Εκαναν θέατρο τις λαθραίες παιδικές ζωές τους

Το στερεότυπο της «άγραφης» εμπειρίας που διατηρεί αθώο το παιδικό βλέμμα, καταρρίπτεται τόσο αδιαπραγμάτευτα που γεμίζει δάκρυα τα δικά μας. Τα 8 παιδάκια που κάθονται ήσυχα, απέναντί μας, ερμηνεύοντας ένα κείμενο, με τα χεράκια τους ακουμπισμένα στο θρανίο, είναι ηλικίας 10-13 ετών. Και όμως, σε κανένα βλέμμα από όσα μας αντιμετωπίζουν μετωπικά, δεν καθρεφτίζεται ανέφελη παιδικότητα. Η απορία, η οργή, η θλίψη, η εγκατάλειψη, το πείσμα, ναι. Ανεμελιά, όχι.

Ο σκηνοθέτης Στάθης Γράψας και μικροί που ερμήνευσαν το κείμενο του Θανάση Αλευρά (κάτω αριστερά)

Τα 8 παιδάκια είναι από την Αλβανία, το Ιράκ, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία ή είναι μουσουλμανάκια της Θράκης. Είναι οι μαθητές του 66ου και του 136ου Πολυπολιτισμικών Δημοτικών Σχολείων Αθηνών, που επελέγησαν πρώτοι για το, ενταγμένο στο διακρατικό πρόγραμμα ΔΑΦΝΗ ΙΙΙ, πολιτιστικό πρόγραμμα συνεργασίας των σχολείων τους με το θέατρο «Αττις» του Θόδωρου Τερζόπουλου.

Το πρωί της περασμένης Παρασκευής λειτούργησαν ως ενήλικοι ηθοποιοί του έργου «Λαθραία Ζωή» του Θανάση Αλευρά, σε διδασκαλία Στάθη Γράψα. Εργο και διδασκαλία, όμως, δεν επιχείρησαν να αναπροσαρμόσουν την εμπειρία τους. Γιατί αυτά τα παιδιά, όπως και οι περισσότεροι συμμαθητές τους, έχουν ήδη αναγκαστεί να αφήσουν τις μέρες αθωότητας πολλές εκατοντάδες χιλιόμετρα πίσω τους. Ισως τόσα όσο απέχει ο τόπος καταγωγής τους, τον οποίο εγκατέλειψαν οικογενειακά, για να αναζητήσουν αλλού καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Τις βρήκαν; Δεν είναι καθόλου βέβαιο.

• Δράση αλήθειας

Ετσι όσο και αν ο Γράψας που, προετοιμάζοντας τα παιδιά επί 4 μήνες γι’ αυτή την παράσταση στο σχολείο τους, ενώπιον των οικογενειών τους, της ομάδας του «Αττις» και λίγων δημοσιογράφων, επέμενε στην όσο το δυνατόν πιο «αποχρωματισμένη» συναισθηματικά απόδοση του κειμένου, το βλέμμα των Γκέραλντ Τζελάλ (ο ταλαντούχος μικρός που έπαιξε και στη βασισμένη σε μονόπρακτα του Πίντερ «Νέα Τάξη Πραγμάτων» στο Ιδρυμα «Κακογιάννης»), Ιμπο Αλούσι, Κριστιάν Ιλίεβ, Αουρόρα Καμπόση, Ελια Αγκαλίου, Μπιάνκα Ουνγουρεάνου, Φαϊζέ Γκαρίπ, Χάνα Μουχεντέιν, αποκάλυπτε το βίωμά τους στην πιο συγκλονιστική, «ωμά» θεατρική εμπειρία που είχαμε εδώ και χρόνια.

Τη λέξη «θεατρική» αμφισβητεί ωστόσο ο Θόδωρος Τερζόπουλος, προτιμώντας να μιλήσει για «δράση αλήθειας. Εκεί όπου το θέατρο παρεμβαίνει σε τόσο ζωτικά θέματα, υπερβαίνει εαυτόν. Γιατί η αλήθεια του θεάτρου είναι το ψέμα». Ας πούμε λοιπόν ότι «κάτι θα κάνουν τα παιδιά για εμάς. Κάτι που έχει κυρίως κοινωνική χρησιμότητα», είπε, προβλέποντας ότι «μες τη νέα κοινωνική συνθήκη, δημιουργείται σιγά σιγά κάτι που φαίνεται να έχει μια δυναμική».

Κάθε άλλο παρά παιδικό, το έργο του Αλευρά είναι ένα σκληρό, ελλειπτικό, ποιητικό κείμενο, φτιαγμένο από θραυσματικές, ασθμαίνουσες φράσεις που καταγράφουν τη «Λαθραία Ζωή» του «ξένου»: κλειστές πόρτες, ο «μπάτσος», αποκλεισμοί, ρατσισμός, βία, απόγνωση, κανιβαλισμός, εκμετάλλευση, έκκληση για τρυφερότητα. «Σπάσε με, Χάψε με, Κλάψε με, Θάψε με, Ξέγραψέ με, Αγόρασε με, Γεράσέ με να πεθάνω». Και μόνο η παράθεση από προστακτικές ειπωμένες από παιδικές φωνές, στα ελληνικά, αλλά και εναλλάξ στη μητρική γλώσσα κάθε παιδιού, θα μπορούσε να φέρει οποιονδήποτε ενώπιον των ευθυνών του.

