Η πατρίδα μου, τα Βαλκάνια, και «Το τραγούδι του νεκρού αδελφού»

• Του Kωστα Aκριβου*, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 16/5/2009
  

• Πρώτη φορά το φαινόμενο το συναντήσαμε στους Πέρσες του Αισχύλου, οι θνητοί να ανακαλούν τον πεθαμένο βασιλιά για να τους συνδράμει στη δύσκολη κατάσταση (ήττα στη Σαλαμίνα): «Ελα, αρχαίε μου βασιλιά, έλα, φανερώσου στην κορυφή του τάφου σου». Και ο Δαρείος να υπακούει στο εξώλογο κέλευσμα του Χορού και να κάνει την εμφάνισή του για να συμβουλέψει τους πολίτες και παράλληλα να ημερώσει τη συμφορά.

• Εκτοτε κύλησαν πολλές γενεές στον νερόμυλο του χρόνου. Κάπου προς τα μέσα του 9ου μ.Χ. αιώνα –έτσι υπολογίζεται από τους ερευνητές– ξαναφούντωσε στα χώματα της Μικράς Ασίας η επιθυμία για επιστροφή νεκρού στο ανεκτίμητο φως της ζωής. Ο καημός έγινε πόθος, ο πόθος στίχος, ο στίχος μελωδήθηκε σε τραγούδι. Και το τραγούδι ιστορεί μια μάνα που καταριέται τον γιο της γιατί συναίνεσε να παντρέψουν τη μονάκριβη αδερφή του στα ξένα. Οι πολλές κατάρες τελικά σηκώνουν τον γιο από το μνήμα και εκπληρώνει την υπόσχεσή του. «Του νεκρού αδελφού». Ο λίθος όπου στηρίχτηκε το δημοτικό τραγούδι, η κολόνα για να οικοδομηθούν πάμπολλα έργα της μετέπειτα γραμματείας. Ισως όχι μόνο της δικής μας. Στα λόγια και στα πρόσωπα αυτής της παραλογής βρήκαν τόπο να εκφραστούν οι αγωνίες και οι λαχτάρες και άλλων λαών της Βαλκανικής, μπορεί και πιο πέρα.

• Σαν ανάσα ψυχής μπορεί να θεωρηθεί η θεατρική παράσταση, διασκευή και σκηνοθεσία «Του νεκρού αδελφού» από έναν άνθρωπο που έμπρακτα έχει αποδείξει πόσο εκτιμάει τη λαϊκή παράδοση, τον Σωτήρη Χατζάκη. Η απόδοση δεν έγινε μονοδιάστατα, δηλαδή ελληνοκεντρικά, αλλά διαπολιτισμικά. Λέξεις, ονόματα, ενδυμασίες και ήχοι από τη Ρουμανία, τη Σερβία, την Αλβανία και τη Βουλγαρία μεστώθηκαν σε εικόνες πάνω στη σκηνή. Το ρίγος δεν έχει πατρίδα. Γι’ αυτό θα άξιζε να δει κανείς τη μάνα Μάγια Μόργκενστερν πώς εκδραμάτισε τον στίχο: «Στου Κωσταντίνου το μνημειό ανέσπα τα μαλλιά της» ή τον Νίκο Αρβανίτη με τι χρώμα φωνής απάντησε στην απορία της αδερφής του Αρετής: «Ακουσες, Κωσταντάκη μου, τι λένε τα πουλάκια; Πως περπατούνε οι ζωντανοί με τους αποθαμένους», για να νιώσει και να καταλάβει τι σημαίνει αυθεντική λαϊκή τέχνη.

• Να το καταλάβει ιδίως σήμερα που τα βιβλιοπωλεία και οι οθόνες έχουν κατακλυστεί από άψυχα, άχρωμα βαμπίρ και από γλυκανάλατες ιστορίες με απέθαντους. Οσο κι αν ακούγεται σοβινιστικό, δεν μπορείς να μην υψώσεις τη βαλκανική σου περηφάνια: «Για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα!».

