Υψηλή τέχνη και trash αβανγκάρντ

• Θέατρο στη Βιέννη
• Της ΣΩΤΗΡΙΑΣ ΜΑΤΖΙΡΗ, Ελευθεροτυπία, Σάββατο 4 Σεπτεμβρίου 2010

Εξηντάχρονο και κανένα σημάδι κόπωσης. Τουναντίον, το Φεστιβάλ της Βιέννης φέτος με 49 παραγωγές από 23 χώρες να συνδυάζουν τέχνη και πολιτική, εμφανίζεται κάθε χρόνο και νεότερο.

«Factory 2» του διάσημου Πολωνού Κρίστιαν Λούπα

Σε εποχές γενικής οικονομικο-ηθικής συρρίκνωσης, αποστομωτικά φαντάζουν το εύρος, τα αισθητικά και πολιτισμικά ρίσκα, ο ανανεωτικός δυναμισμός, η ενέργεια της διαφορετικότητας, η καλοζυγισμένη ασυμμετρία διασημοτήτων και περιθώριου, υψηλής τέχνης και trash αβανγκάρντ, παγκοσμίου και τοπικού. Ποια να ‘ναι η διαχρονική μαγική συνταγή; Χρήμα και έξυπνοι καλλιτεχνικοί σχεδιασμοί. Απλό, αλλά όχι αυτονόητο. Εντυπωσιακή ήταν και φέτος η ενσωμάτωση της Βιέννης στο πρόγραμμα, μεταδίδοντας τον θεατρικό πυρετό παντού με μια νέα φεστιβαλική φιλοσοφία που δεν στηρίζεται μόνο στη συνήθη διακίνηση επιφανών θεατρικών προϊόντων, αλλά αναζητεί τον διάλογο με την πόλη και τους κατοίκους της. Πίσω από το απαραίτητο γκλάμορ ενός κορυφαίου διεθνούς γεγονότος, με σταρ παραγωγές να παρελαύνουν στους ανακαινισμένους αυτοκρατορικούς στάβλους του Museumsquartier -η δική τους Πειραιώς 260-, δραστηριοποιείται το εναλλακτικό παρα-φεστιβάλ ολκής «Into the city». Οφ θεατράκια, πλατείες και πολυεθνοτικές συνοικίες υποδέχονται νέους και τους θεατρικά ανεξοικείωτους με site-specific περφόρμανς, ανοιχτά εργαστήρια, ραπ χάπενινγκ, βιντεο-εικαστικές εγκαταστάσεις, New Age ρεβί, θεατρικούς ακτιβισμούς. Αυτή η εμψυχωτική αντίθεση, στίγμα και ίσως μυστικό μακροζωίας των βιεννέζικων εκδηλώσεων, έφερε δίπλα στις μαραθώνιες παραγωγές των Στάιν, Λούπα, Λεπάζ, Κάστορφ, Χερμάνις, Μποντί, με τους επεξεργασμένους Τσέχοφ, Ντοστογιέφσκι, Σνίτσλερ, Ιψεν, Ευριπίδη, ένα πολυσχιδές αφιέρωμα στη διαμελισμένη Γιουγκοσλαβία με τίτλο «Γενιά (πρώην) Γιου», ξέχειλο από βαλκανική αδρεναλίνη, καλλιτεχνική τρέλα, μουσική και φυσικά, θέματα εθνικής ταυτότητας, πολέμου, μετανάστευσης, ανασφάλειας.

• Ανοιχτά ερωτήματα

Στο Εθνολογικό Μουσείο της Βιέννης, ο Νοτιοαφρικανός Brett Bailey αναπτύσσει ένα πικρό ξεκαθάρισμα λογαριασμών με την Ιστορία, μέσω μιας σκηνικής εγκατάστασης με αληθινούς ιθαγενείς πίσω από βιτρίνες. Θέμα: τα αποικιοκρατικά εγκλήματα των Ευρωπαίων, συγκεκριμένα η γενοκτονία του πληθυσμού της Ναμίμπιας στα 1900 από γερμανικά στρατεύματα. Το τόξο εκτείνεται δυσάρεστα μέχρι τους σημερινούς Αφρικανούς λαθρομετανάστες. Στο Kunstler-haus, ο Ιρανός Amir Reza Koohestani (στο μεταξύ πρόσφυγας στη Βρετανία) αποπειράται ένα καμουφλαρισμένο σχόλιο στη βίαιη καταστολή των διαδηλώσεων της Τεχεράνης. Το 60λεπτο δρώμενο «Πού ήσουν στις 8 Γενάρη;» περιέχει περισσότερα κινητά από κίνηση και είναι η τηλεφωνική συνομιλία τεσσάρων νέων γύρω από μια «περούκα» (όπλο) που εκλάπη από φρουρό της επανάστασης. Μια εξαντλητικά κωδικοποιημένη παράσταση, που όμως διά της υπεκφυγής κατάφερε να παρουσιαστεί στην Τεχεράνη τον περασμένο Δεκέμβρη.

