Φεστιβάλ Επιδαύρου: Ματαιώσεις, γιούχα και ανατροπές

• Το Φεστιβάλ Επιδαύρου τελείωσε μετρώντας κι αυτή τη χρονιά κέρδη, ζημιές, παράπονα και σκέψεις γύρω από το θεσμό.

• Οι «Ορνιθες» έτυχαν θερμής υποδοχής. Μια παράσταση ματαιώθηκε, μια άλλη γιουχαΐστηκε, οι «Τρωάδες» απειλήθηκαν σοβαρά από την καλοκαιρινή μπόρα, οι σταρ ήλθαν και απήλθαν, χωρίς είν’ η αλήθεια να καταπλήξουν τα πλήθη, ενώ οι αριστοφανικές κωμωδίες «έπιασαν» περισσότερο το κοινό, όπως ήταν αναμενόμενο.

• Τα αιώνια ερωτήματα τέθηκαν ξανά σχετικά με τον προορισμό του θεάτρου: το ρεπερτόριο, το είδος των παραστάσεων, τις προσκλήσεις και μετακλήσεις ξένων σκηνοθετών, την ελευθερία στην έκφραση αποδοκιμασίας από τον κόσμο. Οι αντιδράσεις των θεατών μέσα στο θέατρο ξεπέρασαν κάθε όριο ευπρέπειας, ενώ διανοούμενοι, κριτικοί, καλλιτέχνες συγκρούστηκαν στο όνομα της υπεράσπισης του αρχαίου δράματος.

• Η δυσεύρετη στην Ελλάδα ψυχραιμία χάθηκε, τα πνεύματα οξύνθηκαν και… ο κόσμος χωρίστηκε στα δυο. Λίγο-πολύ κληθήκαμε να ψηφίσουμε στο ψευτοδίλημμα: με τους χιτώνες ή με την πρωτοπορία; Ας αφήσουμε που, σήμερα, μια παράσταση με χιτώνες θα συνιστούσε μέχρι και πρωτοπορία…

Τα πνεύματα οξύνθηκαν

• Το σίγουρο είναι ότι το θέατρο της Επιδαύρου «θα μας πηγαίνει» έτσι εσαεί. Εχει τον τρόπο του να εκδικείται όχι μόνον παραστάσεις αλλά και θεατές. Να δοκιμάζει τον πολιτισμό, την παιδεία, την ποιότητα της σχέσης τους με το θέατρο. Ας μην ξεχνάμε ότι επτάμισι και οκτώ χιλιάδες κόσμος σε μια παράσταση της Επιδαύρου είναι αδύνατον να συναποτελούν το κοινό της μικρής και ανοιχτής καλλιτεχνικά σκηνής στην Πειραιώς 260.

• Ολοι αυτοί οι άνθρωποι που ταξιδεύουν τους καλοκαιρινούς μήνες, την Παρασκευή και το Σάββατο μέχρι το αρχαίο θέατρο για να παρακολουθήσουν μια παράσταση αρχαίου δράματος κινούνται από πολλούς και διαφορετικούς λόγους, καλύπτοντας μια ευρεία κοινωνική και μορφωτική γκάμα: από υποψιασμένους θεατές και θεατρόφιλους μέχρι φαν λαμπερών ηθοποιών και από υπερπατριώτες-υπερασπιστές της εθνικής μας κληρονομιάς μέχρι απλούς και ανυποψίαστους εκδρομείς…

ΞΕΧΩΡΙΣΑΝ

• Δυο παραστάσεις ξεχώρισαν στο φετινό πρόγραμμα των Επιδαυρίων.

* Ο Θωμάς Μοσχόπουλος, σκηνοθετώντας για το Εθνικό Θέατρο την ειρωνική τραγωδία «Αλκηστις», απέδωσε το διφορούμενο έργο του Ευριπίδη μ’ ένα μοναδικό, στην παραστασιολογία του μέχρι σήμερα, τρόπο. Ισορροπώντας και σχολιάζοντας πολλά στοιχεία συγχρόνως στο αισθητικό και δραματουργικό επίπεδο: παρωδία, φάρσα, λυρισμό, τραγωδία ακόμα και το θέμα της αιώνιας υπαρξιακής αναζήτησης.