* Ο Κώστας Ακρίβος είναι συγγραφέας. Το τελευταίο του βιβλίο «Τελετές ενηλικίωσης» κυκλοφορεί από το «Μεταίχμιο»

Βαλκάνια… «Του νεκρού αδελφού»

• Μετά τις επιτυχείς παραστάσεις της στην Αθήνα, η διαβαλκανική παράσταση «Του νεκρού αδελφού», σε σκηνοθεσία Σωτήρη Χατζάκη, αμέσως μετά το Πάσχα, θα παρουσιαστεί στα Τίρανα (23/4), στη Σόφια (27/4), στο Βουκουρέστι (29, 30/4) και το Βελιγράδι (3/5).

Η παράσταση στηρίζεται στη σύλληψη του σκηνοθέτη για σύνθεση κοινών στοιχείων του λαϊκού πολιτισμού των Βαλκανικών χωρών, βάσει της γνωστής σε διάφορες βαλκανικές γλώσσες παραλλαγής του δημοτικού ποιήματος «Του νεκρού αδελφού». Η παράσταση περιλαμβάνει διάσπαρτες παραλλαγές του ποιήματος, αλλά και αφηγήματα, μοιρολόγια, λαϊκά δρώμενα και χορούς (ελληνικούς, σέρβικους, αλβανικούς, βουλγάρικους, ρουμάνικους) και παίζεται και στις πέντε γλώσσες. Σκηνικά Ερσης Δρίνη, κοστούμια Γιάννη Μετζικώφ, χορογραφία Μαρίας Γκούτη, φωτισμοί Αντώνη Παναγιωτόπουλου.

Πρωταγωνιστούν: Mάγια Μόργκενστερν (Ρουμανία), Μαργαρίτα Τζέπα (Αλβανία), Μαρία Κατσιαδάκη, Νίκος Αρβανίτης, Κίτυ Σελμάνη-Τζέτσεβιτς. Στο Χορό συμμετέχουν οι Ελληνες ηθοποιοί Κωνσταντίνος Γιαννακόπουλος, Ανδρομάχη Δαυλού, Χρήστος Νίνης, Ανδριανή Τουντοπούλου, Δημήτρης Τσολάκης, Μαριάνθη Φωτάκη, αλλά και οι μετανάστες στην Ελλάδα ηθοποιοί Λάουρα Ντουμίτρου (Ρουμανία), Νατάσα Μέντιτς (Σερβία), Κρις Ραντάνοφ (Βουλγαρία), Καραφίλ Σένα (Αλβανία). Μουσικoί επί σκηνής: Μάκης Κρέτσης, Simone Mongelli.

Εδώ είναι Βαλκάνια – η παράσταση του Σωτήρη Χατζάκη με την παραλογή «Του νεκρού αδελφού»

Ηθοποιοί από τέσσερις γειτονικές χώρες συνεργάζονται τώρα με έλληνες καλλιτέχνες στην παράσταση του Σωτήρη Χατζάκη με την παραλογή «Του νεκρού αδελφού»

• Στα Βαλκάνια οι μύθοι δεν γνωρίζουν σύνορα. Και δεν υπάρχει καλύτερο παράδειγμα από την παραλογή «Του νεκρού αδελφού», που μόνο στην Ελλάδα βρίθει πολλών παραλλαγών: τουλάχιστον 3.500, όπως επισημαίνει ο Σωτήρης Χατζάκης, που για τέταρτη φορά ασχολείται μαζί της, τα τελευταία 14 χρόνια. Αρχής γενομένης από την ερχόμενη Πέμπτη έως και τις 5 Απριλίου στο θέατρο «Κάππα», ηθοποιοί από πέντε γειτονικές χώρες θα ανεβαίνουν στη σκηνή σε μια διαβαλκανική παράσταση, με κορυφαίες στον κοινό ρόλο της μάνας, τη Ρουμάνα Μάγια Μόργκενστερν, την Αλβανή Μαργαρίτα Τζέπα και τη δική μας Μαρία Κατσιαδάκη. Η Κίτι Σελμάνη-Τζέτσεβιτς και ο Νίκος Αρβανίτης προστίθενται σ’ αυτό τον πρωταγωνιστικό αφρό, ενώ τους πλαισιώνει και ο δεκαμελής χορός, η «Ομάδα Λαϊκής Κοινότητας», όπως χαρακτηριστικά τον ονομάζει ο Χατζάκης.

