Επτά μονόπρακτα του Πίντερ στο Τελλόγλειο

Με επτά μονόπρακτα του Χάρολντ Πίντερ μετακομίζει στο Τελλόγλειο της Θεσσαλονίκης το Pinter Centre Goldsmiths College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Θα δοθούν τρεις παραστάσεις από σήμερα έως και την Κυριακή στις 8 το βράδυ.

Με επτά μονόπρακτα του Χάρολντ Πίντερ μετακομίζει στο Τελλόγλειο της Θεσσαλονίκης το Pinter Centre Goldsmiths College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Θα δοθούν τρεις παραστάσεις έως και την Κυριακή στις 8 το βράδυ.

Η παράσταση Pinter: In Other Rooms αποτελείται από επτά μονόπρακτα του νομπελίστα συγγραφέα, ο οποίος κατατάσσεται στους σημαντικότερους Βρετανούς μεταπολεμικούς θεατρικούς συγγραφείς.

Η παράσταση θα μεταφέρει τους θεατές στην ιδιαίτερη ατμόσφαιρα των εφτά θεατρικών έργων, μετατρέποντας γιορτινές συναντήσεις σε μυστικούς χώρους ανάκρισης και βασανιστηρίων ή σε προσωπικούς χώρους, όπου οι διάλογοι εναλλάσσουν το εύθυμο με το μακάβριο, το παράλογο με το σοκαριστικό. Σκοπός της παράστασης είναι να φέρει τους θεατές σε επαφή με πτυχές του πιντερικού έργου, που μέχρι σήμερα ήταν γνωστές κυρίως στον κύκλο των μελετητών του συγγραφέα.

Βρέθηκαν στη Βρετανική Βιβλιοθήκη οι ξεχασμένες «Ομπρέλες» του Χάρολντ Πίντερ

Στο αρχείο του λόρδου Τσάμπερλεν

Ο Χάρολντ Πίντερ πέθανε την παραμονή των Χριστουγέννων του 2008   (Φωτογραφία:  Associated Press )

Ένα σκετς που έγραψε ο Χάρολντ Πίντερ σε ηλικία 29 ετών, οι «Ομπρέλες», βρέθηκε τυχαία στα αρχεία της Βρετανικής Βιβλιοθήκης. Το έργο παρουσιάστηκε μία και μόνο φορά, το 1960, στο Nottingham Playhouse και μετά ξεχάστηκε. Ίσως γιατί τότε όλοι ενδιαφέρονταν για τον «Επιστάτη» που σημείωνε τεράστια επιτυχία.

Ακόμα και η χήρα του Πίντερ, η συγγραφέας και ιστορικός Αντόνια Φρέιζερ δήλωσε στον Guardian πως δεν γνώριζε την ύπαρξή του.

Σύμφωνα με το BBC, πρόκειται για έναν ολιγόλεπτο διάλογο μεταξύ δύο ανδρών.

Το ενδιαφέρον είναι ότι το σκετσάκι δεν βρέθηκε στο αρχείο Πίντερ, που πέρασε στην κατοχή της Βιβλιοθήκης ένα χρόνο πριν τον θάνατο του συγγραφέα το 2008, αλλά μέσα στο αρχείο του λόρδου Τσάμπερλεν.

Προφανώς γιατί πριν το 1968 όλα τα έργα που επρόκειτο να παρουσιαστούν δημόσια έπρεπε πρώτα να πάρουν την έγκρισή του.

Όπως προκύπτει τώρα, ο λόρδος Τσάμπερλεν όχι μόνο δεν λογόκρινε το έργο, αλλά το χαρακτήρισε «εξαιρετικά διασκεδαστικό».

«Οι πολιτικοί μάς τρέφουν με ψέματα»

2005: όταν ο Χάρολντ Πίντερ πήρε το Νόμπελ

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΚΙΩΝΗ, Ελευθεροτυπία, Σάββατο 16 Οκτωβρίου 2010

Μέρες Νόμπελ -και λογοτεχνίας- και λέω να μη σταθώ σ’ αυτόν που το πήρε φέτος, τον γνωστό μας Περουβιανό Μάριο Βάργκας Λιόσια, αλλά σ’ έναν άλλο, πριν από πέντε χρόνια, το 2005, που μας άγγιξε ιδιαίτερα.

Είναι ο Βρετανός Χάρολντ Πίντερ, αγαπητότατος και στο ελληνικό κοινό, όχι μόνο ως συγγραφέας, αλλά και ως άγρυπνη συνείδηση διεθνούς εμβέλειας. Καταιγιστικός κατά των ανεξέλεγκτων καταπιεστικών εξουσιών, ενεργός συμπαραστάτης των απανταχού πασχόντων.

Αποκορύφωμα, η ομιλία του κατά την τελετή της απονομής του Νόμπελ στις 7 Δεκεμβρίου 2005. Μια ομιλία-καταπέλτης, που δεν έχει ξανακουστεί στο ιερατείο της Σουηδικής Ακαδημίας.

• «Πρόσωπο του 2005»

Ο ίδιος, χτυπημένος από καρκίνο, δεν μπόρεσε να παραστεί. Προμαγνητοσκόπησε κι έστειλε από το νοσοκομείο όπου νοσηλευόταν την ομιλία, που προβλήθηκε σε τεράστιες οθόνες, προκαλώντας τεράστια αίσθηση. Τρία χρόνια αργότερα, στις 24 Δεκεμβρίου 2008, έφευγε από τη ζωή, στα 78 του.

