Επίγονοι του Σοφοκλή και βελγική πρωτοπορία

• Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ
• Ελευθεροτυπία, Πέμπτη 30 Δεκεμβρίου 2010

Η νεότερη αδελφή τής κορυφαίας χορογράφου Αν Τερέζα Ντε Κέερσμακερ, η ηθοποιός Γιολάντε, θα συστηθεί στο αθηναϊκό κοινό ως Αντιγόνη. Συγκεκριμένα, ως η μία από τις… δύο «Αντιγόνες» των Ζαν Κοκτό και Ζαν Ανούιγ, στη δεκάχρονη πλέον διαλεκτική παράσταση-πρόταση της φλαμανδικής θεατρικής κολεκτίβας tg STAN πάνω στον πασίγνωστο μύθο.

Σκηνή από τις ηθοποιοκεντρικές «Αντιγόνες»

Από τις 7 έως και τις 9 Ιανουαρίου, στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση, οι γαλλόφωνες «Les Antigones» των tg STAN θα επιχειρούν την τολμηρή αντιπαράθεση δράματος και τραγωδίας, μέσα από τις δύο σύγχρονες γαλλικές εκδοχές του σοφόκλειου μύθου.

Οι tg STAN, δημιούργημα τεσσάρων απόφοιτων του Ωδείου της Αμβέρσας, των ηθοποιών Γιολάντε Ντε Κέερσμακερ, Ντάμιαν Ντε Σρίζβερ, Βας Γκράμσερ και Φρανκ Βερκρούζεν, από το ξεκίνημά τους, το 1989, ξερίζωσαν με τη μία κυρίαρχα θεατρικά στερεότυπα. Η «επανάστασή» τους ξεκίνησε με την κατάργηση του σκηνοθέτη. «Μπουχτίσαμε από τους δικτάτορες σκηνοθέτες. Θέλαμε να αυτενεργήσουμε. Αυτό ήταν η αρχή των πάντων», μας εξηγεί η Γιολάντε Ντε Κέερσμακερ. Εχει μόλις επιστρέψει στην Αμβέρσα από μια συνηθισμένη περιοδεία των STAN σε Σεράγεβο, Τορίνο και Λισαβόνα, με διαφορετικές παραστάσεις του πυκνού, βασισμένου σε κλασικά κείμενα ρεπερτορίου τους.

• Συνυπεύθυνος για όλα

Στις παραστάσεις τους, που ανεβαίνουν σε πολλές γλώσσες μια και ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο οι STAN, επιμένουν να είναι «ηθοποιοκεντρικοί» και «αντιδογματικοί», όπως προδίδει και το συντετμημένο όνομά τους S(top) Τ(hinking) Α(bout) Ν(ames). «Εργαζόμαστε 20 χρόνια. Οι κώδικές μας κατακτήθηκαν με πολλή δουλειά και μέσα από συλλογικές διαδικασίες. Δεν προκαλούμε τα πράγματα. Δεν κινούμαστε με προκατασκευασμένες ιδέες. Συζητούμε ώσπου να ανακαλύψουμε και να καταλήξουμε. Είναι μια πολύ δύσκολη διαδικασία», τονίζουν.

Ο «σπόρος» είχε ριχθεί στο Ωδείο της Αμβέρσας όπου σπούδασαν. «Στη σχολή δεν επικρατούσε μια σχολή ή μια τάση. Διδαχθήκαμε τα πάντα. Από τη μέθοδο Στανισλάφσκι μέχρι τη μέθοδο του Μπρεχτ. Κανείς δεν μας υποχρέωσε να ακολουθήσουμε μια γραμμή. Αντιθέτως, μας ενθάρρυναν να δημιουργήσουμε ελεύθεροι το δικό μας θεατρικό κόσμο», θυμάται η Γιολάντε Ντε Κέερσμακερ.

Απαλλαγμένοι από όλα τα στεγανά, οι τέσσερις STAN είναι αδιαλλείπτως συνυπεύθυνοι για τα πάντα: από την επιλογή κειμένων, τη μετάφραση, τη δραματουργία, μέχρι τον τρόπο ανεβάσματος, τα σκηνικά, τα φώτα, τα κοστούμια. «Ομως, πρωτίστως μας ενδιαφέρει η ηθοποιία», παραδέχεται η Κέερσμακερ. «Η δουλειά μας ξεκινά από το γεγονός ότι είμαστε ηθοποιοί».

Ούτε οι πρόβες τους ακολουθούν την παραδοσιακή οδό: στους δύο μήνες που διαρκούν, έξι βδομάδες βρίσκονται γύρω από ένα τραπέζι. «Μελετάμε κάθε λέξη, κάθε φράση. Εξετάζουμε γιατί λέγεται κάθε τι και τι σημαίνει. Και διαρκώς συζητάμε. Ερχεται κάποια στιγμή που νιώθουμε το σώμα και το μυαλό μας γεμάτο από πληροφορίες για το έργο. Τότε είμαστε έτοιμοι να στήσουμε την παράσταση».