• Ο σκηνοθέτης, που εργάστηκε και στη διασκευή του «Τραγουδιού», επισημαίνει πως αναζητά έναν κοινό μύθο που να ενώνει τους πολύπαθους και κατακερματισμένους λαούς των Βαλκανίων. Λέει ακόμα πως το συγκεκριμένο τραγούδι λόγω ακριβώς της ανάστασης του νεκρού αδελφού, προκειμένου να τηρήσει την υπόσχεση προς τη μητέρα του και να της φέρει πίσω την αδελφή του από τα ξένα, έχει καταδιωχτεί από την Εκκλησία, αφού η ανάσταση εδώ είναι ανθρωποκεντρική. Γίνεται γιατί έχει δοθεί μια υπόσχεση – για την μπέσα, λέξη κοινή στα Βαλκάνια. Ο Χατζάκης χρησιμοποιεί στην παράσταση διάσπαρτες παραλλαγές, ενώ ακούγονται εδάφια από τη Βίβλο, από ποίημα του Λόρκα, από την «Εκάβη» του Ευριπίδη, που εντάσσονται στο συγκεκριμένο μύθο. Κι ακόμα εδάφια των βαλκανικών παραλογών, κατάρες, επικλήσεις, ανακαλήματα νεκρών, χορευτικά και θρηνητικά παραγγέλματα, και μάλιστα στις πέντε γλώσσες.

• Ο δε ρυθμός ορίζεται από το νταούλι και το σήμαντρο αλλά και από μινιμαλιστικές μουσικές που προέρχονται από τον Πόντο, τη Θράκη, τη Σερβία, τη Βουλγαρία, την Αλβανία. Πρόκληση, ωστόσο, σ’ όλο αυτό το σύνθετο θέαμα είναι και η παρουσία των τριών πρωταγωνιστριών που ουσιαστικά θα ερμηνεύσουν τον ίδιο ρόλο. Η Τζέπα, εθνική τραγωδός της Αλβανίας, που πέρσι ερμήνευσε μοναδικά την Εκάβη και στη χώρα μας, λέει πως γνωρίζει το συγκεκριμένο τραγούδι από το δημοτικό σχολείο κιόλας, ενώ σε διασκευή του Ισμαήλ Κανταρέ το είχε ερμηνεύσει πριν από 22 χρόνια. Αντιθέτως, η Μόργκενστερν, που τείνει να πολιτογραφηθεί Ελληνίδα (προ τριετίας και Λυσιστράτη στην παράσταση του Μιχάλη Κακογιάννη) επισημαίνει ότι ο μύθος του Βόικα, όπως ονομάζεται στη Ρουμανία, δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός.

• «Δεν ήξερα σχεδόν ότι υπήρχε. Αντιθέτως, γνωστότερος είναι εκείνος του μάστορα που χτίζει μια κοπέλα στα θεμέλια μιας εκκλησίας», λέει, θυμίζοντας το δικό μας με το γεφύρι της Αρτας. «Είναι όντως ο μύθος της θυσίας που μας είναι γνωστότερος. Ετσι τώρα έχω μπει στη διαδικασία της έρευνας, της μάθησης για κάτι που παραπέμπει πέρα από τα πολιτικά των Βαλκανίων, κάτι που βγαίνει από την καρδιά μας», λέει.