* Ο Δημήτρης Μαυρίκιος πήρε μαζί του ακόμα και τους πιο δύσπιστους, τους πιο… αμετανόητους κομμουνιστές σκηνοθετώντας στη Μικρή Επίδαυρο «Το τερατώδες αριστούργημα» του Γιάννη Ρίτσου. Ισως είναι η πρώτη φορά που συνειδητοποιούμε το μέγεθος του Γ. Ρίτσου χωρίς να τον συνδέουμε απαραίτητα με την πολιτική του ταυτότητα.

• Μια σπουδαία παράσταση παίχτηκε εκείνο το Σαββατοκύριακο που η μεγάλη Επίδαυρος ήταν ορφανή λόγω της ματαίωσης της παράστασης του Γκιτάι. Αλλά ακόμα κι αν δεν μεσολαβούσε η ματαίωση, δεν νομίζουμε ότι η Ζαν Μορό θα νικούσε τον Ρίτσο και τον Μαυρίκιο…

ΜΑΤΑΙΩΣΕΙΣ

* Η αλήθεια είναι ότι η ξαφνική βροχή στάθηκε αρκετές φορές αφορμή να ματαιωθεί μια παράσταση στην Επίδαυρο ακόμα κι όταν αυτή παιζόταν ήδη. Πριν από χρόνια συνέβη με τον «Οιδίποδα επί Κωλωνώ» του Θεάτρου Τέχνης και τις δυο μέρες.

• Επίσης, στις μεγάλες φωτιές πριν από δύο χρόνια ματαιώθηκαν οι «Ευτυχισμένες μέρες» του Μπέκετ με τη Φιόνα Σο. Ομως λόγους… υγείας πρωταγωνίστριας ή πρωταγωνιστή δεν θυμόμαστε. Συνέβη φέτος: Η φωνή της Ζαν Μορό έκλεισε και η παράσταση ματαιώθηκε! Ηταν ο «Πόλεμος των υιών του φωτός κατά των υιών του σκότους» του ισραηλινού σκηνοθέτη και κινηματογραφιστή (κυρίως) Αμος Γκιτάι, ένα πολύ ειδικό έργο που αναφερόταν στην ιουδαϊκή ιστορία με αναγωγές στη σημερινή κατάσταση στη Μέση Ανατολή.

• «Προπηλακισμούς» από θεατές του άνω διαζώματος δέχτηκε η Α. Μουτούση. Τα προβλήματα ξεκίνησαν από την πρεμιέρα του έργου στην Αβινιόν. Στο παρά πέντε εγκατέλειψε το θίασο η Μαρίζα Παρέδες. Λίγες μέρες πριν από την πρεμιέρα της Επιδαύρου πληροφορηθήκαμε από το Ελληνικό Φεστιβάλ ότι θα γίνει μία μόνο παράσταση, το Σάββατο, λόγω τεχνικών προβλημάτων παραγωγής: ο Δημήτρης Καταλειφός εγκατέλειψε κι αυτός γιατί ο σκηνοθέτης τού ζήτησε να παίξει έναν επιπλέον ρόλο. Ομως, την επόμενη μέρα πληροφορηθήκαμε επισήμως ότι ακυρώνεται και η παράσταση του Σαββάτου γιατί η φωνή της Ζαν Μορό δεν έβγαινε…

• Η μοίρα της συγκεκριμένης παράστασης -η οποία τυγχάνει συμπαραγωγή με το Ελληνικό Φεστιβάλ- ήταν μάλλον οι «υιοί του σκότους» να κερδίσουν τον πόλεμο ενάντια στους «υιούς του φωτός». Ακούστηκαν πολλά παρασκήνια, από φαιδρά έως σοβαρά, για τη ματαίωση. Ακροδεξιές ομάδες απειλούσαν να κατέβουν συντεταγμένες στην Επίδαυρο με σκοπό να εμποδίσουν την είσοδο του… Εβραίου στο αρχαίο θέατρο, ενώ σε αντίστοιχα μπλογκς ήταν από καιρό ανηρτημένες οι «ενστάσεις» τους για το έργο και τη «βεβήλωση» του μνημείου…

• Ο κυριότερος λόγος που η παράσταση ματαιώθηκε ήταν η πολύ μικρή προπώληση εισιτηρίων που είχε, ικανή να αναγκάσει τον Γιώργο Λούκο να πάρει αποφάσεις.