Η παρούσα εφημερίδα τον ανέδειξε «Πρόσωπο της χρονιάς του 2005» και πρόσφερε στους αναγνώστες της, σ’ ένα ξεχωριστό οκτασέλιδο, ολόκληρη την ομιλία του, στα ελληνικά και στ’ αγγλικά. Η «Ε» είναι επίσης η εφημερίδα που τον είχε τιμήσει, όταν το 1997 τον προσκάλεσε στο 10ο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου -που ήταν και η πρώτη του επίσκεψη στην Ελλάδα. Ακολούθησε μια δεύτερη το 2000, οπότε παρακολούθησε και δύο έργα του που παίζονταν: τη «Νεκρή ζώνη» από το Απλό Θέατρο του Αντώνη Αντύπα και το «Τέφρα και σκιά» από τη Νέα Σκηνή του Λευτέρη Βογιατζή. Κατά σύμπτωση, οι ίδιοι θεατράνθρωποι έχουν αναγγείλει για τη φετινή χειμερινή περίοδο ακόμη δύο έργα του: ο Αντύπας τον «Επιστάτη» και ο Βογιατζής το «Θερμοκήπιο». Κι ας θυμίσω ότι ο άνθρωπος που πρωτογνώρισε στο ελληνικό κοινό τον Πίντερ είναι ο Κάρολος Κουν, το 1964, με τον «Γυρισμό». Εκτοτε έχουν παιχθεί τα περισσότερα από τα 30 και πλέον θεατρικά έργα που έγραψε.

«Εμεινα άφωνος, αλλά θα πάψω να είμαι άφωνος όταν θα πάω στη Στοκχόλμη», δήλωσε μόλις του αναγγέλθηκε ότι πήρε το Νόμπελ. Και όντως. Ιδού μερικά αποσπάσματα από εκείνη τη μνημειώδη ομιλία (σε μετάφραση των ημετέρων συναδέλφων Φωτεινής Μπάρκα και Ναταλί Χατζηαντωνίου), που είναι σαν να εκφωνήθηκε σήμερα:

Καταπέλτης κατά της πολιτικής εξουσίας που ψεύδεται:

«Για να διατηρηθεί η πολιτική εξουσία είναι αναγκαίο οι πολίτες να παραμένουν στην αμάθεια, να αγνοούν την αλήθεια, ακόμα και της δικής τους ζωής. Ως εκ τούτου, ό,τι μας περιβάλλει είναι ένα απέραντο υφαντό από ψέματα από τα οποία τρεφόμαστε».

• Η εισβολή στο Ιράκ

Πιο συγκεκριμένα: «Οπως ξέρετε, η δικαιολογία για την εισβολή στο Ιράκ ήταν ότι ο Σαντάμ Χουσεΐν διέθετε ένα εξαιρετικά ισχυρό οπλοστάσιο όπλων μαζικής καταστροφής, κάποια από τα οποία μπορούσαν να πυροδοτηθούν μέσα σε 45 λεπτά, προκαλώντας τον όλεθρο. Μας διαβεβαίωσαν ότι αυτή είναι η αλήθεια. Δεν ήταν […] Μας είπαν ότι το Ιράκ απειλεί την παγκόσμια ασφάλεια. Μας διαβεβαίωσαν ότι ήταν η αλήθεια. Δεν ήταν. Η αλήθεια είναι εντελώς διαφορετική και έχει να κάνει με το πώς οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιλαμβάνονται το ρόλο τους στον πλανήτη και πώς επιλέγουν να παίξουν αυτό το ρόλο».

Και πιο κάτω: «Η εισβολή στο Ιράκ ήταν μια ληστρική πράξη, ενός αιματηρού τρομοκρατικού καθεστώτος που περιφρονεί κάθε έννοια διεθνούς δικαίου. Ηταν μια αυθαίρετη στρατιωτική επιχείρηση βασισμένη σε μια ατελείωτη σειρά ψεμάτων και χυδαίας χειραγώγησης των ΜΜΕ και κατ’ επέκταση της κοινής γνώμης. Μια πράξη που ενώ υποδυόταν την απελευθέρωση, αποσκοπούσε στην εδραίωση του στρατιωτικού και οικονομικού ελέγχου των Αμερικανών στη Μέση Ανατολή -ως τελευταία πηγή πρώτων υλών».

Το «κατηγορώ» του στρέφεται και σε άλλες παρεμφερείς ανά τον κόσμο δραστηριότητες των ΗΠΑ, ενώ δεν χαρίζεται στη συμμετοχή της πολιτικής ηγεσίας του τόπου του ούτε στα όσα συνέβησαν στη Σοβιετική Ενωση και στην Ανατολική Ευρώπη μετά τον πόλεμο. Εκτιμά όμως πως «τα εγκλήματα της ΗΠΑ την ίδια περίοδο έχουν μόνο επιδερμικά καταγραφεί, πόσω μάλλον τεκμηριωθεί, πόσω μάλλον κατανοηθεί, πόσω μάλλον αναγνωριστεί ως εγκλήματα».

Ωστόσο καταλήγει: «Πιστεύω ότι παρά τα τεράστια, υπαρκτά εμπόδια, υψίστης σημασίας υποχρέωση, που μας αφορά όλους εμάς τους πολίτες, είναι να έχουμε ατρόμητη, απαρέγκλιτη, άγρια πνευματική αποφασιστικότητα να ορίσουμε την πραγματική αλήθεια της ζωής μας και της κοινωνίας μας. Είναι επιτακτική ανάγκη. Εάν μια τέτοια στάση δεν ενσωματωθεί στο πολιτικό μας όραμα, δεν έχουμε καμία ελπίδα να αποκαταστήσουμε ό,τι σχεδόν έχουμε χάσει: την ανθρώπινη αξιοπρέπεια».*