Οταν υπάρχει μπέσα

• Η Μ. Κατσιαδάκη είχε την εικόνα από παιδί κιόλας ενός τρομακτικού μύθου, που «πέρναγε ξώφαλτσα. Τώρα άρχισα να ανακαλύπτω σιγά σιγά έναν τόπο άγνωστο και μακρινό». Ο θάνατος πλανάται πάνω από το τραγούδι, αυτός ουσιαστικά το δημιουργεί, γιατί «ο άνθρωπος τον φοβάται. Με τη ζωή πάει παράλληλα και ο φόβος», λέει η Μ. Τζέπα, ενώ η Μ. Κατσιαδάκη συμπληρώνει: «Μέσα μας έχουμε πολλά σκοτάδια. Και νομίζω ότι όταν τα βγάζεις προς τα έξω κάπως τα ξορκίζεις».

• «Στο τραγούδι του νεκρού αδελφού ενυπάρχει ο θάνατος, ο γάμος, η μετοικεσία, η αγάπη, όμως το σημαντικότερο που κυριαρχεί στην Ελλάδα, στη Σερβία, στη Βουλγαρία, στην Αλβανία, στη Ρουμανία είναι η ιδέα της υπόσχεσης. Η μπέσα. Κάποιος δίνει το λόγο του και πρέπει να τον κρατήσει», επισημαίνει με τη σειρά της, η Μόργκενστερν.
• «Η μάνα απαιτεί και ο γιος αναγκάζεται να κάνει κάτι που δεν είναι του κόσμου τούτου. Ο γιος αναγκάζεται να αναστηθεί για να τηρήσει την υπόσχεση», συμπληρώνει η Κατσιαδάκη, ενώ η Τζέπα θα επιμείνει: «Πρέπει να έχουμε μπέσα. Οι Αλβανοί ως λαός την τηρούν πολύ και της δίνουν ιδιαίτερη σημασία. Ο Κωσταντής σηκώνεται γιατί έχει δώσει λόγο, δεν τον σηκώνει ο Θεός».
• Πώς συνεργάζονται τρεις ηθοποιοί στον ίδιο ρόλο; Η Κατσιαδάκη θα πει ότι «με τη Μάγια μπορούμε, βέβαια, να συνεννοηθούμε ελληνικά ή αγγλικά. Με τη Μαργαρίτα, ακούγεται αστείο ίσως, αλλά μου μιλάει αλβανικά και… καταλαβαίνω έστω και λίγα. Το ίδιο κι εκείνη. Είναι σημαντικό πως τόσοι άνθρωποι από τα Βαλκάνια επικοινωνήσαμε και δεθήκαμε».

Τους ενώνει το παρελθόν

• «Ο μύθος έρχεται όχι ως φολκλόρ αλλά με το μήνυμα ότι οι λαοί μας δεν έχουν τίποτα να χωρίσουν αλλά αντιθέτως τους ενώνει το παρελθόν τους. Δεν θ’ ακούσουμε πέντε διαφορετικές γλώσσες αλλά ένα φοβερό ηχόχρωμα με κοινό παρελθόν», λέει η Τζέπα.
• «Προέρχομαι από τη Ρουμανία και δεν είναι μυστικό ότι είμαι Εβραία. Μεγάλωσα σε μείξη πολιτισμών. Στη Ρουμανία σήμερα η λέξη Βαλκάνια δεν ακούγεται καλά. Ομως, εδώ συμβαίνει το αντίθετο», προσθέτει η Μόργκενστερν.
• Και ο ανταγωνισμός; «Στη δουλειά μας αναγκάζεσαι, θέλεις δεν θέλεις, να βγάλεις κάτι από την ψυχή σου, κι αυτό σε αναγκάζει να εμπιστευτείς τον άλλον», λέει η ελληνίδα ηθοποιός.
• Και η Αλβανή: «Είμαστε τρεις μάνες με τις ίδιες επιθυμίες, βάσανα και πόνους. Το βάρος που έχει η μια το έχουν και οι άλλες». Και η Ρουμάνα: «Η ομορφιά αυτής της παράστασης είναι η ελευθερία που μας δίνει ο Χατζάκης. Μας τοποθετεί σ’ ένα πλαίσιο και μας αφήνει να εκφράσουμε τη δική μας οπτική».
• Εχει σημασία που ο ρόλος έχει διάσταση μεταφυσική; «Κι εδώ πάλι μέσα μου θα ψάξω», παραδέχεται η Κατσιαδάκη. Η Μόργκενστερν προσθέτει: «Οδηγείσαι όλο και πιο βαθιά, χρησιμοποιώντας όλα όσα ξέρεις, προσπαθώντας να βρεις ένα νέο μονοπάτι, ν’ ανοίξεις ένα νέο παράθυρο. Ο ηθοποιός χρειάζεται ορίζοντα, πρέπει να νιώθει τη συλλογική μνήμη κι ύστερα έρχεται μια στιγμή που πρέπει να τα ξεχάσει όλα και να παίξει. Στους μεταφυσικούς ρόλους πρέπει να είσαι έτοιμη να συλλαμβάνεις κάθε τι γύρω σου. Να βρίσκεσαι στην εκκλησία και ν’ ακούς και τον παραμικρό ήχο πέρα από τη λειτουργία, γιατί δεν θα είναι απλός ένας ήχος αλλά μέρος του μεγαλύτερου συνόλου που λέγεται ζωή». *

