Ψάχνοντας τον Γιώργο στην Πόλη

• Οι παραστάσεις που ξεχώρισαν και η οικονομική κρίση στο Διεθνές Θεατρικό Φεστιβάλ

• Του Σπυρου Παγιατακη, Η Καθημερινή, 20/06/2010

– Κι αν δείτε τον Γιώργο, να του δώσετε τους χαιρετισμούς μου!

– Δεν θ’ αμελήσω.

Η οικειότητα προερχόταν από τη συναδελφική τους σχέση.

Η καθηγήτρια, δόκτωρ Ντίκμεν Γκιρίν, διευθύντρια του Διεθνούς Θεατρικού Φεστιβάλ στην Κωνσταντινούπολη, μου μεταβίβαζε τους χαιρετισμούς της στον Ελληνα ομόλογό της, τον Γιώργο Λούκο, με τον οποίο έχουν ήδη συνεργαστεί σε κοινούς στόχους. Αυτό ήταν εύκολο. Ολο και κάπου θα πετύχαινα τον Γ. Λούκο μέσα στον μήνα του αθηναϊκού θριάμβου του, σ’ αυτόν τον φεστιβαλικό Ιούνιο. Τον άλλο όμως Γιώργο όσο κι αν τον έψαξα, στάθηκε δύσκολο να βρω. Εννοώ τον επιβλέποντα (Supervisor) George Ballis, όπως φιγουράριζε στο πρόγραμμα των «Τρωάδων» του Ευριπίδη, μια παράσταση η οποία ανακοινωνόταν ως μία συμπαραγωγή Ελλάδας – Τουρκίας.

Θα είχε σίγουρα ενδιαφέρον να διαπιστώσει κανείς πού εστιαζόταν η «επίβλεψη» του -άγνωστού μου- Γιώργου Μπάλλη στην παράσταση που σκηνοθέτησε η Σέλμα Κόκσαλ, η οποία έπαιζε και την Ανδρομάχη. Δυστυχώς, η συνάντηση δεν ήταν δυνατή, καθώς ο supervisor βρισκόταν στη Μυτιλήνη, όπου διατηρεί ένα παραθαλάσσιο ξενοδοχείο. «Ελπίζουμε πάντως ότι σύντομα θα παίξουμε και στην Ελλάδα – όπως μας υποσχέθηκε ο Γιώργος», με πληροφόρησε η σκηνοθέτις. Επειτα από τόσους και τόσους εκκεντρικούς νεο-γερμανικούς θεατρικούς πειραματισμούς, θα είχε σίγουρα ενδιαφέρον να δει κανείς κι εδώ, σε εμάς, αυτές τις μάλλον συντηρητικές alla Turca «Τρωάδες», με έναν οπερετικό μπάσο σαν Ποσειδώνα και μια κάπως ξετσίπωτη Αθηνά.

Μαζί με τη γερμανική περιοχή του Ρουρ και το Πετς της Ουγγαρίας, η Κωνσταντινούπολη είναι φέτος Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Ομως το -ανά διετία- διεθνές θεατρικό φεστιβάλ γίνεται για 17η φορά. Εχω επισκεφθεί συχνά την Πόλη σε τέτοιες ευκαιρίες, διαπιστώνοντας κάθε φορά ότι υπήρξαν πολλές σημαντικές ανατροπές μέσα στην περιπετειώδη δεκαετία -από τη σημαδιακή 11η Σεπτεμβρίου 2001- η οποία άλλαξε ολόκληρο τον κόσμο. Στην Τουρκία λίγο αργότερα -το 2002- υπήρξε μια ολέθρια οικονομική κρίση, η οποία εμφανώς έχει ξεπεραστεί. Η ορμητική άνοδος των ισλαμιστών, το «βαθύ κράτος» που είναι πάντα εναντίον των Κούρδων, ενώ παράλληλα και για πρώτη φορά το θέατρο τείνει χείρα ειρήνης στο Κουρδικό, όλα αυτά καταδεικνύουν το περίπλοκο και ευμετάβλητο του κοινωνικού σχηματισμού αυτής της αχανούς χώρας.