Αγνωστο σε μας έργο του Πίντερ, την ερχόμενη σεζόν στο ΚΘΒΕ

…Κι εκείνα

• Ενα άπαιχτο στην Ελλάδα έργο του Χάρολντ Πίντερ, «Το Θερμοκήπιο» («The Hothouse»), θα ανεβεί την ερχόμενη σεζόν στο Κρατικό Θεάτρο Βορείου Ελλάδος, σε μετάφραση του κριτικού κινηματογράφου της «Ε» και ποιητή, Νίνου Φένεκ Μικελίδη και σε σκηνοθεσία Ανδρέα Αντωνιάδη. Την προφητική κωμωδία για ένα κράτος καταστολής, που κλείνει τους αντιφρονούντες σε ειδικό ίδρυμα, όπου βασανίζονται και τελικά οδηγούνται στο θάνατο, ο Πίντερ την ολοκλήρωσε το 1958, λίγο μετά το «Πάρτι γενεθλίων». Πρωτοανέβηκε, όμως, 22 χρόνια μετά, το 1980, σε σκηνοθεσία του ίδιου του συγγραφέα στο Hampstead Theatre. Μάλιστα το 1995 ο Πίντερ κράτησε τον πρωταγωνιστικό ρόλο του διευθυντή του «ιδρύματος» στην παράσταση στο Comedy Theatre, σε σκηνοθεσία του Ντέιβιντ Τζόουνς.

ΙΩ.Κ., ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ – 13/03/2009

«Χάρολντ Πίντερ – Περιδιάβαση στα τοπία της οικουμενικής αγωνίας»

Στην αίθουσα λόγου και τέχνης της «Στοάς του Βιβλίου», στις 18/2 (5.30 μ.μ.), θα πραγματοποιηθεί ημερίδα με θέμα «Χάρολντ Πίντερ – Περιδιάβαση στα τοπία της οικουμενικής αγωνίας». Εισηγήσεις για τον δραματουργό Χάρολντ Πίντερ θα κάνουν οι θεατρολόγοι Κώστας Γεωργουσόπουλος, Ελση Σακελλαρίδου, Μάρω Γερμανού κ.ά. Αποσπάσματα από θεατρικά έργα και ποιήματα του Πίντερ θα διαβάσουν οι ηθοποιοί Κώστας Αθανασόπουλος και Μάνια Τεχριτζόγλου.

Ο Χάρολντ Πίντερ για την πάλη του δραματουργού με τις λέξεις

Η ηχώ της αληθινής σιωπής

Tου Harold Pinter* / The Guardian

Αν μου ζητούσαν να διατυπώσω οποιαδήποτε ηθική αντίληψη όσον αφορά τη δραματουργία, αυτή θα ήταν: μην έχετε εμπιστοσύνη στον συγγραφέα που βάζει μπροστά την ανάγκη του να τον αποδεχτείτε, που δεν σας αφήνει καμιά αμφιβολία για την αξία του, τη χρησιμότητά του, τον αλτρουισμό του, που δηλώνει ότι η καρδιά του είναι στη σωστή θέση, μια παλλόμενη μάζα εκεί όπου βρίσκονται οι ήρωές του.

Αυτό το είδος συγγραφέα έχει απόλυτη εμπιστοσύνη στις λέξεις. Εγώ έχω ανάμεικτα αισθήματα. Οταν κινούμαι ανάμεσά τους, όταν τις ξεδιαλέγω και τις βλέπω να εμφανίζονται στη σελίδα, αντλώ σημαντική ευχαρίστηση. Ταυτόχρονα όμως έχω ένα άλλο ισχυρό αίσθημα για τις λέξεις, που δεν είναι άλλο από τη ναυτία. Είναι τόσο μεγάλο το βάρος των λέξεων που πέφτει πάνω μας κάθε μέρα, λέξεις που ο κύριος όγκος τους είναι μπαγιάτικη, νεκρή ορολογία. Η ναυτία αυτή είναι πολύ εύκολο να σε καταβάλει και να παραιτηθείς παραλύοντας. Φαντάζομαι ότι οι περισσότεροι συγγραφείς γνωρίζουν αυτό το είδος παράλυσης. Είναι όμως εφικτό να αντιμετωπίσεις τη ναυτία, να κινηθείς μέσα της και να βγεις έξω, και τότε μπορείς να πεις ότι κάτι έχεις καταφέρει.

Η γλώσσα, κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες, είναι πολύ διφορούμενη υπόθεση. Πολύ συχνά, κάτω από όσα λέγονται υπάρχουν αυτά που μένουν ανέκφραστα. Οι ήρωές μου δεν μου λένε τίποτα για την εμπειρία τους, τις προσδοκίες, τα κίνητρα, την ιστορία τους. Ανάμεσα στη δική μου άγνοια βιογραφικών δεδομένων γι’ αυτούς και σε όσα λένε, υπάρχει ένας χώρος που αξίζει να εξερευνηθεί. Εσύ κι εγώ, οι ήρωες που αναπτύσσονται σε μια σελίδα, είμαστε συνήθως ανέκφραστοι, φευγαλέοι, απρόθυμοι να αποκαλυφθούμε. Ωστόσο, μέσα από αυτές τις ιδιότητες αναδύεται η γλώσσα. Μια γλώσσα, επαναλαμβάνω, όπου κάτω από αυτό που λέγεται, κάτι άλλο εκφράζεται.

Η σχέση ανάμεσα στον συγγραφέα και τον ήρωά του πρέπει να είναι σχέση αμοιβαίου σεβασμού. Και αν φιλοδοξούμε να κερδίσουμε ελευθερία μέσα από το γράψιμο, δεν οδηγούμε τους ήρωες σε προκαθορισμένες και υπολογισμένες θέσεις, αλλά τους αφήνουμε θεμιτό χώρο για να κινηθούν, να κάνουν το δικό τους. Αυτό μπορεί να είναι εξαιρετικά οδυνηρό. Είναι πολύ ευκολότερο να μην τους αφήσεις να ζήσουν.