• Του ΧΡΗΣΤΟΥ ΣΙΑΦΚΟΥ – φωτ.: Π. ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / 7 – 22/03/2009

O νεκρός αδελφός ενώνει τα Βαλκάνια

• Η κορυφαία τραγωδός της Αλβανίας Μαργαρίτα Τζέπα, η διεθνής Ρουμάνα Μάγια Μόργκενστερν και η δική μας Μαρία Κατσιαδάκη συναντώνται για πρώτη φορά στη σκηνή για χάρη της δια-βαλκανικής παράστασης που ανεβάζει από τις 26 Μαρτίου ο σκηνοθέτης Σωτήρης Χατζάκης στο θέατρο ΚΑΠΠΑ. Ερμηνεύουν η καθεμία στη δική της γλώσσα τη μάνα στην παράσταση, που βασίζεται στο δραματικό και επικό παραμύθι των λαϊκών θρύλων, την παραλογή «Του νεκρού αδελφού». Στην παράσταση συμμετέχουν ηθοποιοί από τη Βουλγαρία, την Αλβανία, τη Ρουμανία, τη Σερβία και την Ελλάδα. Το όλο εγχείρημα, όπως σημείωσε στη χθεσινή παρουσίαση του έργου ο κ. Χατζάκης, «είναι μια συνομιλία της Ελλάδας με τους γείτονές της, πάνω σε έναν κοινό μύθο, που καταργεί τις διαφορές και αναδεικνύει τις δυναμικές μιας πολιτιστικής και πολιτισμικής συνύπαρξης των λαών της βαλκανικής χερσονήσου».

• Η τραγική φιγούρα της μάνας πλαισιώνεται από τον Νίκο Αρβανίτη στο ρόλο του Κωνσταντή, τη νεαρή Αλβανίδα ηθοποιό Κίτι Σελμάνη – Τζέτσεβιτς στο ρόλο της Αρετής και από μια δεκαμελή Ομάδα Λαϊκής Κοινότητας (χορός), που αποτελείται από καλλιτέχνες των πέντε χωρών.