Περισσότερες κι από αυτές έχει αναλάβει προφανώς ο Δημήτρης Ιακωβίδης, δάσκαλος από το 1993 και διευθυντής από το 2007 στα δύο σχολεία του Μεταξουργείου, που φιλοξενούν κατά 80% μετανάστες, με τα μουσουλμανάκια της Θράκης να πλειοψηφούν αλλά και να καθιστούν την εκπαίδευσή τους δυσκολότερη, καθώς: «Ενα μήνα ζουν στην Αθήνα, μετά φεύγουν και πάνε οικογενειακά να μαζέψουν π.χ. πορτοκάλια, ξανάρχονται…».

Πολλοί από τους μαθητές αντιμετωπίζουν τρομακτικά προβλήματα. Κατ’ αρχάς κοινωνικά ή οικογενειακά. «Εχουμε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας -π.χ. μανάδων που εμφανώς κακοποιούνται. Προσπαθούμε σε συνεργασία με άλλους φορείς να βοηθήσουμε», λέει ο κ. Ιακωβίδης. Σχεδόν όλες οι οικογένειες αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα. «Εχουμε περιπτώσεις παιδιών που μένουν σε άθλιες συνθήκες… Αλλες περιπτώσεις παιδιών τρομοκρατημένων. Π.χ. δύο παιδάκια απ’ το Ιράκ ακούν τη λέξη «αστυνόμος» και τρέμουν».

Παρότι οι εκπαιδευτικοί των σχολείων ξέρουν ότι ελάχιστοι μαθητές θα συνεχίσουν στο γυμνάσιο, προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη της παρούσας φάσης. Γι’ αυτό και επεδίωξαν συνεργασίες με τον ΟΚΑΝΑ, το Κέντρο Πρόληψης και Συμπαράστασης της Οικογένειας, τον Συνήγορο του Παιδιού, αλλά και την Ταινιοθήκη της Ελλάδας και το «Αττις».

• Ανέπτυξαν αλληλεγγύη

Μα, μπροστά σε τέτοια προβλήματα η τέχνη δεν είναι πολυτέλεια; Και όμως, βάσει του προγράμματος ΔΑΦΝΗ ΙΙΙ, «δόθηκαν ερωτηματολόγια στα παιδιά. Διαπιστώθηκε ότι ήταν πολύ σκληρά, χωρίς αίσθημα αλληλεγγύης… Μετά από 7 μήνες οι προβολές κατάλληλων ταινιών και η δουλειά του «Αττις» και του Γράψα έφεραν αποτελέσματα. Τα παιδιά ανέπτυξαν πολύ μεγαλύτερη ομαδικότητα -κάποια ακόμη και διάθεση αυτοθυσίας για την ομάδα. «Κύριε, κατάλαβα: Ο ‘ξένος’ είναι ο άλλος μας εαυτός», μου είπε ένα παιδί!»

Τέτοιες συγκινητικές διαπιστώσεις έχει κάνει και ο Στάθης Γράψας. «Αντιμετώπισα τα παιδιά ως επαγγελματίες ηθοποιούς -κάναμε μαζί τις ασκήσεις που έμαθα στο «Αττις». Στο κείμενο μπήκαν σιγά σιγά. Το βλέμμα τους; Τους ζήτησα απλώς να κοιτούν το κοινό. Τίποτε άλλο». Εχοντας ειδικευθεί στο Λονδίνο στην προετοιμασία παραστάσεων σε νοσοκομεία ή αναμορφωτήρια, δούλεψε το 2000 στο Βελιγράδι σε ορφανοτροφεία. «Αυτό πια με καλύπτει», λέει, «περισσότερο από τη σκηνή. Πηγαίνει το θέατρο αλλού. Συνήθως ένας ηθοποιός δεν συμμετέχει μέσα στην κοινωνία πέρα από το εγώ του…».

Αλλωστε η ανταπόδοση αυτής της δουλειάς μπορεί να είναι «πολύτιμη». Προτού ο Γράψας πάει να παίξει ποδόσφαιρο με τους «ηθοποιούς» του, μας λέει την ανακάλυψη που έκανε ενστικτωδώς η 10χρονη πανέμορφη Αουρόρα. «Στάθη, είχα άγχος για την παράσταση», του είπε, «και για να μου φύγει αυτή η ενέργεια, έκανα «ρόδες». Υστερα μπήκα στην αίθουσα και ήταν σαν τους ήξερα όλους»! * Της ΝΑΤΑΛΙ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ, Ελευθεροτυπία, Σάββατο 5 Ιουνίου 2010