Ανθρωπος εξόριστος από άνθρωπο, άνθρωπος εξόριστος από την κοινωνία, άνδρας εξόριστος από γυναίκα, άνδρας εξόριστος από την εσωτερική του γαλήνη. Η εξορία, κυριολεκτικά και μεταφορικά, κυριαρχεί στους «Εξόριστους» του Τζέιμς Τζόις, που κάνει απόψε πρεμιέρα στο «Από Μηχανής Θέατρο» σε σκηνοθεσία Ρούλας Πατεράκη, από την εταιρεία θεάτρου Συν-Επί (+, Χ). Το μοναδικό θεατρικό έργο του Ιρλανδού λογοτέχνη πραγματεύεται επίσης και την ιδέα της «απόλυτης» ελευθερίας μέσα στις ανθρώπινες σχέσεις, που πάντα απειλούνται από πάθη και επιθυμίες, αλλά και την αμφιβολία που η απόλυτη ελευθερία συνεπάγεται.
Στους «Εξόριστους», κείμενο γραμμένο το 1914, ο Τζόις, φανερά επηρεασμένος από τον Ιψεν, φτιάχνει με αριστουργηματικό τρόπο ένα έργο που ο ίδιος περιγράφει ως «η γάτα και το ποντίκι σε τρεις πράξεις». Η βασική πλοκή περιλαμβάνει δύο ερωτικά τρίγωνα: ένα μεταξύ του Ρίτσαρντ Ρούαν (συγγραφέα από το Δουβλίνο, που επέστρεψε πρόσφατα από την αυτοεξορία του στη Ρώμη), της Βέρθας (συντρόφου του) και του φίλου του Ρόμπερτ Χαντ (δημοσιογράφου) και ένα δεύτερο μεταξύ του Ρούαν, του Χαντ και της εξαδέλφης του Βεατρίκης.
Το έργο εγγράφει τη «σκηνή του τριγωνικού πόθου κι όλους τους συνδυασμούς και τις παραλλαγές που επιφέρει σε κάτι που γρήγορα μετατρέπεται σε καθαρό στοίχημα: πώς να αναπαρασταθεί, να συλληφθεί, να ενσαρκωθεί αυτό το κομβικό κενό γύρω από το οποίο περιστρέφονται όλοι οι ισχυρισμοί; Αυτή η αμφιβολία εμφανίζεται περιέργως ως ο μόνος βράχος στον οποίο στερεώνεται το οικοδόμημα», εξηγεί η Ρούλα Πατεράκη. Η τελευταία τονίζει ότι οι «Εξόριστοι» ήταν ένα έργο που «ήθελα πάντα να κάνω πολύ. Oμως, για να τους ανεβάσεις, χρειάζεται να βρεις το σωστό πλαίσιο για να μπορέσει να λειτουργήσει το σχέδιο και ασφαλώς τους σωστούς ηθοποιούς για να μπορέσουν να ερμηνεύσουν τους δυσκολότατους χαρακτήρες που αναπτύσσει ο Τζόις». Στην παράσταση τους χαρακτήρες υποδύονται οι:
Ακις Βλουτής (Ρίτσαρντ Ρούαν): «Πατεράκη, Τζόις, «Εξόριστοι» κι εγώ. Συνάντηση ίσως η πιο σημαντική στη θεατρική μου ζωή».
Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου (Βεατρίκη Τζάστις): «Η Ρούλα Πατεράκη με προσκάλεσε να προσεγγίσω τον ρόλο, δίχως να «στοχεύω» στην κατάσταση. Με απόλυτη ηρεμία των εκφραστικών μου μέσων. Ανιχνεύοντας το βαθύ βίωμα, λιτά δοσμένο. Με ωριμότητα και απλότητα. Με οδηγό εκεί που έχω πια ανάγκη: στο σημαντικά απλό, που δεν είναι και τόσο απλό…».
Γιάννης Παπαδόπουλος (Ρόμπερτ Χαντ): «Ταξίδι στην τζοϊσική πρόζα, έναν χρόνο τώρα, με κυβερνήτη τη Ρούλα Πατεράκη. Ζόρικο εγχείρημα, δυσμενείς καιρικές συνθήκες, απρόβλεπτοι κίνδυνοι. Τη βγάζουμε καθαρή… Συνεχίζουμε».
Τασία Σοφιανίδου (Μπριγκίτα, υπηρέτρια): «Μία πολύτιμη εμπειρία για όλους».
Ιρις Χατζηαντωνίου (Βέρθα, σύντροφος και μητέρα του παιδιού του Ρούαν): «Αισθάνομαι ότι η διαδικασία των προβών για τους «Εξόριστους» ήταν (για μένα) μία μύηση στην αληθινή θεατρική τέχνη. Ωρίμασα άραγε αρκετά για την αναμέτρηση με αυτόν τον ρόλο της Βέρθα; Δεν ξέρω, πάντως ήταν και είναι μία εξαιρετική εμπειρία».
Τη μετάφραση συνυπογράφουν οι Ρούλα Πατεράκη – Αντώνης Γαλέος, τα σκηνικά – κοστούμια φιλοτέχνησε ο Γιώργος Πάτσας, ενώ η σύνθεση ήχων και η μουσική επιμέλεια είναι του Νέστορα Κοψιδά.
- Το 1919
Οι «Εξόριστοι» πρωτοπαρουσιάστηκαν το 1919 στο Μόναχο. Το 1926 ανέβηκαν στο Λονδίνο και προκάλεσαν τον θαυμασμό του Τζορτζ Μπέρναντ Σο. Η πιο επιτυχημένη παραγωγή των «Εξόριστων» ήταν του Χάρολντ Πίντερ το 1970 στο «Mermaid Theatre» και έλαβε διθυραμβικές κριτικές παγκοσμίως.
Αντιγόνη Καράλη, ΕΘΝΟΣ, 05/11/2010