Φιλοτεχνώντας την ίδια τη ζωή

• Tο κοινό στην Ευρώπη αφυπνίζεται και καλείται να πάρει την τέχνη στα χέρια του

• Της Ξενιας Kουναλακη, Η Καθημερινή, Σάββατο, 11 Δεκεμβρίου 2010

Την περασμένη Τρίτη, όταν τέλειωσε το δρώμενο του σκηνοθέτη Μιχαήλ Μαρμαρινού στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, το κοινό χειροκρότησε αμήχανα. Ο σκηνοθέτης αποφάσισε να αφιερώσει ολόκληρη τη βραδιά στους εργάτες, οικονομικούς μετανάστες και Ελληνες, που εργάστηκαν για την υλοποίηση του φιλόδοξου αρχιτεκτονικού έργου στη λεωφόρο Συγγρού. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο Αρχιεπίσκοπος, οι ηγέτες των κομμάτων, σύσσωμη η ιντελιγκέντσια των Αθηνών υποκλίθηκαν στο μεγαλείο της χειρωνακτικής εργασίας. Ομως η performance παρατράβηξε, κάποιοι άρχισαν να δυσανασχετούν. Το θέαμα έκανε κοιλιά, οι Gastarbeiter έμειναν πολλή ώρα στη σκηνή, ακίνητοι χωρίς συμμετοχή. Η δυσφορία άρχισε να διαχέεται.

«Περίμενα πιο καλό presentation», είπε μια κοσμική κυρία, μόνιμη θαμώνας κοσμικών στηλών και τσίμπησε λίγη παρμεζάνα μετά την παράσταση. Πολλοί αριστεροί διανοούμενοι ήταν έξαλλοι. «Ηταν η πιο πρόστυχη παράσταση που έχω δει στη ζωή μου», ανέκραξε στο Facebook γνωστός συγγραφέας όταν γύρισε σπίτι του. «Μεταχειρίστηκε τους εργάτες σαν αρκούδες, για να εισπράξουν το υποκριτικό χειροκρότημα των αστών στην αίθουσα», πρόσθεσε.

Ηταν πράγματι ένα «ενοχλητικό» δρώμενο. Φιλότεχνοι κοσμικοί αντιμέτωποι με τους αληθινούς καλλιτέχνες πάνω στη σκηνή. Για μία και μοναδική βραδιά οι πρωταγωνιστές ήταν εκείνοι. Ή το ανάποδο; Οι εργάτες παρατηρούσαν επί μία και πλέον ώρα το κοινό. Ποιος ήταν το «θέαμα» την Τρίτη το βράδυ; Μήπως οι «αρκούδες» ήταν τελικά οι καλεσμένοι κι ας κάθονταν στην πλατεία;

Μολις τέλειωσαν οι φωτογραφήσεις και το «cheese and wine» στο φουαγιέ, οι αψιμαχίες μεταφέρθηκαν έξω από το κτίριο. «Γιατί να μου δημιουργήσει εμένα ενοχές ο κύριος Μαρμαρινός;», αναρωτιόταν εύλογα ένας από τους παρισταμένους. Αυτή ήταν ίσως η μεγαλύτερη επιτυχία του σκηνοθέτη: ότι έστησε μια παράσταση, που όχι μόνο προκάλεσε ομηρικούς καβγάδες στο φουαγιέ και τα σκαλιά, στο Facebook και το Twitter, αλλά δυσαρέστησε, προκάλεσε τύψεις. Hταν με βεβαιότητα το πλέον ελπιδοφόρο άνοιγμα για τη Στέγη.

Mία κατάλυση των ορίων μεταξύ κοινού και πραγματικής ζωής πραγματοποιήθηκε μία ημέρα νωρίτερα στο Λονδίνο. Κατά την απονομή του βραβείου Turner, φοιτητές από σχολές καλών τεχνών της Βρετανίας πραγματοποίησαν καθιστική διαμαρτυρία στην Tate, όπου επρόκειτο να γίνει η τελετή. Αρνήθηκαν να φύγουν κι έτσι μόνο μια αυτοσχέδια μπάρα χώριζε τους φιλότεχνους καλεσμένους από τους διαδηλωτές. Οπως γράφει στο σχετικό ρεπορτάζ του ο «Γκάρντιαν», «οι φοιτητές ήταν αόρατοι αλλά οι φωνές τους ακούγονταν» και μπλέκονταν με την ηχητική εγκατάσταση της Σούζαν Φίλιπς, που κέρδισε το πρώτο βραβείο. Η τέχνη έχει νόημα μόνο όταν είναι ερεθιστική, προκαλεί έντονα συναισθήματα. Οταν είναι ανώδυνη, δεν είναι τέχνη. Είναι μουσική υπόκρουση, διαφήμιση, νανούρισμα. Οι εποχές δεν προσφέρονται για αποχαύνωση. Οχι μόνο εδώ, παντού στην Ευρώπη. Γιατί η οικονομική κρίση αποτελεί άλλοθι για τις περικοπές στον πολιτισμό. Οπερα, ζωγραφική και γράμματα θεωρούνται πολυτέλεια σε περιόδους ανέχειας.

Ο διευθυντής ορχήστρας, Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ, δεν εφείσθη ακτιβισμού κι αυτήν την εβδομάδα. Λίγο προτού ξεκινήσει η πρεμιέρα της Βαλκυρίας του Βάγκνερ, στη Σκάλα του Μιλάνου, απηύθυνε έκκληση προς τον πρόεδρο της Ιταλικής Δημοκρατίας Τζόρτζιο Ναπολιτάνο, ζητώντας να προστατευθούν οι πολιτιστικοί θεσμοί της Ιταλίας και να εξαιρεθούν από την πολιτική λιτότητας. Την ίδια στιγμή έξω από το θέατρο η αστυνομία συγκρουόταν με φοιτητές που διαμαρτύρονταν για τις περικοπές στην παιδεία. Ο Καλπασμός των Βαλκυριών ακούστηκε σχετικά υποτονικός μπροστά στις φωνές των συγκεντρωμένων.