• Με την ιστορία «Του νεκρού αδελφού» ο Σωτήρης Χατζάκης ασχολείται από το 1994. «Το έργο αναζητά τη σχέση του λαϊκού πολιτισμού με το αρχαίο δράμα, το οποίο είναι η πηγή του παγκόσμιου πολιτισμού. Συγκεντρωθήκαμε άνθρωποι από πέντε διαφορετικές χώρες σε ένα κοινό μοιρολόι, όπου ο κάθε ηθοποιός μιλά στη γλώσσα του για να μεταφέρει τις μνήμες του σε αυτή την παράσταση. Μια παράσταση που παίζεται με την καρδιά και μιλιέται επί σκηνής στις πέντε γλώσσες», εξήγησε ο ίδιος. Στη θεατρική διασκευή «Του νεκρού αδελφού» χρησιμοποίησε διάσπαρτες ελληνικές παραλλαγές της παραλογής από περιοχές της Ελλάδας, βαλκανικές εκδοχές της παραλογής από τις τέσσερεις βαλκανικές χώρες, αφηγήματα, μοιρολόγια, λαϊκά δρώμενα, χορούς, ακόμα και εδάφια από τη Βίβλο. «Πρόκειται για ένα έργο – μάθημα σεβασμού μεταξύ των βαλκανικών χωρών», δήλωσε η κυρία Τζέπα, μια από τις σημαντικότερες καλλιτεχνικές μορφές της Αλβανίας, που μίλησε βαθιά συγκινημένη για την τέταρτη δουλειά της στη χώρα μας. Η κυρία Μόργκενστερν συμπλήρωσε ότι «δεν κάνουμε πολιτική, αλλά μεταφέρουμε το μήνυμα ότι όλοι είμαστε αδέλφια και περήφανοι που ζούμε στα Βαλκάνια». Ο πρόεδρος του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης, κ. Αντώνης Παπαδημητρίου, χορηγός της παράστασης, πρόσθεσε ότι «για την Ελλάδα, τα Βαλκάνια είναι η πίσω αυλή της. Δεν μπορεί να την αγνοεί παρά να συνάδει με τις χώρες αυτές πολιτισμικά». Μόλις ολοκληρωθούν στις 5 Απριλίου οι παραστάσεις στην Αθήνα, το έργο θα ταξιδέψει, όπως ανακοίνωσε ο κ. Παπαδημητρίου, σε Αλβανία, Σερβία, Βουλγαρία και Ρουμανία.

• ΦΑΡΑΖΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ, Ελεύθερος Τύπος, Τετάρτη, 18.03.09

«Διαβαλκανικό» πάντρεμα «Του νεκρού αδελφού»

Ηθοποιοί από πολλές βαλκανικές χώρες συνεργάζονται στο ανέβασμα «Του νεκρού αδελφού»

• Με ηθοποιούς από την Ελλάδα, τη Σερβία, την Αλβανία, τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία εργάζεται ο Σωτήρης Χατζάκης, πραγματώνοντας μια ιδέα του για ένωση των κοινών στοιχείων του λαϊκού πολιτισμού των Βαλκανικών χωρών, πάνω στη γνωστή παραλογή «Του νεκρού αδελφού».

• Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους η διεθνής Ρουμάνα ηθοποιός Μάγια Μόργκενστερν, η κορυφαία τραγωδός της Αλβανίας Μαργαρίτα Τζέπα, η Μαρία Κατσιαδάκη, ο Νίκος Αρβανίτης, η Κίτυ Σελμάνη-Τζέτσεβιτς και δεκαμελής Ομάδα Λαϊκής Κοινότητας (χορός). Η «διαβαλκανική» παράσταση πραγματοποιείται από το «Αλεκτον» με τη χορηγία του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης, στο θέατρο «Κάππα», για 14 μόνο παραστάσεις, από 26 Μαρτίου έως και 5 Απριλίου. Τα σκηνικά υπογράφει η Ερση Δρίνη, τα κοστούμια ο Γιάννης Μετζικώφ, ενώ οι χορογραφίες είναι της Μαρίας Γκούτη. [ΕΘΝΟΣ, 18/03/2009]
  

Μια διαβαλκανική παράσταση. «Του νεκρού αδελφού» στο θέατρο «Κάππα» με διεθνείς πρωταγωνιστές

