«Πηγή» έμπνευσής τους το Θέατρο Σκιών

Σκηνικό για την ταινία «Δέκα λεπτά Μότσαρτ» της Λότε Ρέινιγκερ

Αφιερωμένη στη μνήμη του Ευγένιου Σπαθάρη, που άδικα και απροσδόκητα «έφυγε» πριν τα εγκαίνιά της, είναι η ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και ελκυστική και από θεματολογική και από αισθητική άποψη, έκθεση που παρουσιάζει (έως 26/7) το Μουσείο Μπενάκη (κτίριο Πειραιώς 138), με τίτλο «Υμνος στη σκιά». Η έκθεση εντάσσεται στο πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών, λόγω της άμεσης και έμμεσης σχέσης των – «αφηγηματικού», έως και «δραματουργικού» χαρακτήρα – εκθεμάτων της με την τέχνη του Θεάτρου Σκιών. «Πυρήνα» της έκθεσης αποτελεί η μακρά παράδοση του Θεάτρου Σκιών, όπως διαμορφώθηκε στην Ελλάδα και την Τουρκία, καθώς και ο βασικός «ήρωας» -τύπος της κυρίως προφορικής, αλλά και γραπτής τα νεότερα χρόνια δραματουργίας του Θεάτρου Σκιών, ο Καραγκιόζης (Καραγκιόζ, προφέρεται στα τουρκικά).Επιμελητής της έκθεσης είναι ο Ιταλός ιστορικός της Τέχνης, λάτρης και γνώστης του ελληνικού και τουρκικού Θεάτρου Σκιών, Πάολο Κολόμπο, ο οποίος στα τέλη της δεκαετίας του 1970 παρέμεινε στην Ελλάδα, παρακολουθώντας παραστάσεις αρκετών καραγκιοζοπαικτών, ιδιαιτέρως τις παραστάσεις και τηλεοπτικές καραγιόζικες εκπομπές του Ευγένιου Σπαθάρη και μελετώντας διάφορες «πηγές» περί της τέχνης του σκιαγραφήματος και του Θεάτρου Σκιών (λ.χ. τα «Εικονογραφημένα», το παλιό περιοδικό με καραγκιόζικα έργα). Ο Πάολο Κολόμπο μελέτησε και το τουρκικό Θέατρο Σκιών, αλλά και γενικότερα την τέχνη του αφηγηματικού σκιαγραφήματος, όπως με διάφορους τρόπους και υλικά εκφράστηκε στην τέχνη διαφόρων ξένων εικαστικών καλλιτεχνών, αλλά και στην τέχνη του κινηματογράφου, του animation, του βίντεο.

Ετσι ο επιμελητής συνέθεσε μια πολυμορφική και πολυφωνική έκθεση – «ύμνο στη σκιά», που «διερευνά τις μορφολογικές αναλογίες μεταξύ του παραδοσιακού θεάτρου σκιών και μιας νέας αφηγηματικής τάσης στη σύγχρονη τέχνη, καθώς και τις σχετικές εννοιολογικές αναφορές (…), ενώ ταυτόχρονα καταγράφει τις πρόσφατες επιδράσεις αυτής της παραδοσιακής μορφής τέχνης στη σύγχρονη εικαστική σκηνή», σημειώνει ο επιμελητής της. Η διάρθρωση της έκθεσης επιχειρεί να «αφηγηθεί» το πώς η «σκυτάλη» της παράδοσης του Θεάτρου Σκιών πέρασε σε άλλες μορφές τέχνης και σε δημιουργούς διαφόρων χωρών. Γι’ αυτό τον επισκέπτη εισαγάγει στην κυρίως έκθεση η τέχνη του Ευγένιου Σπαθάρη, με χαρακτηριστικές, ευφρόσυνα κωμικές και οργιαστικά πολύχρωμες φιγούρες του ελληνικού Θεάτρου Σκιών και αρχιοικοδεσπότη τον Καραγκιόζη.

Η κυρίως έκθεση περιλαμβάνει έργα δέκα σύγχρονων καλλιτεχνών, μεταξύ των οποίων και δύο κινηματογραφιστών των αρχών του 20ού αιώνα.

Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται έργα των εξής καλλιτεχνών:

Του Νοτιοαφρικανού Γουίλιαμ Κέντριντζ. Τα σκιαγραφήματα του Κέντριτζ παρουσιάζουν σιλουέτες που απεικονίζουν οικείους ανθρώπινους τύπους που εκφράζουν πανανθρώπινα συναισθήματα και ερωτήματα. Της Φινλανδέζας Καταρίνα Λίκβιστ η οποία γυρίζει ταινίες, όχι με ηθοποιούς, αλλά με «ήρωες» μαριονέτες που κατασκευάζει η ίδια και θέματα αντλημένα από παραμύθια, λαϊκές παραδόσεις, ιστορικά γεγονότα και κλασικά λογοτεχνικά έργα. Του Τούρκου Haluk Akakce που δημιουργεί σκιαγραφήματα σε βίντεο, με ποικίλα θέματα (για τη σχέση του ανθρώπου με την τεχνολογία, τη βιολογία, την αρχιτεκτονική, κ.ά.), με πρωτότυπες μουσικές συνθέσεις ή διασκευές έργων της κλασικής μουσικής. Της Σουηδής Natalie Djurberg, που με την τεχνική των κινουμένων σχεδίων κατασκευάζει φιγούρες από πηλό και πλάθει ιστορίες από τον κόσμο των με σύνθετες αφηγήσεις αντλημένες από τη λαϊκή τέχνη, τους παραδοσιακούς μύθους αλλά και πολιτιστικά στοιχεία του 18ου και του 19ου αιώνα. Της Γερμανίδας Lotte Reiniger (1899-1981), η οποία ανέπτυξε την τεχνική του animation και κατάσσεται μεταξύ των σημαντικότερων δημιουργών του κινηματογραφικού κινουμένου σχεδίου στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Της δικής μας Χριστιάννας Σούλου, η οποία θυμίζοντας το θέατρο και το χορό, δημιουργεί σειρές σχεδίων που εικονίζουν τον άνθρωπο στη διαρκή σωματική, χαρακτηρολογική, συναισθηματική, ψυχολογική κίνησή του. Του Ρώσου Ladislas Strawitch (1882-1965), ο οποίος γύριζε ταινίες με θέματα από λαϊκές παραδόσεις και παραδοσιακά παραμύθια και με μαριονέτες που κατασκεύαζε ο ίδιος και η οικογένειά του. Του Αγγλου Andrew Vickery, που φωτογραφίζει τα σχέδιά του και τα προβάλλει με τη μορφή διαφανειών, σε μικρές «θεατρικές» μακέτες που κατασκευάζει ο ίδιος. Χαρακτηριστικό είναι ένα έργο του που πλάθει ένα φανταστικό «ταξίδι» του στο Μπαϊρόιτ και την παράσταση της όπερας του Βάγκνερ «Πάρσιφαλ». Της Αμερικάνας Kara Walker της οποίας τα έργα αφορούν στην προ του αμερικανικού εμφυλίου ζωή και κοινωνία.

• Αρ. ΕΛΛΗΝΟΥΔΗ, Ριζοσπάστης, Κυριακή 7 Ιούνη 2009