Οι Μύθοι Βρικόλακες

//

ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΑΙΣΧΥΛΟΥ ΣΤΗΝ ΞΕΝΙΤΙΑ, ΣΤΗ ΣΙΚΕΛΙΑ, ΟΠΟΥ ΘΥΜΩΜΕΝΟΣ, ΑΥΤΟΕΞΟΡΙΣΤΟΣ ΕΙΧΕ ΚΑΤΑΦΥΓΕΙ, ΟΙ ΑΘΗΝΑΙΟΙ ΜΕΤΑΝΙΩΜΕΝΟΙ (ΠΑΝΤΑ ΜΕΤΑΝΙΩΜΕΝΟΙ, ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ, ΑΥΤΟΕΞΟΡΙΣΤΟΥ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ!) ΨΗΦΙΣΑΝ ΚΑΤΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΘΕΣΜΟΥΣ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΦΑΝΕΣ

Γράφει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, TA NEA, 07/11/2009

Τιμής ένεκεν και κατ΄ εξαίρεση, ο Αισχύλος μπορούσε δι΄ αντιπροσώπου να υποβάλει τα έργα του στον επώνυμο άρχοντα και ωσεί ζωντανός να μετάσχει στον διαγωνισμό των Μεγάλων Διονυσίων με μια τετραλογία του. Ο Αισχύλος πέθανε το 456 π.Χ. Περίπου σαράντα χρόνια μετά, και όταν η Αθήνα είχε υποστεί την εξευτελιστική και αρχή του τέλους ήττα στη Σικελία, βρέθηκε χορηγός στην Αθήνα και διδάχτηκε η «Ορέστεια», το έργο που δραματοποιούσε την τραγωδία της ενδοοικογενειακής έριδας και το αδιέξοδο, το ηθικό και το πολιτικό, της αυτοδικίας.

Η «Ορέστεια» το 415 π.Χ. «γέννησε» όλα τα ατρειδικά αλλά και τα θηβαϊκά εμφύλια τραγικά θέματα. Από τη μια Ιφιγένειες, Ελένες, Ανδρομάχες, Τρωάδες, Εκάβες και από την άλλη Φοίνισσες και Οιδίποδες στον Κολωνό. Γέμισαν οι τραγικές ορχήστρες με μητροκτόνους, εξόριστους, θυσιαζόμενες παρθένες, παρ΄ ολίγον αδελφοκτόνες, αιχμάλωτες και ταπεινωμένες γυναίκες, βασίλισσες και πληβείες, αδειανά πουκάμισα και αδελφοσφαγές και απελπισμένες μάνες και ζητιάνες περιπλανώμενες ανέστιες θυγατέρες.

Φέτος έκλεισαν τον Σεπτέμβριο εξήντα χρόνια μετά το τέλος της εμφύλιας αλληλοσφαγής. Ευτυχώς χωρίς φανφάρες εκατέρωθεν, αλλά και με δειλά βήματα σε επιστημονικές αναλύσεις του τραγικού εσωτερικού τραύματος που έως πρόσφατα αιμορραγούσε.

Το 1949, ακριβώς τον Σεπτέμβριο, το Εθνικό Θέατρο με διευθυντή και σκηνοθέτη τον Ροντήρη ανεβάζει την «Ορέστεια». Θυμίζω πως το 1903, έξι χρόνια μετά την εξευτελιστική ήττα της Ελλάδας του 1897, ο Θωμάς Οικονόμου ανεβάζει την αλήστου μνήμης «Ορέστειά» του που προκάλεσε τις ταραχές και τα θύματα των «Ορεστειακών».

Εξάλλου και το 1932 στα εγκαίνια του Εθνικού, «Αγαμέμνονα» ανεβάζει ο Φώτος Πολίτης στο κτίριο που πριν ανακαινιστεί για να υποδεχτεί τον νέο θεσμό είχε καταληφθεί από πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής. Ο Μινωτής το 1958 ανεβάζει τον «Οιδίποδα επί Κολωνώ» που δίπλα στη μοίρα του τυφλού αθώου αμαρτωλού αναπτύσσεται και η αλληλοσφαγή των τέκνων του και το 1960 σκηνοθετεί τις «Φοίνισσες», όπου ο Ευριπίδης αφηγείται με τον ανεπανάληπτο μεικτό του τρόπο την αδελφοσφαγή, του Πολυνείκη και του Ετεοκλή.