• Κάθεται στο τραπέζι μπροστά ακριβώς από το δικό μου. Κι έτσι έχω όλη την άνεση να την παρατηρώ και να την θαυμάζω. Είναι η Μαργαρίτα Τζέπα, κορυφαία τραγωδός και εθνική σταρ της Αλβανίας, που βρίσκεται στην Αθήνα για να παίξει στη νέα δουλειά που ανεβάζει στις 26 Μαρτίου στο θέατρο «Κάππα», ο Σωτήρης Χατζάκης: τη διαβαλκανική παράσταση «Του νεκρού αδελφού», παραγωγή του «Αλεκτον» με τη χορηγία του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης. Δίπλα στην Μαργαρίτα Τζέπα κάθεται τώρα η Μάγια Μόργκενστερν, διάσημη Ρουμάνα και πολυαγαπημένη στην Ελλάδα ηθοποιός. Απαστράπτουσες και οι δύο, σφίγγουν τα χέρια, φιλιούνται σταυρωτά και συνομιλούν σιγανά και εμπιστευτικά, καμιά φορά με νοήματα. Ισως να συζητούν για όλα όσα μας είπαν στη χθεσινή συνέντευξη Τύπου με αφορμή τη συνεργασία τους στο έργο του Χατζάκη. Ποιος ξέρει…

• «Θα ήθελα να μιλήσω ρουμανικά, έτσι ώστε να πάρετε μια πρόγευση της παράστασης, όμως τελικά θα μιλήσω αγγλικά», ανέφερε χαμογελώντας με ένα πεντακάθαρο ελληνικό καλημέρα, η Μάγια Μόργκενστερν. Η ηθοποιός, μαζί με την Μ. Τζέπα και τη δική μας Μαρία Κατσιαδάκη, ενώνουν τις δυνάμεις τους στο ρόλο της μάνας. «Το πένθος ταιριάζει στα Βαλκάνια», σύμφωνα με την Μόργκενστερν, η οποία τόνισε: «Παλιά νόμιζα πως ήταν υποτιμητικό να είσαι Βαλκάνια, όμως τώρα βλέπω τις βαθιές ρίζες και το ευρύτερο πολιτισμικό σύνολο που αποτελούν οι βαλκανικοί λαοί. Είμαι περήφανη!» Από την πλευρά της η Μαργαρίτα Τζέπα δήλωσε ευτυχισμένη που βρίσκεται στην πατρίδα του αρχαίου δράματος. «Ημουν πολύ μικρή όταν παρακολούθησα την πρώτη παράσταση αρχαίας ελληνική τραγωδίας. Ποτέ δεν φανταζόμουν ότι θα ερχόταν η μέρα που θα έπαιζα σ’ ένα τέτοιο έργο», ανέφερε μεταξύ άλλων η Αλβανίδα ηθοποιός, η οποία «πάντα είχε στην καρδιά της την παραλλαγή του Νεκρού Αδερφού». Η Μ. Τζέπα μίλησε για τις συνεργασίες της με Ελληνες σκηνοθέτες (Κορρές-Βούπουρας στο «Μιρουπάφσιμ», Μαυρίκιος, και στην «Εκάβη» του Θεοδωρόπουλου) και εξήγησε «πώς την βοήθησαν ώστε να μπορέσει να είναι έτοιμη γι’ αυτόν εδώ το ρόλο».

Κοινές ρίζες

• «Αναζητώντας τον τραγικό πυρήνα του λαϊκού πολιτισμού» ο Σωτήρης Χατζάκης εργάστηκε για μια ακόμη φορά πάνω στις «κοινές ρίζες και τις θαυμαστές συγγένειες των βαλκανικών χωρών». Διάσπαρτες ελληνικές παραλλαγές της παραλογής «Του Νεκρού Αδερφού» από την Αθήνα, την Κρήτη, τη Θράκη, τη Ρόδο, την Πάρο, τον Ολυμπο αλλά και βαλκανικές εκδοχές της παραλογής από τη Σερβία, την Αλβανία, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία. Αφηγήματα, μοιρολόγια, λαϊκά δρώμενα, χοροί από τη Γορτυνία, τη Μάνη, τη Σερβία, την Αλβανία, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία. «Το Ιδρυμα Ωνάση δεν επιχορηγεί θεατρικά ή ταινίες, αλλά αυτή είναι η εξαίρεση, γιατί ταιριάζει στη γενικότερη έρευνά του σε σχέση με τον ελληνικό πολιτισμό», ήταν τα λόγια του Στέλιου Παπαδημητρίου, προέδρου του Ιδρύματος. [Σαντρα Bουλγαρη, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 18/03/2009]