Θα ήθελα να ξεκαθαρίσω ότι δεν θεωρώ τους ήρωές μου ανεξέλεγκτους ή άναρχους. Η λειτουργία της επιλογής και της ενορχήστρωσης είναι δική μου. Πιστεύω όμως ότι συμβαίνει κάτι διττό. Ενορχηστρώνεις ΚΑΙ ακούς, ακολουθώντας τα ίχνη που άφησες για τον εαυτό σου, μέσα από τους ήρωες. Και κάποιες φορές βρίσκεται μια ισορροπία, όπου η εικόνα μπορεί ελεύθερα να γεννήσει εικόνα και μπορείς να διακρίνεις τον τόπο όπου οι ήρωες μένουν σιωπηλοί και κρυμμένοι. Μέσα στη σιωπή τους γίνονται για μένα πιο προφανείς.

Υπάρχουν δύο σιωπές. Η μια όταν δεν προφέρεται καμιά λέξη. Η άλλη όταν, μερικές φορές, ξεχύνεται ένας χείμαρρος λέξεων. Τα λόγια που ακούμε υποδεικνύουν αυτά που δεν ακούμε. Είναι μια απόδραση, ένα βίαιο, αγχωμένο ή κοροϊδευτικό παραπέτασμα καπνού. Οταν επικρατεί αληθινή σιωπή, νιώθουμε ακόμα την ηχώ όσων ειπώθηκαν, αλλά είμαστε πιο κοντά στη γύμνια. Μπορούμε να πούμε ότι η ομιλία είναι ένα συνεχές στρατήγημα για να καλύψουμε τη γύμνια.

Εχουμε χιλιάδες φορές ακούσει την κουρασμένη, θλιβερή φράση «έλλειψη επικοινωνίας», μια ετικέτα που επίμονα έχει κολλήσει στο έργο μου. Πιστεύω το αντίθετο. Πιστεύω ότι επικοινωνούμε πολύ καλά, με τη σιωπή μας, με αυτό που δεν λέγεται. Η λεκτική επικοινωνία είναι πολύ τρομακτική. Είναι τρομακτικό να μπεις στη ζωή του άλλου. Και το να αποκαλύψεις στους άλλους τη φτώχεια που υπάρχει μέσα σου είναι μια δυνατότητα που προκαλεί φόβο.

Δεν υποστηρίζω ότι ένας ήρωας θεατρικού έργου δεν λέει ποτέ αυτό που εννοεί. Ισα ίσα, ξέρω ότι έρχεται πάντα μια στιγμή που αυτό συμβαίνει, όταν λέει κάτι που ποτέ πριν δεν έχει πει. Και τότε, εκείνο που λέει είναι αμετάκλητο, δεν μπορεί να το πάρει πίσω.

Μια λευκή σελίδα είναι συναρπαστικό και τρομακτικό πράγμα. Από κει ξεκινάς. Ακολουθούν δύο άλλες περίοδοι του έργου: η πρόβα και η παράσταση. Ενας δραματουργός θα απορροφήσει πολλά πολύτιμα πράγματα από την ενεργή θεατρική εμπειρία. Τελικά, όμως, θα βρεθεί πάλι μπροστά σε μια λευκή σελίδα. Σε αυτή τη σελίδα υπάρχει κάτι ή τίποτα. Δεν το ξέρεις μέχρι να τη γεμίσεις. Και δεν έχεις εγγύηση ότι θα το μάθεις και τότε. Πάντα όμως αξίζει να το ρισκάρεις.

*Απόσπασμα από κείμενο που έγραψε το 1962 ο Πίντερ για την προσωπική του προσέγγιση στη δουλειά του δραματουργού.

[Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 11/01/2009]

ΧΑΡΟΛΝΤ ΠΙΝΤΕΡ: Μια σθεναρή, ανυποχώρητη φωνή διαμαρτυρίας

ICON

Είτε με το θέατρό του, είτε με την ενεργό πολιτική δράση του, πάντα έλεγε ανοιχτά και θαρραλέα την άποψή του. Με τον καθαρό καταγγελτικό του λόγο απευθυνόταν στη συνείδηση των ελεύθερων και επαναστατημένων ανθρώπων. Μια σθεναρή και ανυποχώρητη φωνή διαμαρτυρίας. Ενας υπερασπιστής των καταπιεσμένων και των θυμάτων της αλαζονείας. Αυτός υπήρξε και αυτός θα μείνει για πάντα στη μνήμη όλων ο Βρετανός συγγραφέας, Χάρολντ Πίντερ, που έφυγε από τη ζωή, παραμονή Χριστουγέννων, σε ηλικία 78 χρόνων, χτυπημένος από τον καρκίνο. Αν και ο ίδιος είχε δηλώσει πρόσφατα ότι δε θέλει να αναφέρονται στον ίδιο ως συγγραφέα, αλλά ως πολιτικό ακτιβιστή – ενώ αυτοπροσδιοριζόταν, όχι ως Βρετανός αλλά ως Πολίτης του Κόσμου.

Αντιρρησίας συνείδησης

Ο Πίντερ γεννήθηκε στο εργατικό προάστιο του Χάκνι, στο Ανατολικό Λονδίνο, το 1930, όπου πέρασε τα παιδικά και νεανικά του χρόνια. Ο πατέρας του ήταν ράφτης εβραϊκής καταγωγής. Τόσο ο αντισημιτισμός που γνωρίζει μεγαλώνοντας, όσο και οι βομβαρδισμοί που υφίσταται το Λονδίνο από τους ναζί στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον αναγκάζουν να εγκαταλείψει το σπίτι του από τα εννιά έως και τα 12 χρόνια του. Οι πολιτικές ανησυχίες του Πίντερ άρχισαν να καλλιεργούνται σε νεαρή ηλικία και το 1949 κατηγορήθηκε ως αντιρρησίας συνείδησης, επειδή αρνήθηκε να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία.