Σε εποχές που η εικόνα και η τεχνολογία έχουν επικρατήσει στο θέατρο, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν έως και παλιομοδίτες. Το γνωρίζει η Κέερσμακερ. «Ομως, για την tg STAN το θέατρο είναι ο τόπος στον οποίο σε ζωντανό χρόνο το κοινό συναντά τον ηθοποιό», εξηγεί. «Το θέατρο είναι μια μορφή κοινωνικής αληθινής τέχνης. Είναι μια πλευρά που σήμερα, την εποχή των σχέσεων μέσω Facebook, όπου κανείς δεν συναντά ζωντανά κανέναν, ολοένα φθίνει. Οπότε για εμάς το θέατρο είναι ο ύστατος τόπος μιας ζωντανής επαφής».

Αυτή η επαφή επιτυγχάνεται με κορυφαία κείμενα όλων των εποχών και των πολιτισμών. «Η προσπάθειά μας είναι κείμενα 100, 1.000 ή 2.000 χρόνων να έρχονται στο σήμερα. Να γίνονται κομμάτι του δικού μας κόσμου. Είναι πραγματικά εντυπωσιακό πώς ο Ανούιγ, ο Ιψεν ή ο Μπέρνχαρτ είναι αιχμηροί και σήμερα. Πόσο ουσιαστικά μιλάνε για εμάς», υπογραμμίζει η ηθοποιός.

Ποτέ οι tg STAN δεν διανοήθηκαν να διασκευάζουν ή να «πειράξουν» τα κείμενα. «Πράγμα σπάνιο σήμερα στο Βέλγιο, όπου ολοένα και λιγότερο ανεβαίνει κλασικό ρεπερτόριο και οι παραστάσεις δεν βασίζονται πλέον σε έτοιμα έργα. Ομως για εμάς τα κείμενα είναι διαρκής έγνοια», διευκρινίζει η Κέερσμακερ. Τα λόγια της επιβεβαιώνονται στις «Αντιγόνες», που οι tg STAN αποφάσισαν, «για ιστορικούς λόγους», να φέρουν στην Αθήνα, κι ας μην υπάρχει ούτε μισός στίχος του Σοφοκλή. «Η βερσιόν του Κοκτό είναι μια συμπυκνωμένη, καλά δομημένη, σχεδόν μαθηματική καθαρή εκδοχή της τραγωδίας του. Το κείμενο του Ανούιγ είναι η ψυχολογική βερσιόν της σοφόκλειας «Αντιγόνης». Μακροσκελής και επεξηγηματική. Από το συνδυασμό τους επιτυγχάνεται η ανάγλυφη ανάδειξη των διαφορών μεταξύ τραγωδίας και δράματος. Στον Κοκτό δεν γλιτώνεις την τραγωδία! Στον Ανούιγ παρακολουθείς ένα ψυχολογικό δράμα», υποστηρίζει η Κέερσμακερ.

• Οι δύο αδελφές

Η τελευταία δουλειά των tg STAN με τίτλο «Tangible» είναι η πρώτη στην οποία νερώνουν κάπως το κρασί τους. Συνδυάζουν την καθαρή υποκριτική με το χορό. Η παράσταση μεταφέρει το κοινό στη Μέση Ανατολή, «μια έντονα συγκρουσιακή περιοχή, για την οποία μπορεί να προσθέσει πολλά η τέχνη του χορού», σύμφωνα με τη Γιολάντα Ντε Κέερσμακερ. Εξ ου ηθοποιοί των tg STAN συνέπραξαν με τρεις χορευτές από την ομάδα «Rosas» της Αν Τερέζα Ντε Κέερσμακερ.

Η ηθοποιός έχει άλλωστε ξανασυνεργαστεί με τη διάσημη αδελφή της σε δυο συμπαραγωγές των tg STAN με τους «Rosas». Μπορεί να μην είναι η ίδια χορεύτρια, εντούτοις τόλμησε να χορέψει. Πιστεύει, εξάλλου, ότι «όλοι είμαστε εκ φύσεως χορευτές». *

* 7, 8 και 9 Ιανουαρίου στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών (Λεωφόρος Συγγρού 107-109. Τηλ.: 2130 178000). Ωρα έναρξης: 20.30. Στα γαλλικά με ελληνικούς υπέρτιτλους. Το Σάββατο 8 Ιανουαρίου, στις 11 π.μ., οι STAN θα πραγματοποιήσουν σεμινάριο-εργαστήριο με θέμα: «Θέατρο χωρίς σκηνοθέτη: Πώς δουλεύει μια κολεκτίβα ηθοποιών;»

Bios Basement: Όγκουστ Στρίντμπεργκ Ο ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ

• (πρεμιέρα 7 Φεβρουαρίου 2011)
• για 16 παραστάσεις
• Μετάφραση: Έρι Κύργια
• Σκηνοθεσία: Σύλβια Λιούλιου
• Σκηνικά/ Κοστούμια: Άγγελος Μέντης
• Μουσική: Δημοσθένης Γρίβας
• Video: Χρήστος Δήμας
• Φωτογραφίες: Μαριλένα Βαϊνανίδη
• Παίζουν οι Ηθοποιοί: Λαέρτης Βασιλείου,  Μιλτιάδης Φιορέντζης
• Hμέρες παραστάσεων: Δευτέρα και Τρίτη
• Τιμή Εισιτηρίου: 15 ευρώ, 10 ευρώ

Ο «Πελεκάνος», το αυτοβιογραφικό έργο του Όγκουστ Στρίντμπεργκ, παρουσιάζεται στο Bios Basement από τις 7 Φεβρουαρίου σε μια παράσταση με δύο άνδρες ηθοποιούς.