Στο Κεντρικό Νεκροταφείο της αυστριακής πρωτεύουσας, σε ένα παράδοξο πάρτι με μπόλικα πνευστά, βότκα και αλλαντικά, ο σημαντικός Λιθουανός σκηνοθέτης Αλβις Χερμάνις ξεκινά τον πρόλογο της παράστασής του για τα ιδιοσυγκρασιακά νεκρώσιμα έθιμα της πατρίδας του. Αργότερα, σε αίθουσα του Museumsquartier, το σπουδαίο θεατρικό θέμα «θάνατος» πλαισιώνεται από ατμοσφαιρικές μαυρόασπρες φωτογραφίες πενθούντων, τάφων και κηδειών, που γλιστρούν ανάλαφρα σε μια τεράστια οθόνη, καθώς 13 μεσήλικες αφηγούνται ανέκδοτα για νεκρούς και ζωντανούς, πίνοντας, τρώγοντας, τραγουδώντας. Θλίψη, ποίηση και χιούμορ σε ένα εμψυχωτικό κολάζ βαλτικής κουλτούρας μνήμης. Τελευταίο φωτογραφικό ζουμάρισμα σε επιγραφή ταφόπλακας: «εις το επανιδείν!».

Ο Ιάπωνας Τοσίκι Οκάντα και η ομάδα του Chelfitsch περιγράφουν σε τρεις δωρικές σκηνές την εντελώς κανονική παράνοια του σύγχρονου εργασιακού κόσμου. Στο «Καυτερή πιπεριά και κλιματιστικό» οι διάλογοι δύο υπαλλήλων και δύο απολυμένων συμβασιούχων γύρω από ένα χαλασμένο κλιματιστικό εξελίσσονται σε μια εκπληκτικά λοξή χορογραφία λόγου, κινήσεων και ασύλληπτων λεπτομερειών, σε ήχουν Κέιτζ και Κολτρέιν, που επισκιάζει χοροθεατρικά ακόμη και τον θαυμάσιο φετινό Πλατέλ. Από τη Νέα Υόρκη, η Κορεοαμερικάνα Young Jean Lee, το νέο αστέρι του Ντάουν-Τάουν Μανχάταν, «ξεσκίζει» στο «Φορτίο» της ρατσιστικά κλισέ και στερεότυπα των λευκών («οι Νέγροι της Βιέννης είναι οι Τούρκοι»), σε μια γρήγορη, στεγνή, εκρηκτικά κακόγουστη και παρακμιακή περφόρμανς που τα έχει όλα -σοδομία, κοπρολαγνεία, κτηνοβασία, παιδεραστία, αιμομιξία. Σχεδόν κωμική στον μετα-μεταμοντέρνο παροξυσμό της, αν δεν ήταν τόσο αληθινή.

• Χρονιά θεατρικών μαραθώνιων

Το «Factory 2» του διάσημου Πολωνού Κρίστιαν Λούπα είναι ένα 8ωρο -αλλά ούτε στιγμή βαρετό- αφιέρωμα στο θρυλικό νεοϋορκέζικο κοινόβιο-εργαστήρι του Αντι Γουόρχολ. Σε μια ασημί λακαρισμένη βιομηχανική αίθουσα αναβιώνονται με καταπληκτική αληθοφάνεια το εργασιακό κλίμα ενός χάπενινγκ διαρκείας, προοίμιο των μετέπειτα ριάλιτι, και η αίσθηση ζωής μιας καλλιτεχνικής κολεκτίβας πειραματόζωων της ποπ αρτ, μετέωρης ανάμεσα σε έκσταση και κατάθλιψη, στο αυθεντικό και την γκριμάτσα του απόλυτου ψέματος. Στη μέση τού σχεδόν πορνογραφικού ποπ αρτ σύμπαντος, ένας πολωνικά ομιλών Γουόρχολ, ξανθιά περούκα / γυαλιά, ως συνεσταλμένος, αδηφάγος ηδονοβλεψίας-βαμπίρ…

Σε εννιά ώρες, εννιά ηθοποιοί ξετυλίγουν εννιά ζωές σε αγγλικά, γερμανικά, ισπανικά, γαλλικά, δρασκελίζοντας ηπείρους και δεκαετίες. Η νέα δημιουργία του 53χρονου φραγκοκαναδού Ρομπέρ Λεπάζ «Lipsynch» είναι ένα θεαματικό μωσαϊκό αφανών ιστοριών που ξεκινά σε μια υπερατλαντική πτήση και απολήγει 30 χρόνια μετά σε ένα στούντιο του BBC. Η πολυδαίδαλη, πυκνή, απρόβλεπτη, συχνά κραυγαλέα αυθαίρετη δραματουργία, διάστικτη από διασταυρώσεις, φλασμπάκ και παράπλευρα επεισόδια, εμφανίζεται τόσο εμμονική με τη φόρμα που της ξεφεύγουν περιεχόμενο και βάθος. Εν τούτοις ο μέγιστος ταχυδακτυλουργός του high tech θεάτρου μάγεψε ξανά (και δίχασε) με την ασύλληπτη ικανότητά του να στήνει ολόκληρους κόσμους, από λονδρέζικα μετρό και νεοϋορκέζικα μπορντέλα μέχρι αίθουσες χειρουργείου, γραφεία της Σκότλαντ Γιαρντ και καναδικές χιονοθύελλες. «Εννέα ώρες ήταν λίγες», αποφάνθηκαν οι φαν. «Μια πάνακριβη τρύπα στο νερό», οι υπόλοιποι. *