Εμφανίζεται ως ποιητής το 1950 στο λονδρέζικο περιοδικό «Ποίηση». Ξεκινά την επαφή του με το θέατρο ως ηθοποιός, κυρίως σε σαιξπηρικούς ρόλους, με το ψευδώνυμο Ντέιβιντ Μπάρον. Το 1948 γίνεται δεκτός στη Βασιλική Ακαδημία Δραματικής Τέχνης. Ενα χρόνο αργότερα την εγκαταλείπει και περιοδεύει, μέχρι το 1957, με διάφορους θιάσους ρεπερτορίου, σε επαρχιακά θέατρα όπου γνωρίζει και παντρεύεται την πρώτη του σύζυγο, την ηθοποιό Βίβιαν Μέρτσαντ (1956). Ξαναπαντρεύτηκε το 1980 την συγγραφέα και ιστορικό Αντόνια Φρέιζερ.

Ο Πίντερ έχει συγγράψει 29 θεατρικά έργα, αν και η συγγραφική του ιδιότητα δεν περιορίστηκε μόνο στα θεατρικά έργα. Υπήρξε και ποιητής, ενώ είχε γράψει και σενάρια για ταινίες, πολλά εκ των οποίων ήταν προσαρμογή των έργων του για τον κινηματογράφο. Είχε σκηνοθετήσει και πολλές θεατρικές παραστάσεις. Το 1957 έγραψε «Το Δωμάτιο», ακολούθησε αμέσως το «Βουβό γκαρσόνι» και την επόμενη χρονιά το «Πάρτι Γενεθλίων». Η επιτυχία ήρθε με τον «Επιστάτη» το 1959, το οποίο έγινε και ταινία το 1963. Ακολούθησαν: ο «Εραστής» (1962), «Η Επιστροφή» (1964), οι «Παλιοί Καιροί» (1971), η «Προδοσία» (1979), κ.ά.

• Ριζοσπαστικές παρεμβάσεις

Αν και τα έργα της νεανικής του περιόδου χαρακτηρίζονται από τον ατομικότητα και το σχεδόν απολίτικο των ηρώων του, ο Χάρολντ Πίντερ τα τελευταία 25 χρόνια παρενέβαινε συστηματικά και ριζοσπαστικά στα πολιτικά δρώμενα. Ακόμη και μετά τη διάγνωση καρκίνου του οισοφάγου, ο Πίντερ δεν είχε σταματήσει ούτε στιγμή να καταγγέλλει τις επιλογές του τότε Βρετανού πρωθυπουργού, Τόνι Μπλερ.

Τη δεκαετία του ’80 ασκούσε κριτική στον Αμερικανό Πρόεδρο Ρόναλντ Ρίγκαν και στη σύγχρονή του Βρετανίδα πρωθυπουργό Μάργκαρετ Θάτσερ. Μαζί με τον Αρθουρ Μίλερ ταξίδεψαν πριν από είκοσι χρόνια στην Τουρκία, υποστηρίζοντας τα δικαιώματα των πολιτικών κρατουμένων – θυμάτων της δικτατορίας. Σε κάθε ευκαιρία ύψωσε τη φωνή του με θάρρος, όπως οφείλει να πράττει η διανόηση: Για τη γενοκτονία των Κούρδων, για την ανατροπή της δημοκρατίας στη Χιλή και τη στήριξη των δικτατοριών στη Λατινική Αμερική από τις ΗΠΑ, για την επιδρομή στη Γιουγκοσλαβία και τον πόλεμο στο Κόσσοβο, για την εισβολή στο Ιράκ, για την τρομοκράτηση του κόσμου από τον Μπους.

Απρόσμενα, πάντως, το 2005 η Σουηδική Ακαδημία τού απονέμει το Νόμπελ Λογοτεχνίας, χωρίς φυσικά να αναμένει αυτό που ακολούθησε και θα μείνει στην ιστορία των Νόμπελ. Πρώτη φορά ο αποδέκτης του Νόμπελ Λογοτεχνίας απευθύνεται με ένα πολιτικό μανιφέστο και πάνω από όλα ένα δριμύτατο, εξοργισμένο και τεκμηριωμένο «κατηγορώ» για την πολιτική των ΗΠΑ. Τα μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας των Νόμπελ, αλλά και οι νομπελίστες στην κατάμεστη αίθουσα στη Στοκχόλμη, άκουσαν και είδαν από βιντεο-οθόνες, με δυνατή φωνή από το κρεβάτι του νοσοκομείου, τον Πίντερ, να εξακοντίζει εναντίον των ΗΠΑ φράσεις, όπως «κατά συρροήν δολοφόνοι», «εγκληματίες πολέμου», «αδίστακτοι, ανήθικοι καταπιεστές».

• Τολμηρός και αιχμηρός

Μέσα από εκείνη την τολμηρή και αιχμηρή ομιλία του, η τέχνη ξαναβρήκε την πραγματική και ουσιαστική της υπόσταση. Στην 45λεπτη ομιλία του, απαρίθμησε όλα τα ψέματα που ειπώθηκαν για να δικαιολογηθεί η επέμβαση στο Ιράκ… «Μας περιβάλλει ένα απέραντο υφαντό από ψέματα, πάνω στο οποίο τρεφόμαστε και ζούμε. Οπως κάθε ένας από εσάς γνωρίζει, η δικαιολογία της επέμβασης στο Ιράκ ήταν ότι ο Σαντάμ Χουσεΐν κατέχει επικίνδυνα όπλα μαζικής καταστροφής, τα οποία μπορούν να πυροδοτηθούν σε 45 λεπτά προκαλώντας τον όλεθρο. Μας διαβεβαίωσαν ότι ήταν αλήθεια. Δεν ήταν. Μας είπαν ότι το Ιράκ συνεργάζεται με την «Αλ Κάιντα» και είναι συνυπεύθυνο για την κτηνωδία της 11ης Σεπτέμβρη. Μας διαβεβαίωσαν ότι ήταν αλήθεια. Δεν ήταν. Μας είπαν ότι το Ιράκ απειλεί την ασφάλεια του κόσμου. Μας διαβεβαίωσαν ότι ήταν αλήθεια. Δεν ήταν. Η αλήθεια είναι κάτι τελείως διαφορετικό και έχει να κάνει με το πώς οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιλαμβάνονται το ρόλο τους στον κόσμο και πώς επιλέγουν να τον εφαρμόσουν».

