα στο οποίο μπορεί να μεσολαβήσει η τέχνη. Τίποτε άλλο.
– Γιατί προσθέτετε ηθοποιούς σε κάθε χώρα;
– Βρίσκω ενδιαφέρουσα την ιδέα να αναμειγνύω στοιχεία που αγγίζουν την σύγχρονη ιστορία των χωρών. Δεν είμαι ειδικός στην ελληνική ιστορία αλλά διαπιστώνω ότι ένας αιματηρός εμφύλιος ταλαιπώρησε κι εσάς. H Ελλάδα είναι μια χώρα που αγαπώ ιδιαίτερα και είναι η πρώτη που επισκέφθηκα ταξιδεύοντας από το Ισραήλ.
– Ο Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ έχει δηλώσει ότι «πρέπει να αποφασίσουμε αν η συνύπαρξη είναι ευλογία ή κατάρα».
– Είναι αρκετά φιλάρεσκο, αν και ηχεί ωραία!.. Ασφαλώς και πρέπει να εργαστούμε για τη συνύπαρξη. Δεν υπάρχει επιλογή. Οι δυο λαοί το έχουν ανάγκη. Μετράμε πάνω από 60 χρόνια πολέμων, συγκρούσεων, νεκρών, τραυματισμένων, κατασπατάλησης των πόρων. Basta! Κάτι άλλο πρέπει να γίνει. Πρέπει να εργαστούμε για τη συνύπαρξη. Δεν είναι κατάρα. Είναι απόλυτη προτεραιότητα.
– Και πώς θα φτάσετε στην συνύπαρξη;
– Είναι θέμα πολιτικών ενεργειών. Δεν είναι δουλειά των καλλιτεχνών. Δεν θα οδηγήσουν οι καλλιτέχνες στην ανεργία τους πολιτικούς!.. Τα καλά νέα, ανάμεσα σε πολλά κακά, είναι ότι πλέον τα 2/3 του πληθυσμού και των δύο χωρών θέλουν τη συνύπαρξη. Οι πολιτικοί πολύ συχνά έπονται. Οι λαοί είναι πιο προχωρημένοι. Συνειδητοποιούν πιο γρήγορα και προηγούνται από τους πολιτικούς. Σε αυτούς όμως εναπόκειται να βρουν τους τρόπους για να γίνει εφικτή η συνύπαρξη. Η στιγμή είναι κατάλληλη. Γιατί και τα δυο «εγώ» είναι νομίζω έτοιμα να συνεργαστούν για να γίνει η ζωή υποφερτή.
– Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η φράση–κλειδί της παράστασης;
– Το είπα ήδη: να εργαστούμε για την συνύπαρξη. Ενας φίλος μου είχε απαντήσει σε σχετικό ερώτημα: «Δεν έχουμε την πολυτέλεια να είμαστε απαισιόδοξοι». Αυτή είναι και η δύναμη της τέχνης: να θέσει τη συζήτηση με πραγματικούς όρους. Και αυτό να κινήσει λίγο τα πράγματα.
– Και κάτι τελευταίο: πώς υποδεχθήκατε την εκλογή του Ομπάμα;
– Δεν μπορούμε να γράψουμε την ιστορία από πριν… Αλλά είναι αναμφισβήτητα ένας ευφυής άνθρωπος. Η εκλογή του ήταν ένα από τα «καλά νέα».
- 25 Ιουλίου στην Επίδαυρο: «Ο πόλεμος των υιών του φωτός κατά των υιών του σκότους» του Ιώσηπου Φλάβιου, σε σκηνοθεσία Αμος Γκιτάι, καλλιτεχνική διεύθυνση Χλόης Ομπολένσκι, κοστούμια Μοϊρά Ντουγκέ. Πρωταγωνιστούν: Ζαν Μορό, Ζερόμ Κένινγκ, Ζεράρ Μπεναμού, Ερίκ Ελμοσνίνο, κ.ά. Στην παράσταση της Επιδαύρου δεν θα εμφανισθεί τελικά ο Δημήτρης Καταλειφός.
Οι καταστροφείς της ομορφιάς
Μέρες τώρα κυκλοφορούν σε ορισμένα μπλογκ σχόλια και διάλογοι (κόσμια διατύπωση για τις ύβρεις και το νοσηρό φανατισμό) με αφορμή την παρουσίαση του έργου «Ο πόλεμος των υιών του φωτός κατά των υιών του σκότους» του ιστορικού Ιώσηπου Φλάβιου, στην Επίδαυρο. «Απόψεις» όπως: «εβραϊκή προπαγάνδα στην Επίδαυρο» ή «εβραϊκή πρόκληση της Επίδαυρου» ή «η βεβήλωση της Επιδαύρου», εναλλάσσονται, δηλώνοντας την προέλευση και τον ιδεολογικό προσανατολισμό των εμπνευστών τους.
Η παραληρηματική ανάγνωση των κειμένων του Ιώσηπου, η στρεβλή αναφορά σε πρόσωπα και γεγονότα, συνειρμοί και ερμηνείες που θυσιάζουν τη λογική στις εμμονές, σε «εχθρούς» και «προφητείες», θα αποτελούσαν μέρος μιας συνήθους αντίδρασης, αν οι υπερπατριώτες που υπογράφουν τις θέσεις αυτές δεν καλούσαν σε κινητοποιήσεις «προκειμένου να εμποδιστεί η παράσταση».
Οι προθέσεις και μόνο αποτελούν τεκμήριο βαρβαρότητας και ολοκληρωτισμού. Για τους έχοντες συμπαγή άποψη για την πυκνογραμμένη, πολύτομη «Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου» (πότε πρόλαβαν να την ξεσκολίσουν και να καταλήξουν, ύστερα από ενδελεχή έρευνα, ότι ο Ιώσηπος Φλάβιος καταφεύγει «σε υπερβολές και ψεύδη», είναι αξιοθαύμαστο!..), η καλλιτεχνική δημιουργία είναι μονόδρομος. ’Η ταν (επιτρέπεται ό,τι συνάδει με τις αντιλήψεις μας) ή επί τας (αλλιώς μαύρο φίδι που σας έφαγε).
Θα παρακάμπταμε την αναφορά στην υπερκινητικότητα της μπλογκόσφαιρας, αν δεν αναπτυσσόταν μέσα από τα γραφόμενα ένα ιδιαίτερο ιδιοκτησιακό καθεστώς με το θέατρο της Επιδαύρου, το οποίο προφανώς δοξάζεται μόνο με «Ελληνες» συγγραφείς και «ελληνικά» θεάματα. Τι κι αν ο Ιώσηπος μετέφρασε ο ίδιος το έργο του στα ελληνικά, τι κι αν στην παράσταση εμφανίζεται μια μεγάλη κυρία της ευρωπαϊκής σκηνής, η Ζαν Μορό. Προφανώς, ο μεν συγγραφέας διακρινόταν από επεκτατισμό, η δε πρωταγωνίστρια δεν αντιλαμβάνεται τις μυστικές συνωμοσίες.
Τίποτα δεν είναι ευτράπελο και αμελητέο όταν αναπαράγεται με τόση ευκολία και όταν ο σκοταδισμός, η άγνοια και το τυφλό ξεφύλλισμα της Ιστορίας βρίσκουν χώρο να επωαστούν, να αναπτυχθούν και να αναπαραχθούν. Οπως λέει ο Ιώσηπος «ο πόλεμος καταστρέφει κάθε ίχνος ομορφιάς». Το ίδιο και ο φανατισμός. Μ.Κ.
θέατρο, théâtre, teatro, theater, theatre... world 