«Νόρα» στα κουρδικά

Μία ξεχωριστή παράσταση στο φεστιβάλ αυτό ήταν και η «Νόρα – το σπίτι της κούκλας», το διαχρονικό μανιφέστο της γυναικείας χειραφέτησης, του Ιψεν. Πέρα για πέρα ξεχωριστή γιατί η παράσταση ήταν… στα κουρδικά. Μια γλώσσα που πριν από κάμποσα χρόνια δεν υπήρχε, επίσημα τουλάχιστον. Σε τέτοιες περιπτώσεις η σημασία του γεγονότος αυτού καθαυτού ξεπερνά τα μέχρι σήμερα προπαγανδιστικά μυθεύματα για να αποκαλύψει κάποιες αλήθειες των γεωστρατηγικών διακυβευμάτων. Ποιος -και γιατί άραγε- μπορεί να κρίνει την παράσταση! Ο Ιψεν εδώ αναμειγνύεται με μια παλιά κουρδική ιστορία «Του Σαλίχο και της Νουρέ», με συγγενικό προβληματισμό για τη σχέση των φύλων.

Αν είναι οι Τούρκοι θεατρόφιλοι; Με δέκα εκατομμύρια κατοίκους, η -εμφανέστατα- ευρωπαϊκή Πόλη είναι φυσικό να διαθέτει ένα σημαντικό αριθμό ανθρώπων που πάνε στο θέατρο. Υπάρχουν όμως και περισσότερες από σαράντα κρατικές σκηνές σε ολόκληρη την επικράτεια (71.158.647 ήταν ο καταγεγραμμένος πληθυσμός το 2007). Σε μια εποχή όπου συνυπάρχουν -όχι πάντα ιδιαίτερα φιλικά- η ισλαμική κυβέρνηση με μια μακρόχρονη κεμαλική γραφειοκρατία, το σύγχρονο τουρκικό θέατρο δεν δείχνει να επιθυμεί να πάρει θέση σ’ έναν μέχρις εσχάτων κοινωνικοπολιτικό αγώνα. Τουλάχιστον αυτή ήταν η εντύπωσή μου από την εβδομάδα μου στη θεατρική Πόλη. Και εδώ η οικονομική κρίση δείχνει να έχει επηρεάσει τις παραγωγές. Αριθμητικά, τουλάχιστον. Ετσι, η πολυπρόσωπη σαιξπηρική «Τρικυμία» – «εκμοντερνισμένα» σκηνοθετημένη κυκλικά από τον Σερντάρ Μπιλίς- συμπτύχθηκε σε τρία γυναικεία πρόσωπα που άλλαζαν ρόλους.

Και ο σαλονάτος «Κύριος Τίποτα» του Σαμπαχατίν Κούντρετ Ακσαλ είχε όλα κι όλα δύο πρόσωπα σε μια γυμνή σκηνή. Στην «Ισμήνη» του Γιάννη Ρίτσου, μία μοναδική ηθοποιός – η Αλμιλα Ουλουέρε απήγγειλε σκηνοθετημένη από τον Ζέλιχα Μπερκσόι. Μερικές γενικές διαπιστώσεις. Οι Τούρκοι έχουν γενικά μια διάθεση υπερβολής στην υποκριτική τους. Το βρετανικό understatement είναι εξίσου άγνωστο εδώ – όσο και στο δικό μας θέατρο. Το ίδιο συμβαίνει και με την οικονομία στις κινήσεις των ηθοποιών. Το σίγουρο πάντως είναι ότι διαθέτουν μερικούς έξοχους ηθοποιούς, οι οποίοι σε χέρια παρατηρητικών και ψύχραιμων σκηνοθετών θα μπορούσαν να τιθασευτούν και να «κατέβουν» δυο – τρεις οκτάβες με τρόπο ώστε να έβαζαν τα γυαλιά στους μεταμοντέρνους εγκεφαλικούς Δυτικούς συναδέλφους τους. Υπήρξαν και οι ξένες βαρυσήμαντες συμμετοχές από το Βερολίνο, το Τόκιο, το Μιλάνο και το Λονδίνο. Προσωπικά, επικεντρώθηκα στο τουρκικό θέατρο.