Συνομιλία με τον «Αντίχριστο» του Τρίερ

«Οι καιροί είναι δύσκολοι. Ισως ήρθε η ώρα να ξαναθυμηθούμε για ποιο λόγο κάνουμε θέατρο. Επειτα υπάρχει κι ένα όριο σε όλους τους ανθρώπους που ασχολούνται με την τέχνη. Ερχεται κάποια στιγμή, δηλαδή, που, κόντρα στις συνθήκες που επικρατούν, κάνεις ένα βήμα μπροστά λόγω ανάγκης. Σ’ αυτό το κομβικό σημείο βρίσκομαι σήμερα», αποκαλύπτει η Ελλη Παπακωνσταντίνου· το κορίτσι που στα 24 σκηνοθετούσε «με όλο το θράσος της ηλικίας» «Αίαντα» στο West End του Λονδίνου, συνεργάστηκε με τη Σάρα Κέιν στο Royal Court και διακρίθηκε με πρώτο βραβείο σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ του Εδιμβούργου.

Ο Νίκος Ψαρράς και η Ναταλία Δραγούμη είναι το ζευγάρι στο έργο του Κριμπ

Και η θεατρική απάντησή της τόσο στην «προσωπική ανάγκη» όσο και στη δύσκολη συγκυρία είναι ένας Μάρτιν Κριμπ. Συγγραφέας που αφορά σταθερά την Παπακωνσταντίνου για έναν πολύ βασικό λόγο: «Πειραματίζεται -λέει- εξαντλητικά με τη φόρμα, προκειμένου να δώσει «φωνή» στη σύγχρονη εποχή».

Από το «σώμα» τής καίρια σκληρής δραματουργίας του, που αποδομεί τις σαθρές σταθερές και τα ψεύδη του σύγχρονου πολιτισμού, η Παπακωνσταντίνου επέλεξε το «Στην εξοχή». Ωμή σκηνική αλληγορία του Κριμπ για τις κορεσμένες δυτικές κοινωνίες. Δραματουργικά, μια «μουσική παρτιτούρα» για τρεις ηθοποιούς. Παρουσιάζεται, σε σκηνοθεσία δική της και μετάφραση Χριστίνας Παγκουρέλη, στο θέατρο «Κάππα», με «σολίστ» τη Ναταλία Δραγούμη, τον Νίκο Ψαρρά και την Ελενα Χατζηαυξέντη (κάθε Δευτέρα, Τρίτη και Τετάρτη).

Για τη σκηνοθέτιδα το σημαντικότερο στοιχείο στο συγκεκριμένο πολυεπίπεδο κείμενο με τις υπόγειες «διαδράσεις» είναι η θεματική.

«Είναι σαφείς οι αναφορές στον Βιργίλιο και στην ιδανική κοινωνία του», υποστηρίζει.

Η έκπληξη είναι ότι δούλεψε το κείμενο σε ανοιχτό «διάλογο» με ένα σύγχρονο κινηματογραφικό έργο: τον «Αντίχριστο» του Λαρς Φον Τρίερ.

«Ηταν μια σταθερή αναφορά για μας ο «Αντίχριστος». Γενικότερα, βλέπουμε μια στροφή: ο ακραίος μεταρεαλισμός επαναφέρει στο προσκήνιο ιδέες του ρομαντισμού. Είναι σαν να επιστρέφουμε -όχι μόνο με τον Τρίερ και τον Κριμπ- σε μια ρομαντική Αρκαδία του 19ου αιώνα».

Στην «Εξοχή», πίσω από το κοινότοπο στόρι του «κολλαριστού» σαραντάρη γιατρού, ο οποίος μετακομίζει στη «σκοτεινή» εξοχή, πίσω από μια φαινομενικά ιδανική δυτική οικογένεια, κρύβεται «άγριο» υλικό. «Η ανάγκη του «εξαγνισμού»», τονίζει η Παπακωνσταντίνου, δίνοντάς μας, μαζί με το πλαίσιο της εξοχής, το «κλειδί» των συσχετισμών του Τρίερ με τον Κριμπ.

Στο έργο του τελευταίου ο άψογος γιατρός είναι, όπως αποκαλύπτεται σταδιακά, ηρωινομανής, ενώ διατηρεί, μετά από ένα απρόσμενο παιχνίδι της τύχης, και εξωσυζυγικό δεσμό. Φυσικά, τίποτα δεν είναι απλό και μονοδιάστατο όταν το μέγιστο αίτημα παραμένει ο εξαγνισμός και υπογράφων είναι ο Βρετανός «μετρ» της θραυσματικότητας.

«Ο Κριμπ εστιάζει σε αυτούς που σήμερα ορίζουν το lifestyle», εξηγεί η Παπακωνσταντίνου. «Τη γενιά που ήρθε μετά την κατάρρευση των μεγάλων ιδεών και έχει «βιτρίνα» τον καθωσπρεπισμό. Ο συγγραφέας παρουσιάζει την παραγωγική δυτική κοινωνία και μαζί την παρακμή και τα αδιέξοδα του σύγχρονου ανθρώπου. Είναι σαν να μας φωνάζει «αυτό το μοντέλο κοινωνίας είναι παρωχημένο»».

Βάζει σε μικροσκόπιο τον άνθρωπο της πόλης κάνοντας, σύμφωνα με τη σκηνοθέτιδα, «μια ευφυή λάθος εξίσωση»: «Δεν τον παρατηρεί στο φυσικό του αστικό περιβάλλον, αλλά στη φύση». Υπάρχει «υστεροβουλία». Στη φύση, ένα ανοίκειο για αστούς σκηνικό, τα προβλήματα και τα ελλείμματα μεγεθύνονται τραγικά: «Διότι οι ήρωες δεν διαθέτουν τα κατάλληλα «εφόδια». Αυτό τους δημιουργεί την αίσθηση του μετεωρισμού και της ασφυξίας».

Αισθήματα που θα μπορούσαν να γενικευτούν και έξω από τη σκηνή του θεάτρου «Κάππα». «Στους πολίτες των σύγχρονων κοινωνιών», κι ακόμη, «στους ανθρώπους των τεχνών στην Ελλάδα σήμερα υπάρχει η αίσθηση της κλειστοφοβίας», τονίζει η Παπακωνσταντίνου. «Δεν είναι ότι λείπουν οι διαθέσιμοι άνθρωποι, αλλά την τελευταία διετία όλο και περισσότερο αισθανόμαστε βραχυκυκλωμένοι -ιδίως στον χώρο του θεάτρου. Ευτυχώς, όσο μεγαλώνει το αίσθημα εγκλεισμού ξεπηδά σαν αντίρροπη δύναμη η αίσθηση της αντίστασης».*

• Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ, Ελευθεροτυπία, Πέμπτη 10 Δεκεμβρίου 2009