Κατηγόρησε, επίσης, τις Ηνωμένες Πολιτείες ότι «»έθρεψαν» κάθε ένα δικτάτορα μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αναφέρομαι στις χώρες Ινδονησία, Ελλάδα, Ουρουγουάη, Βραζιλία, Παραγουάη, Αϊτή, Τουρκία, Φιλιππίνες, Γουατεμάλα, Ελ Σαλβαδόρ και, φυσικά, στη Χιλή. Δεν υπάρχει ούτε κάθαρση, ούτε συγχώρεση για τις ΗΠΑ μετά τον τρόμο που επέβαλαν στη Χιλή το 1973… Εκατοντάδες χιλιάδες θάνατοι σημειώθηκαν σ’ αυτές τις χώρες. Συνέβησαν στ’ αλήθεια; Και πρέπει σε όλες τις περιπτώσεις να τους αποδώσουμε στην Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική; Η απάντηση είναι ναι… Τα εγκλήματα των ΗΠΑ υπήρξαν συστηματικά, διαρκή, διεφθαρμένα, ανήθικα, αμείλικτα. Αλλά ουσιαστικά ελάχιστοι άνθρωποι μίλησαν γι’ αυτά. Κι αυτό οφείλεται στην Αμερική. Εξάσκησε μια κλινική χειραγώγηση παγκόσμιας εξουσίας, ενώ την ίδια στιγμή υποδυόταν τη δύναμη του παγκόσμιου καλού. Είναι μια λαμπρή, ευφυής, με υψηλό ποσοστό επιτυχίας, πράξη ύπνωσης».

• Το «κατηγορώ» ενός ασυμβίβαστου

«Οι ΗΠΑ δεν ενδιαφέρονται όπως παλιά για διαμάχες χαμηλής έντασης» – συνέχιζε. «Ανοίγουν τα χαρτιά τους στο τραπέζι, χωρίς να φοβούνται ή να έχουν τη διάθεση να κάνουν παραχωρήσεις. Δεν τους καίγεται καρφί για τον ΟΗΕ, το διεθνές δίκαιο, την κριτική των διαφωνούντων, την οποία αντιμετωπίζουν ως ασήμαντη. Εχουν δεμένο στο λουρί τους το κλαψιάρικο μικρό αρνάκι τους, την αξιολύπητη και νωθρή Μεγάλη Βρετανία»… «Πόσους ανθρώπους πρέπει να σκοτώσουν, προκειμένου να κερδίσουν επάξια το χαρακτηρισμό του κατά συρροήν δολοφόνου και του εγκληματία πολέμου; Δεν είναι, επομένως, δίκαιο ο Μπους και ο Μπλερ να προσαχθούν ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου Εγκλημάτων Πολέμου; Αλλά ο Μπους υπήρξε έξυπνος. Δεν το αναγνώρισε. Ο Μπλερ, όμως, το αναγνώρισε και ως εκ τούτου μπορεί να προσαχθεί. Μπορούμε να δώσουμε στο Δικαστήριο τη διεύθυνσή του, αν ενδιαφέρεται. Είναι το νούμερο 10 της Ντάουνινγκ Στριτ στο Λονδίνο».

Ενώ για την εισβολή στο Ιράκ τη χαρακτήρισε στην ομιλία του «ληστρική πράξη, ενός αιματηρού τρομοκρατικού καθεστώτος που περιφρονεί κάθε έννοια διεθνούς δικαίου. Ηταν μία αυθαίρετη στρατιωτική επιχείρηση βασισμένη σε μια ατελείωτη σειρά ψεμάτων και χυδαίας χειραγώγησης των ΜΜΕ και κατ’ επέκταση του κόσμου. Φέραμε τα βασανιστήρια, τις έξυπνες βόμβες, τις αμέτρητες τυφλές δολοφονίες, την εξαθλίωση και το θάνατο στον ιρακινό λαό και είπαμε πως φέραμε «ελευθερία και δημοκρατία στη Μέση Ανατολή»».

ΤΟ «ΚΑΤΗΓΟΡΩ», όμως, του ασυμβίβαστου συγγραφέα δεν είχε αποδέκτες μόνο τον Τζορτζ Μπους, τον Τόνι Μπλερ και τον κάθε αντίστοιχο «τρομοκράτη των λαών», αλλά και όλους όσοι κλείνουν τα μάτια και τ’ αυτιά, στα «κατά συρροήν εγκλήματα των ισχυρών», στις ηγεσίες κάθε χώρας, σε όλους εκείνους που καθήκον έχουν να υπερασπίζονται τη ζωή και τον άνθρωπο.

Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ, Ριζοσπάστης, Κυριακή 11 Γενάρη 2009

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

30/12/2008

— Σίγησε η τολμηρή φωνή του

17/12/2005

— ΣΚΕΨΕΙΣ – ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ – ΑΠΟΨΕΙΣ

11/12/2005

— «Βροντές» Πίντερ

9/12/2005

— Χάρολντ Πίντερ

8/12/2005

— Δριμύ «κατηγορώ» Πίντερ κατά ΗΠΑ – Βρετανίας

Χάρολντ Πίντερ: Μια φωνή που δεν σβήνει

Του ΝΙΝΟΥ ΦΕΝΕΚ ΜΙΚΕΛΙΔΗ

Είναι μερικές φωνές που μένουν για πάντα μαζί σου. Καθαρές, αναλλοίωτες, σε συντροφεύουν σε κάθε βήμα σου. Σε σημαδεύουν ακόμη και με τον ήχο τους, τον ξεχωριστό τους τόνο, τη δική τους, μοναδική μουσική. Φωνές άλλοτε ποιητικές, άλλοτε αγωνιστικές, άλλοτε απλές, πάντοτε όμως ζεστές. Μια τέτοια ήταν κι αυτή του Χάρολντ Πίντερ. Ηρεμη όταν μας διάβαζε ένα καινούργιο ποίημά του, το 1997, στην πρώτη του επίσκεψη στην Αθήνα. Γεμάτη πάθος και οργή, όταν, αργότερα, αναφερόταν στον Τόνι Μπλερ και στη στάση απέναντι στον πόλεμο του Ιράκ, χαρακτηρίζοντάς τον εγκληματία πολέμου.

Χάρολντ Πίντερ 1930-2008

Αυτή τη φωνή, κάπως βραχνή πια αλλά πάντα έντονη και σίγουρη, άκουσα ξανά στην… Αμερική. Ψάχνοντας τα ξημερώματα της 3ης Γενάρη τα διάφορα κανάλια, έπεσα πάνω στην επανάληψη ωριαίας συνέντευξης του νομπελίστα στον Τσάρλι Ρόουζ. Είχε δοθεί στις 3 Γενάρη 2007.

Οταν ο Ρόουζ, ύστερα από ένα δριμύ και με αδιάσειστα στοιχεία κατηγορώ του Πίντερ ενάντια στον πόλεμο του Ιράκ, τον ρώτησε ποια στάση περιμένει από τις ΗΠΑ απέναντι στην τρομοκρατία και τη Μέση Ανατολή, αυτός του απάντησε με θέσεις… σημερινές, ιδιαίτερα μετά την απαράδεκτη επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα. «Αυτό που με συνταράσσει, και μάλιστα ως Εβραίο, είναι πόσο η κυβέρνηση του Ισραήλ γίνεται ολοένα και πιο αυταρχική και οι ΗΠΑ όχι μόνο εξακολουθούν να την υποστηρίζουν, αλλά και να την ενθαρρύνουν σε μια πολιτική που βάζει σε κίνδυνο ολόκληρο τον κόσμο», είπε.

Οσο για την τρομοκρατία, ήταν κατηγορηματικός. Γι’ αυτόν αληθινοί τρομοκράτες ήταν ο Μπους και ο Μπλερ «κι αυτοί θα έπρεπε να βρίσκονται στο εδώλιο του κατηγορουμένου για μαζικές δολοφονίες. Σκότωσαν πάνω από 100 χιλιάδες Ιρακινούς, πολύ περισσότερους απ’ τον τύραννο Σαντάμ Χουσεΐν». Το θέμα της τρομοκρατίας, επέμενε, πρέπει να εξεταστεί στις ρίζες του: γιατί δημιουργήθηκε, γιατί εξακολουθεί να υπάρχει και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί σωστά και όχι με πολέμους, που αληθινός στόχος τους είναι το κέρδος των μεγάλων εταιρειών όπλων καταστροφής.

Ο Πίντερ μπορεί να μην είναι πια μαζί μας, αλλά η φωνή του παραμένει πάντα ζωντανή. Φωνή που στάθηκε στο πλευρό όσων υπέφεραν και βασανίζονταν στις φυλακές του καταπιεστικού τουρκικού καθεστώτος ή στο Γκουαντάναμο. Από τις λιγοστές που καταδίκασαν την απαράδεκτη, δολοφονική επίθεση του ΝΑΤΟ στη Σερβία και την απόφαση Αμερικής, Αγγλίας και συμμάχων τους να εισβάλουν στο Ιράκ. Φωνή δυνατή αλλά και σκληρή όταν χρειαζόταν. Ομορφη όταν μιλούσε μέσα από την ποίηση. Εύστοχη και ακριβής όταν, ακόμη και μέσα από τις σιωπές της, κατέγραφε στα θεατρικά του έργα τα πάθη και τις αγωνίες των ανθρώπων.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / 2 – 10/01/2009

Ολος ο Χάρολντ Πίντερ σε μια παράσταση

Ηθοποιοί της πολιτικής θεατρικής ομάδας Βelarus Free Τheatre σε σκηνή από το έργο «Βeing Ηarold Ρinter» που παρουσιάζεται στο Σίδνεϊ (ΕΡΑ/JΑCΚ ΑΤLΕΥ ΑUSΤRΑLΙΑ ΑΝD ΝΕW ΖΕΑLΑΝD ΟUΤ)

«Για ορισμένους βρετανούς καλλιτέχνες το πολιτικό θέατρο είναι επιλογή.Για τα μέλη της ομάδας Βelarus Free Τheatre είναι αναγκαιότητα» γράφει ο κριτικός του «Guardian». Το νέο έργο της θεατρικής ομάδας, το οποίο προς το παρόν παρουσιάζεται στο θέατρο της οδού Βelvoir στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας, έχει τίτλο «Βeing Ηarold Ρinter». Οι ηθοποιοί δίνουν τη δική τους εκδοχή για το πώς θα πρέπει να είναι το… «Να είσαι ο Χάρολντ Πίντερ» μέσα από ένα κολλάζ εντυπωσιακών εικόνων από έργα του μεγάλου θεατρικού συγγραφέα που πέθανε πρόσφατα, αλλά και αποσπάσματα από τον ευχαριστήριο λόγο του για το Νομπέλ Λογοτεχνίας. [πρόσωπα & ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΑ, Επιμέλεια: ΑNNAΒΛΑΒΙΑΝΟΥ | Παρασκευή 9 Ιανουαρίου 2009]