• Νομπελίστα ξεσκεπάζει εβραϊκά πτώματα και ασυδοσία τραπεζών

Με δύο χτυπήματα κατά της αυστριακής κοινωνίας, τέσσερις ώρες έκαστο, η αυστριακή νομπελίστα Ελφρίντε Γέλινεκ τάραξε τα νερά του φεστιβάλ, ανεβάζοντας το πολιτικό θερμόμετρο. «RECHNITZ – ο στραγγαλιστής άγγελος» είναι ένα μακάβριο, αποκαλυπτικό ντοκουμέντο μιας μέχρι πρόσφατα αποσιωπώμενης εσπερίδας του 1945 στον Πύργο Rechnitz στα αυστροουγγρικά σύνορα.

Καλεσμένοι, ο αρχηγός της αυστριακής Γκεστάπο, ερωμένος της οικοδέσποινας κόμισσας von Batthy’any και ντόπιοι ναζί παράγοντες, που στη διάρκεια της βραδιάς θανάτωσαν «για πλάκα» 180 Ούγγρους Εβραίους κρατουμένους. Η κόμισσα δεν διώχθηκε ποινικά ποτέ, οι ναζί αξιωματούχοι διέφυγαν, ενώ το μακελειό βγήκε στο φως μόλις προ εξαετίας.

Στο αμείλικτο, ιδιοφυές κατεβατό της, η Γέλινεκ επινοεί αγγελιαφόρους της ιστορίας που εξιστορούν τα γεγονότα από διαφορετικές σκοπιές σημερινής συνείδησης και συνείδησης του τότε. Στη σκηνοθεσία του Γιόσι Βίελερ πέντε σπουδαίοι ηθοποιοί αναπαριστάνουν τη νύχτα της αποκτήνωσης, σε μια γλωσσική συγκρότηση της «κοινοτοπίας του κακού» με απρόσωπα θύματα. Η αναστατωτική απουσία κάθε συνειδησιακής-ιστορικής επεξεργασίας παρουσιάζεται απλά, γελαστά, ψύχραιμα -όπως είθισται σε αναβιώσεις απόλυτης φρίκης.

Μια σκωπτική, πνευματώδης «κωμωδία για την οικονομία» είναι ο τελευταίος γιγαντιαίος καταρράκτης λόγου της Γέλινεκ. «Τα συμβόλαια του εμπόρου» πραγματεύονται, πριν «σκάσει» η είδηση της πτώχευσης της Λεμάν, σε 99 σελίδες χωρίς ανάσα, δύο πρόσφατα χρηματοπιστωτικά σκάνδαλα που συγκλόνισαν την αυστριακή κοινωνία: της Τράπεζας των Συνδικάτων BAWAG και της Τράπεζας MEINL, που με πανωλεθρικές κερδοσκοπικές αλχημείες σε οφ-σορ ομόλογα, εξανέμισαν τις οικονομίες χιλιάδων επενδυτών. Γνώριμα πράγματα για τους Ελληνες…

Στην παράσταση του Νίκολας Στέμαν το «Σύστημα» ντεμοντάρεται σε ένα φασαριόζικο, κυνικά έκλυτο πάρτι, με τον σκηνοθέτη να συμμετέχει ως πιανίστας, τραγουδιστής, αφηγητής στην αποκαθήλωση του Κεφαλαίου και στο ξεμασκάρεμα της απληστίας. Η χρηματοπιστωτική φούσκα αιωρείται με τη μορφή τεράστιων μπαλονιών πάνω από τα κεφάλια των θεατών, καθώς 100ευρα χαρτονομίσματα σκίζονται, καίγονται, τρώγονται (;) από τραπεζίτες σε κολαριστά πουκάμισα και χρεοκοπημένους μικροεπενδυτές που τραγουδούν εν χορώ «Το χρήμα ζει! Γιατί παραπονιόμαστε; Ζει σε εξωτικά νησιά». Ο Στέμαν περνά το θηριώδες κείμενο από θεατρική κρεατομηχανή, ταυτόχρονα με σεβασμό και θράσος. Αποτέλεσμα: μια τετράωρη βραδιά εξωφρενικά αστεία, αν δεν ήταν τόσο τραγική.