ΓΙΟΥΧΑ

• Το γεγονός που σημάδεψε το Φεστιβάλ ήταν οι αποδοκιμασίες στην παράσταση των «Περσών» που σκηνοθέτησε για το Εθνικό Θέατρο ο Ντίμιτερ Γκότσεφ. Πέρσι το κοίλον είχε μετατραπεί σε γήπεδο χάρη στην πρωτοποριακή «Μήδεια» του Ανατόλι Βασίλιεφ. Ακόμα παλαιότερα θυμόμαστε σκηνές με εξαγριωμένους θεατές όπως στην «Αλκηστη» του Γιάννη Χουβαρδά. Φέτος ήταν το έργο του Αισχύλου σε μια ανάγνωση-πρόταση που στάθηκε η αφορμή να χαθεί ξανά η «μπάλα» μέσα στο θέατρο.

• Το ενδυματολογικό μέρος αλλά κυρίως ο τρόπος που έπαιξαν τους ρόλους οι Μηνάς Χατζησάββας και Νίκος Καραθάνος θεωρήθηκαν… ατιμωτικές παρεμβάσεις στο έργο του Αισχύλου. Κι αν στην παράσταση της Παρασκευής η κατάσταση ήταν ελεγχόμενη, εξετράπη σ’ αυτήν του Σαββάτου όπου άνοιξε ο γνωστός «δημοκρατός διάλογος» μεταξύ των θεατών: «Εξω οι Βούλγαροι», «Ντροπή», «Ησυχία» κλ.π. Αλλοι γιουχάριζαν κι άλλοι ζητούσαν σεβασμό προς τους ηθοποιούς που έπαιζαν.

• Το χειρότερο απ’ όλα -δεν προνόησαν επαρκώς οι ταξιθέτριες- ήταν ότι ο κόσμος που αποχωρούσε μεσούσης της παράστασης στο άνω διάζωμα, σχεδόν «προπηλάκιζε» την Αμαλία Μουτούση η οποία έπαιζε από εκεί. Ο σκηνοθέτης αποδοκιμάστηκε στην υπόκλιση και τα μπράβο που ακούστηκαν μπερδεύτηκαν με τα «ούου» των θερμόαιμων. Ο υπουργός Πολιτισμού Αντώνης Σαμαράς… εκτάκτως δεν παρακολούθησε την παράσταση παρόλο που το Φεστιβάλ τον περίμενε.

• Το «γιούχα» έχει πια θεσμοθετηθεί στην Επίδαυρο, διαπίστωση που ελαφρώς τρομάζει… Μοιάζει λες και κάποιοι έχουν ξεκινήσει έναν ανένδοτο αγώνα ενάντια σε ξένους-εισβολείς που έρχονται αποφασισμένοι να αποδομήσουν την εθνική μας παράδοση… Ομως, άλλο πράγμα η όποια κριτική για το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα μιας παράστασης κι άλλο η αγοραία συμπεριφορά. Κι αυτό το επιχείρημα ότι οι δυσαρεστημένοι από το θέαμα που παρακολουθούσαν αρχαίοι προγόνοί μας πετούσαν στην ορχήστρα ζαρζαβατικά, το βαρεθήκαμε. Εχουν περάσει και αιώνες από τότε…

ΕΡΓΑ ΣΤΟΙΧΕΙΩΜΕΝΑ

• Δυο έργα στοιχειωμένα από παραστάσεις-σταθμούς παίχτηκαν φέτος στην Επίδαυρο: Οι «Πέρσες» του Αισχύλου και οι «Ορνιθες» του Αριστοφάνη είχαν γίνει μεγάλες επιτυχίες από το Θέατρο Τέχνης και τον Κάρολο Κουν. Κάθε φορά που ανεβαίνουν, η σύγκριση είναι αναπόφευκτη. Χρειάζεται μια πραγματικά καινούρια πρόταση για να ξεπεραστεί αυτή που κατέθεσε ο Κουν σαρώνοντας τα βραβεία σε μεγάλα διεθνή φεστιβάλ. Κι ενώ οι «Πέρσες» από το Εθνικό Θέατρο δίχασαν με το ανέβασμα του Ντ. Γκότσεφ, οι «Ορνιθες»… πέταξαν καλύτερα στην ορχήστρα της Επιδαύρου.