Αντώνης Αντύπας: Γνωρίζοντας τον Πίντερ

Η μνήμη που κρατάω πάντα σαν αντιπροσωπευτική της προσωπικότητας του Χάρολντ Πίντερ είναι όταν το καλοκαίρι του 2007 μας παρέθεσε γεύμα στο σπίτι του στο Λονδίνο, σ’ εμένα και την Ελένη. Παρ’ ότι έδινε έναν άνισο αγώνα με την αρρώστια και προετοιμαζόταν ψυχολογικά να πατήσει τελευταία φορά το σανίδι της σκηνής του θεάτρου για να ερμηνεύσει την «Τελευταία μαγνητοταινία του Κραπ» του Μπέκετ, μου είπε με απίστευτη δύναμη θέλησης και με σφιγμένη γροθιά: «Ι ‘ll do it». Αυτή η δύναμη και η αποφασιστικότητα τον καθόριζε πάντα, και στα έργα του, και στον πολιτικό του λόγο.

Η ουσιαστική γνωριμία μου μαζί του δεν ξεκίνησε το 2000, όταν τον συνάντησα πρώτη φορά, αλλά το 1987, όταν ασχολήθηκα με το έργο του «Αλλοι τόποι», που το αποτελούσαν τρία μονόπρακτα. Ηταν μια αποκάλυψη για μένα ο κόσμος του συγγραφέα με τον καθημερινό λόγο, τον τόσο υπαινικτικό κι όμως τόσο σημαίνοντα για τους χαρακτήρες. Ηδη από την πρώτη μου αυτή σκηνοθεσία αναζήτησα και αναγνώρισα τα στοιχεία που αναδύονται μέσα από τα έργα του. Κι ήταν όλα παρόντα και στα τρία μονόπρακτα: ρυθμός, ποίηση, χιούμορ, μουσική, πολιτικές προεκτάσεις. Οκτώ χρόνια αργότερα, το 1995, ανέβασα το δεύτερο έργο του, το «Φεγγαρόφωτο».

Οι ηθοποιοί που θα ερμηνεύσουν τους χαρακτήρες των έργων του Πίντερ καλούνται να αποδείξουν ότι μπορούν, πέραν της βαθιάς κατανόησης των καταστάσεων και των σχέσεων, να διαχειριστούν τη μετέωρη ισορροπία μεταξύ αλήθειας και μη αλήθειας. Αυτό και μόνο απαιτεί ιδιαίτερα ταλαντούχους ερμηνευτές, με ξεχωριστή προσωπικότητα, που να μπορούν πειθαρχώντας στον ρυθμό της παράστασης να φωτίσουν όλες τις κρυφές πτυχές των χαρακτήρων.

Η «Νεκρή Ζώνη», το πλέον συναρπαστικό για μένα έργο του Πίντερ, ήταν αυτό που χρόνια προσπαθούσα ν’ ανεβάσω, αναζητώντας τους κατάλληλους ηθοποιούς. Ευτύχησα την παράσταση αυτή να την πραγματοποιήσω το 2000 και να την παρακολουθήσει στην επανάληψή της ο συγγραφέας. Η δική του αναγνώριση μου επιβεβαίωσε την ύπαρξη μιας αληθινής επικοινωνίας ανάμεσά μας.

Η «Επέτειος» το 2003 και το «Πάρτι Γενεθλίων» (2005) μου έδωσαν περισσότερα κλειδιά για να διερευνήσω και να φωτίσω τις βαθιές πολιτικές προεκτάσεις των έργων του. Στην «Επέτειο», την καταπληκτική αυτή κωμωδία απειλής, ο ποιητικός λόγος και η ελλειπτική αμφίσημη γραφή του είναι μπολιασμένα μ’ έναν σκληρό έμμεσο πολιτικό λόγο, που καυτηριάζει τη διαφθορά και την έλλειψη αγωγής της σημερινής μετακαπιταλιστικής δυτικής κοινωνίας, τον κυνισμό και την απροκάλυπτη βία εις βάρος των ασθενέστερων τάξεων.

Το «Πάρτι γενεθλίων» πιστεύω ότι θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε έργο προφητικό, γραμμένο για το μέλλον. Ενα έργο που ακουμπάει τον άνθρωπο με στοργή και αγωνία, έναν άνθρωπο του σήμερα και δυστυχώς ίσως και του αύριο, έρμαιο της βίας και της τρομοκρατίας. Αυτόν τον άνθρωπο στηρίζει με συνέπεια ο Πίντερ μέσα από το έργο του αλλά και μέσα από τον σημαντικό και γενναίο λόγο του κατά τη διάρκεια της βράβευσής του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2005.

Οι συναντήσεις μου μαζί του, πριν και μετά την αρρώστια του, μου επιβεβαίωσαν όσα η σχέση μου με το έργο του μου είχε φανερώσει. Μαχητής μέχρι το τέλος, άνθρωπος γεμάτος πάθος για το θέατρο αλλά και τη ζωή, θαρραλέος, γενναιόδωρος, γεμάτος χιούμορ, συχνά καυστικό, με πνεύμα ελεύθερο και κρίση διεισδυτική και αμερόληπτη. Η οξυδέρκειά του σε θέματα γύρω από τη θεατρική πράξη του σήμερα και η κρυστάλλινη καθαρότητα της πολιτικής του σκέψης αποτελούν για μένα μια παρακαταθήκη ζωής.

ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / 7 – 04/01/2009