Βλέπετε οι μεγάλοι δάσκαλοι του θεάτρου μας, νιώθοντας ως δάσκαλοι του γένους δεν γνοιαζόντουσαν τόσο για φορμαλιστικά τερτίπια και αισθητική, αλλά χωρίς να αυθαδιάζουν τροφοδοτούσαν το έρμαιο από την εκπαίδευση κοινό με έργα και ερμηνείες μεγάλων ποιητών που φώτιζαν με το κύρος των αιώνων που δοκιμάστηκαν το τραγικό παρόν.

Το 1960 ο Μινωτής ανέθεσε τη μουσική των «Φοινισσών» στον Μίκη Θεοδωράκη που ένα χρόνο πριν (1959) είχε τολμήσει να κάνει λαϊκό σουξέ τον «Επιτάφιο» του Ρίτσου. Σε μια εποχή που επωάζονταν η βία και η νοθεία, η δολοφονία του Λαμπράκη και η χούντα.

Και ο Θεοδωράκης για πρώτη φορά μπήκε με την ιδιοφυΐα του στο μεγάλο πρόβλημα της ερμηνευτικής εποποιίας του αρχαίου δράματος. Άστραψε φως και γνώρισε σε βάθος χρόνου ό,τι είχε βιώσει στο πετσί του και το 1961 γράφει το «Τραγούδι του νεκρού αδελφού», κείμενο και μουσική, σε μορφή λαϊκής τραγωδίας με επεισόδια και χορικά. Και ποιο είναι το θέμα; Ο εμφύλιος και η αλληλοσφαγή δύο αδελφών που βρέθηκαν στα αντίπαλα στρατόπεδα. Και μια Μάνα-Ιοκάστη ανάμεσα να θρηνεί. Ο Θεοδωράκης τότε βρέθηκε στο κέντρο δύο ανελέητων επιθέσεων της Δεξιάς και της Αριστεράς. Έντεκα χρόνια μετά το 1949 ήταν νωπό ακόμη το αίμα, το μίσος, οι προκαταλήψεις.

Είχαν τόσο όλοι τυφλωθεί ώστε κανένας δεν εντόπισε την ολοφάνερη και τολμηρή μεταφορά του Μίκη στα καθ΄ ημάς της πανάρχαιας εμφύλιας κατάρας των τέκνων του Οιδίποδα. Ο Παύλος και ο Νικολιός, οι δυο γιοι που είχε η μανούλα, είχαν έρθει από τον μύθο και στα σώματά τους είχε βρικολακιάσει ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης.

Ο Θεοδωράκης τότε από σεμνότητα δεν επικαλέστηκε το δάνειο και τη νομιμότητά του. Και όποιος τολμούσε να αμφισβητήσει το δικαίωμα να αναδιπλώνεις αρχέτυπα και να τα φορτίζεις με νέο περιεχόμενο και με νέα ευαισθησία, όποιος γνωρίζει γράμματα, όταν η τυφλή μισαλλοδοξία ρητορεύει, αναφέρεται στους «Ληστές» του Σίλερ, τα δύο δίδυμα αδέλφια που το ένα είναι τύραννος, εκμεταλλευτής, φανατικός φεουδάρχης και αυταρχικός δογματικός και ο άλλος αντάρτης, φυγόδικος, υπερασπιστής των φτωχών και ενσαρκωτής των ιδεωδών της Γαλλικής Επανάστασης.

Ο ίδιος ενημερωμένος και νηφάλιος αναλυτής παραπέμπει στους «Αδελφούς Κορσικανούς» του Αλεξάνδρου Δουμά, πατρός με ίδια με τα σιλερικά αντίθετα χαρακτηρολογικά γνωρίσματα που οδηγούν στη σύγκρουση.

Τι άλλο έκανε ο Παντελής Βούλγαρης από το να αντλήσει από την ίδια μεγάλη βρυσομάνα την αρχαία τραγωδία, τον επαναστατικό ρομαντισμό και τη λαϊκή αίσθηση του τραγικού.

Είδα βλακώδεις αριστερές τάχα μου αναλύσεις που κακίζουν τον συναισθηματισμό, λέει, της ταινίας του Βούλγαρη. Και ως αγράμματοι, δεν διαβλέπουν πως όταν ο παππούς πάει να ζητήσει από τον αξιωματικό του Κρατικού Στρατού τη σορό του «αριστερού» νέου, το σενάριο αντλεί από το αρτεσιανό πηγάδι του Ομήρου, από το Ω της «Ιλιάδος», όταν ο Πρίαμος διασχίζει το στρατόπεδο των Ελλήνων και φτάνει στη σκηνή του Αχιλλέα και ζητάει τη σορό του Έκτορα.