• Ο Μίνος Μάτσας μας έκανε να «ξεχάσουμε» τη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι και ν’ ακούσουμε τη δική του ν’ ακολουθεί την τσιρκολάνικη ιδέα που έδωσε στην όψη και στο πνεύμα της παράστασης ο Σωτήρης Χατζάκης. Η κωμωδία του Αριστοφάνη αποδόθηκε και με πολιτικές διαστάσεις αφού η… πλέρια δημοκρατία της Νεφελοκοκυγίας αντικαταστάθηκε από ένα φασιστικό κράτος όταν σφετερίστηκε δολίως την εξουσία ένας δικτάτορας: ο Γιώργος Αρμένης…

ΘΥΜΕΛΗ

• «Φύγε απ’ τη θυμέλη» ήταν μια επωδός που ακούσαμε συχνά φέτος. Κι όσο ανεβοκατέβαιναν οι ηθοποιοί στο βωμό της ορχήστρας -κυρίως οι ηθοποιοί της «Φαίδρας» οι οποίοι πράγματι την είχαν δει ως βήμα απαγγελίας- τόσο ούρλιαζαν οι θεοσεβούμενοι θεατές για το ατόπημα. Πόσο γρήγορα διαδόθηκε η πληροφορία -«δεν πατάμε στη θυμέλη»-και πόσο γρήγορα την υπερασπίστηκαν οι νεοφώτιστοι…

• ΣΤΑΡ

* Φέτος ήταν σίγουρα η χρονιά των χολιγουντιανών καλλιτεχνών στην Επίδαυρο. Η «Φαίδρα» της Ελεν Μίρεν δεν δημιούργησε τελικά το μέγα πάθος όπως αναμενόταν. Αρκετοί βρήκαν ότι ο θόρυβος και η προβολή που είχαν προηγηθεί της άφιξης του Εθνικού Θεάτρου της Μ. Βρετανίας, δεν ήταν ευθέως ανάλογα του καλλιτεχνικού αποτελέσματος. Την «παράσταση» πάντως έκλεψε ένας θεατής: Ο Τομ Χανκς πριν ακόμα αρχίσει η παράσταση, όρθιος, φωτογράφιζε συνεχώς με το κινητό του το γεμάτο κόσμο κοίλον…

• Αντίθετα το σεξπιρικό «Χειμωνιάτικο παραμύθι» που σκηνοθέτησε ο Σαμ Μέντες (βραβευμένος με Οσκαρ για την ταινία «American Beauty»), έκλεισε τα Επιδαύρια θριαμβευτικά. Το θέατρο ήταν ασφυκτικά γεμάτο την Παρασκευή και το Σάββατο παρά την σχεδόν τρίωρη διάρκεια της παράστασης.

• Τα λαμπερά ονόματα του Ιθαν Χοκ (Αυτόλυκος) και της Ρεμπέκα Χολ (Ερμιόνη) προσέλκυσαν τον κόσμο σ’ αυτή την τελευταία και όπως αποδείχθηκε ενδιαφέρουσα παράσταση στο αρχαίο θέατρο. Με την εμφάνιση του Ιθαν Χοκ δεκάδες κινητά υψώθηκαν για να αποθανατίσουν τον σταρ στην ορχήστρα. Ο αγγλοαμερικανικός θίασος χειροκροτήθηκε θερμά από τους θεατές, κυρίως ο σπουδαίος ηθοποιός Σάιμον Ράσελ Μπιλ (Λεόντιος) ο οποίος μάλιστα έπαιζε τραυματισμένος.

• Μια ώρα πριν από την πρεμιέρα της Παρασκευής μεταφέρθηκε στο Κέντρο Υγείας Λυγουριού με τραυματισμένο πόδι. Ενα στραβοπάτημα του έκοψε το πέλμα και χρειάστηκε άμεση ιατρική φροντίδα. Το «Χειμωνιάτικο παραμύθι», με την παρουσία δεκάδων επωνύμων Ελλήνων και ξένων, αποτέλεσε τη «χαρά» του φωτογράφου. Ανάμεσά τους ο Τζέρεμι Αϊρονς, του οποίου η σύζυγος Σινέντ Κιούζακ έπαιζε στην παράσταση, ο Κέβιν Σπέισι -καλλιτεχνικός διευθυντής του συμμετέχοντος στην παραγωγή λονδρέζικου θεάτρου Old Vic αλλά και ο Γερμανός Τόμας Οστερμάγερ ο οποίος αυτές τις μέρες παραθερίζει στην Κορώνη. *

• Της ΕΦΗΣ ΜΑΡΙΝΟΥ, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Επτά, Κυριακή 30 Αυγούστου 2009