Μακρόνησος: Oι εξόριστοι έχτισαν τρία υπαίθρια θέατρα

«Για την ιδεολογική αναμόρφωσή τους»

Εύκολα διακρίνει κανείς τις θέσεις επισήμων

Θεατρικοί θρόνοι για τα «πέτρινα χρόνια»

• Της Βίκυς Χαρισοπούλου
  ΤΑ ΝΕΑ: Τρίτη 5 Οκτωβρίου 2010

Με πέτρες που έσπαζαν οι ίδιοι οι εξόριστοι χτίστηκαν τρία θέατρα στη Μακρόνησο για την «ιδεολογική αναµόρφωσή» τους, σύµφωνα µε έρευνα που παρουσιάστηκε σε διεθνές θεατρολογικό συνέδριο. Το θέατρο είναι διαφορετικό στην Ουαλία, στη Μόσχα, στη Νέα Υόρκη, στην Ιταλία, στην Ελλάδα; Είναι άλλο στην Αθήνα του σήµερα κι άλλο στη Θεσσαλονίκη και στις πόλεις της περιφέρειας; Υπήρχε θέατρο και στη Μακρόνησο; Με θεατρική πράξη γινόταν η γαλούχηση – αντικοµµουνιστική διδασκαλία και στα παιδιά των πολιτικών κρατουµένων στα στρατόπεδα της Κεντρικής Ευρώπης τα πρώτα χρόνια µετα τον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο. Το θέατρο «νοµοθετεί;». Και είναι σήµερα αυτό που ήταν;

Τις απαντήσεις έδωσαν ή επιχείρησαν να δώσουν µέσα από σειρά εισηγήσεών τους 45 θεωρητικοί του θεάτρου (θεατρολόγοι, κριτικοί, πανεπιστηµιακοί) από τα θεατρικά τµήµατα των ελληνικών πανεπιστηµίων (Κρήτη, Θεσσαλονίκη, Πάτρα και Αθήνα) αλλά και του εξωτερικού στο διεθνές επιστηµονικό συνέδριο µε τίτλο «Σκηνική πράξη στό µεταπολεµικό θέατρο: συνέχειες και ρήξεις» που οργάνωσε στη Θεσσαλονίκη το Τµήµα Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης (λειτουργεί από το 1992).

Το συνέδριο ήταν αφιερωµένο στον ιδρυτή του Τµήµατος Θεάτρου του ΑΠΘ, τον σκηνοθέτη – θεατρολόγο και οµότιµο πλέον καθηγητή Νικηφόρο Παπανδρέου.

Σ’ ένα από τα πλέον ιδιόµορφα κεφάλαια της νεοελληνικής θεατρικής ιστορίας, αυτό του θεάτρου και των θεάτρων που οικοδοµήθηκαν στον «Νέο Παρθενώνα» της Μακρονήσου την περίοδο 1947-1950, επικεντρώθηκε µε την εισήγησή του («Θέατρο και θέατρα στη Μακρόνησο») ο επίκουρος καθηγητής Θεατρολογίας του ΑΠΘ Ανδρέας Δηµητριάδης. Η έρευνά του εστιάστηκε στους τρεις θεατρικούς χώρους (όσους και τα τάγµατα) που διαµορφώθηκαν στο άγονο και σκληρό τοπίο της Μακρονήσου από την άνοιξη του 1947 ώς το 1950 µε στόχο την ψυχαγωγία αλλά και την διά των παραστάσεων «ιδεολογική αναµόρφωση» και «ηθική αγωγή» των πολιτικών εξορίστων και νεαρών στρατιωτών που «υπηρετούσαν» εκεί τη θητεία τους… άοπλοι.

Ο εισηγητής παρουσίασε αναλυτικά στοιχεία για τις αρχιτεκτονικές ιδιαιτερότητες των τριών υπαίθριων θεάτρων (οικοδοµήθηκαν από το καλοκαίρι του 1947, πέρασαν από διάφορες φάσεις, αλλά στη µορφή που σώζονται σήµερα εγκαινιάστηκαν τον Απρίλιο του 1949 (2ο Τάγµα), τον Σεπτέµβριο του ίδιου χρόνου (3ο Τάγµα) και τον Σεπτέµβριο του 1950 (1ο Τάγµα).

Η Μακρόνησος δεν είναι βέβαια ο µόνος τόπος εξορίας όπου σηµειώθηκε θεατρική δραστηριότητα. Ωστόσο διαφοροποιείται σηµαντικά από όλους τους άλλους, κατά κύριο λόγο διότι βρισκόταν πάντοτε υπό στρατιωτική διοίκηση.

Το ρεπερτόριο των θεάτρων αποτελούνταν κατά µεγάλο µέρος από ανώδυνες ελληνικές κωµωδίες και ποικίλα προγράµµατα διανθισµένα µε σκετς, τραγούδια και νούµερα επιθεώρησης. Σε σπάνιες περιπτώσεις παρουσιάστηκαν έργα κλασικού ρεπερτορίου (σοφόκλεια «Αντιγόνη») και φυσικά κανένα σχέδιο δεν υλοποιούνταν χωρίς την έγκριση της διοίκησης. Συχνά τα προγράµµατα που διαµόρφωνε το Γραφείο Ηθικής Αγωγής ήταν κείµενα µε σαφές αντικοµουνιστικό περιεχόµενο ύστερα από άνωθεν εντολές και στόχο την ιδεολογική αναµόρφωση των εξορίστων.

Η κυβερνητική προπαγάνδα παρουσίαζε τη Μακρόνησο ως ένα επιτυχηµενο πρότυπο πείραµα, όπου µέσα σε άψογα οργανωµένα στρατόπεδα η ελληνική νεολαία αναβαπτιζόταν ιδεολογικά και ταυτόχρονα µπορούσε να είναι περήφανη για τα ποικίλα καλλιτεχνικά, αθλητικά και αρχιτεκτονικά της επιτεύγµατα.

• Ιστορικές διαφωνίες

Χαρακτηριστικότερη της νοοτροπίας, του αρχιτεκτονικού αλλά κυρίως του ιδεολογικού σκεπτικού και προσανατολισµού, στο θέατρο της Μακρονήσου ήταν η διαµόρφωση των πρώτων κερκίδων στο ανοιχτό θέατρο του 2ου Τάγµατος (του πλέον σκληρού σύµφωνα µε τις µαρτυρίες πρώην εξορίστων) όπου έχουν οικοδοµηθεί 22 θέσεις – τσιµεντένιοι θρόνοι για τους επισήµους. Ηταν και το σηµείο που προκάλεσε έντονες διαφωνίες ιδεολογικού αλλά και ιστορικού κυρίως περιεχοµένου, καθώς η ερµηνεία του ερευνητή ήταν πως η αρχιτεκτονική των θεάτρων διαµορφώθηκε από τις πρακτικές ανάγκες και συνθήκες, ενώ πολλοί σύνεδροι επικαλέστηκαν µαρτυρίες για τον τρόπο εξόρυξης της πέτρας που αποτελούσε µορφή βασανιστηρίων στα οποία υποβάλλονταν οι εξόριστοι. Αλλά και πως ιδεολογικά τουλάχιστον οι εµπνευστές του θεάτρου µιµούνταν αποτυχηµένα και χωρίς αισθητική το αρχαιοελληνικό µοντέλο.