Πρόκειται για το Opus 4 από τα Έργα Δωματίου που ο σκανδιναβός συγγραφέας έγραψε όταν βρέθηκε στα πρόθυρα της τρέλας έπειτα από το τρίτο οδυνηρό του διαζύγιο. Στο έργο αυτό ο Στρίντμπεργκ κωδικοποιεί αυτοβιογραφικά μυστικά κι επαναφέρει θέματα που απασχόλησαν την τρίτη κυρίως περίοδο της δραματουργίας του: τον θάνατο, τον έρωτα, τη σεξουαλικότητα, τη ζοφερότητα και την βιαιότητα των οικογενειακών σχέσεων.

Άξονα της παράστασης αποτελεί η προσωπικότητα του συγγραφέα, όπως αυτή διαφαίνεται μέσα από το ίδιο το έργο αλλά και την αλληλογραφία του. Δύο άνδρες ηθοποιοί επιχειρούν να αφηγηθούν την ιστορία μιας οικογένειας: μετά τον θάνατο του πατέρα, μέσα σε ένα διαμέρισμα πολυκατοικίας, σε μια στιγμή αποκάλυψης, οι χαρακτήρες (μάνα, κόρη, γιος, γαμπρός, υπηρέτρια) βρίσκονται αντιμέτωποι με την αλήθεια για τον εαυτό τους και τους άλλους. Αμαρτίες, εγκλήματα, μυστικά και ψέμματα έρχονται στην επιφάνεια για να αφήσουν τα πρόσωπα γυμνά κι απελπισμένα.

Οι ηθοποιοί παίζουν με τις υποκριτικές ισορροπίες καθώς βυθίζονται στον πυρήνα των σχέσεων και εφευρίσκουν αναπαραστατικούς τρόπους προκειμένου να φέρουν στην επιφάνεια τα κωδικοποιημένα μυστικά του κειμένου και να αποκαλύψουν τις προθέσεις των ηρώων ακολουθώντας τις σκέψεις, τις μνήμες και τις εξάρσεις των προσώπων του έργου και του συγγραφέα. Την παράσταση συμπληρώνουν η μουσική και τα video συνδέοντας μαγικά την τεχνολογία με το σώμα του ηθοποιού, το μπαρόκ με το άδειο, τον ρεαλισμό με τη φαντασία.

Η Σύλβια Λιούλιου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1980. Σπούδασε θεατρολογία στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών και στο Royal Holloway University of London, υποκριτική στην  Ανωτέρα Δραματική Σχολή Σύγχρονου Θεάτρου Αθήνας-Γιώργου Κιμούλη και σκηνοθεσία στη Royal Academy of Dramatic Art από όπου αποφοίτησε με διάκριση τον Σεπτέμβριο του 2010 (RADA: ΜΑ Text and Performance).

Από το 2003 μέχρι σήμερα έχει συνεργαστεί ως βοηθός σκηνοθέτη με τους Ρούλα Πατεράκη, Jossi Wieler, Δημήτρη Λιγνάδη, Έφη Θεοδώρου, Γιώργο Κιμούλη. Από το 2007 έως το 2009 εργάστηκε ως υπεύθυνη παραγωγής στο Εθνικό Θέατρο. Από το 2008 έως το 2009 δίδαξε υποκριτική στο Θεατρικό Εργαστήρι «Άκης Δαβής». Από το 2005 έως το 2010 συνεργάστηκε με το περιοδικό Highlights ως θεατρική συντάκτης. Από το 2002 έως το 2009 συνεργάστηκε με τον Κώστα Γεωργουσόπουλο στις τηλεοπτικές εκπομπές Παράβαση και Ελληνικά Μονόπρακτα. Το 2007 συνεργάστηκε με το Λαέρτη Βασιλείου στη Δραματουργική επεξεργασία της παράστασης Ένας στους Δέκα που το 2008 συμμετείχε στο Θεατρικό Φεστιβάλ Mess Serajevo και απέσπασε το πρώτο βραβείο στην κατηγορία «Μέλλοντος».

Το 2009 σκηνοθέτησε στο Εθνικό Θέατρο την πρώτη της παράσταση. Ένα θεατρικό αναλόγιο βασισμένο στο έργο Πέφτοντας από τις Σκάλες του Χαράλαμπου Γιάννου. Συμμετείχαν οι ηθοποιοί: Ρούλα Πατεράκη, Δημήτρης Λιγνάδης, Λαέρτης Βασιλείου, Στεφανία Γουλιώτη και Δημήτρης Μοθωναίος. Φέτος συνεργάζεται επίσης με τον Αντώνη Αντύπα στο ανέβασμα της παράστασης Οι Ευτυχισμένες Μέρες.