Αριστοφάνης και ευκολία

Aρκετοί εξοικειωμένοι θεατές, κατέβαιναν με βαριά καρδιά την περασμένη Παρασκευή στην Επίδαυρο. «Βαριέμαι πάρα πολύ να βλέπω Αριστοφάνη», ήταν η φράση που ακούστηκε αρκετές φορές το βροχερό και ψυχρό απόγευμα της περασμένης Παρασκευής, από εκείνους που ανηφόριζαν προς το θέατρο της Επιδαύρου.

Κι ας έθιγαν οι «Νεφέλες» ένα πολύ επίκαιρο θέμα, ας είχαμε ζωντανή μπροστά μας τη σύγκρουση που αφορά κάθε εποχή: του σήμερα με το χθες, της παράδοσης με τον νεωτερισμό, της συντήρησης με τον εκσυγχρονισμό και τις διαδρομές της παιδείας.

Ασφαλώς ο φταίχτης δεν είναι ο Αριστοφάνης. Τότε ποιος έχει κάνει αναμενόμενο και προβλέψιμο αυτό το είδος του θεάτρου με τη μεγάλη ιστορία; «Δεν θυμάμαι από πότε έχει να μου αρέσει μια παράσταση Αριστοφάνη», έλεγε θεατής, μάλλον από εκείνους που έχουν δει πολλές παραστάσεις στη ζωή τους. Και συμφώνησαν πολλοί μαζί του.

Πράγματι τα τελευταία χρόνια οι κωμωδίες του Αριστοφάνη «φροντίζουν» να έχουν μερικά κοινά σημεία: έναν δημοφιλή πρωταγωνιστή, ευφάνταστα και πλουμιστά κοστούμια, εντυπωσιακή μουσική επένδυση, την ίδια θεατρική άποψη που ακολουθεί ευλαβικά το δρόμο της επιθεώρησης, και μια μετάφραση-διασκευή που με μεγάλες δόσεις ελευθεριότητας, βωμολοχίας και «σύνδεσης με την επικαιρότητα». Ελάχιστα προσέχουμε το κείμενο, ελάχιστα προσπαθούμε ν’ «ακούσουμε» τα μηνύματά του. Σχεδόν συνηθίσαμε όλοι άλλα πράγματα να προσέχουμε στις αρχαίες κωμωδίες, τις οποίες συχνότατα ανεβάζουν ελληνικοί θίασοι -ίσως γιατί ξέρουν ότι λίγο ως πολύ τα εισιτήρια είναι εξασφαλισμένα, όπως και οι περιοδείες ανά την Ελλάδα.

Αντίθετα απ’ ό,τι συμβαίνει με την τραγωδία, η οποία εξακολουθεί να εμπνέει τους σκηνοθέτες, να προκαλεί νέες προσεγγίσεις και νέες αναγνώσεις, ο Αριστοφάνης φαίνεται ότι έχασε από έναν πολύ ισχυρό αντίπαλο: την ευκολία. Είναι πολύ εύκολο να βάλεις μεγάλες δόσεις σεξουαλικών υπονοουμένων (που συχνά δεν υπονοούνται καθόλου), είναι πολύ εύκολο να εντάξεις στο κείμενο σάτιρα για τους σύγχρονους πολιτικούς ή την επικαιρότητα, είναι πολύ εύκολο να παίζουν οι ηθοποιοί σαν τις υστερικές καρικατούρες των τηλεοπτικών σειρών, είναι πολύ εύκολο να εντυπωσιάσουν τα κοστούμια και τα σκηνικά. Με όλα αυτά τα καρυκεύματα χάνεται το ίδιο το κείμενο. Οπως και η σχέση μας με το έργο του Αριστοφάνη, η οποία συνήθως είναι αρνητική γιατί έχει καταντήσει στρεβλή.

Χρόνο με το χρόνο, εκτός από τους θεατές κουράζονται και τα έργα. Κι ίσως θέλουν κι αυτά το… ρεπό τους. Την απόστασή τους: κι από το κοινό που έχει εθιστεί σ’ έναν συγκεκριμένο τρόπο παρουσίασης της αρχαίας κωμωδίας και από τους δημιουργούς. Και ίσως ο χρόνος μας δείξει κι άλλα: ότι μερικά πράγματα έχουν κάνει ήδη τον κύκλο τους. Ή ότι χρειάζονται ριζική ανανέωση.

• Tης Ολγας Σελλα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 07-07-09