Θεός αν είναι

• Τέσσερα πρόσωπα, ανάμεσά τους και ο Θεός, σε ένα έργο που αμφισβητεί ακόμη και την πιο βαθιά ριζωμένη πίστη

• Τον πρωτογνωρίσαμε με το «Οξυγόνο», που παρουσιάστηκε πριν χρόνια στο «Αμόρε». Ο ρώσος «ταραχοποιός» ηθοποιός, σκηνοθέτης και δραματουργός Ιβάν Βιριπάεφ επιστρέφει στην ελληνική σκηνή μ’ ένα παράδοξο έργο που συνδυάζει παραδοσιακή δραματουργία, πολιτικό θέατρο, θέατρο-ντοκιμαντέρ, επιστολογραφία, ποιητικό λόγο και αρκετό τραγούδι.

Μαρία Κεχαγιόγλου, Ρεβέκα Τσιλιγκαρίδου, Μαρία Μαγκανάρη και Πέτρος Μάλαμας στο «Γένεσις Νο 2».

• Ηρωες τέσσερα πρόσωπα: ο Θεός, μια βιβλική φιγούρα, ιστορικής ανυπακοής, η γυναίκα του Λωτ, ο ίδιος ο σκηνοθέτης και η νοσηλευόμενη ψυχασθενής Αντονίνα Βελικάνοβα. Το «Γένεσις Νο 2» του Ιβάν Βιριπάεφ παρουσιάζει η αξιόλογη ομάδα «Κανιγκούντα» στη σκηνή Φρυνίχου του Θεάτρου Τέχνης σε μετάφραση-σκηνοθεσία Γιάννη Λεοντάρη. Ο Βιριπάεφ ανήκει στη γενιά εκείνων των σκηνοθετών που πρώτοι αναζήτησαν κείμενα «ανυπάκουα» ως προς το περιεχόμενο, τη δομή, τη φόρμα τους και παραστάσεις προϊόντα ελεύθερων αυτοσχεδιασμών στη διάρκεια των προβών. Ο Βιριπάεφ, αν και χαίρει εκτιμήσεως στη Μόσχα, θεωρείται αμφιλεγόμενος καλλιτέχνης- η επίσημη κριτική τον χτυπά. Εκείνος θεωρεί κερδισμένο τον θεατή όταν φεύγοντας απ’ τις παραστάσεις του οι βεβαιότητές του για τα πράγματα έχουν, έστω και ελαφρώς, κλονιστεί.

Να ορίσουμε ξανά το τραγικό

• Το έργο -τα τελευταία τέσσερα χρόνια παίζεται στη Μόσχα, αλλά και σε τουρνέ στη Β. Αμερική και τον Καναδά- είναι δουλεμένο με λεπτό τρόπο ώστε να συνδυάζει το «θεατρικό» κείμενο της ψυχασθενούς Αντονίνα Βελικάνοβα, αποσπάσματα από την αλληλογραφία της με τον σκηνοθέτη και πολλά δικά του τραγούδια. Ο Βιριπάεφ μάς προτείνει να ξεφορτωθούμε την ενοχή που έφερε η πτώση του Αδάμ. Εκτός από τον Θεό (Μαρία Μαγκανάρη) και τη γυναίκα του Λωτ (Μαρία Κεχαγιόγλου), επί σκηνής βρίσκονται ο «συγγραφέας» (Ρεβέκα Τσιλιγκαρίδου) και ο «σκηνοθέτης» (Πέτρος Μάλαμας). Ο Θεός παρουσιάζεται κυνικός, υβριστής, ανύπαρκτος όπως λέει -έχει σβήσει τον εαυτό του- ενώ η γυναίκα του Λωτ εκφράζει με τη στάση της το αρχέτυπο της ανυπακοής στον Κύριο ο οποίος εκπροσωπεί την ισχύ και την εξουσία.

• Ο υπότιτλος του έργου «Τραγωδία του νοήματος» υπογραμμίζει την ανάγκη του συγγραφέα να ξαναβρούμε με μοντέρνους όρους την έννοια του τραγικού στις μέρες μας. Επίσης, μετέωρο μένει το ερώτημα αν η ψυχασθενής ηρωίδα-συγγραφέας Αντονίνα Βελικάνοβα είναι υπαρκτό πρόσωπο ή αποτελεί επινόηση του σκηνοθέτη. Η ομάδα «Κανιγκούντα» παρακολούθησε το έργο πριν δύο χρόνια στην Αβινιόν σε παράσταση γαλλικής ομάδας που συνεργάζεται μόνιμα με τον Βιριπάεφ. «Εκλεισε» το έργο και ξεκίνησε να δουλεύει το κείμενο έτσι όπως προετοίμαζε και τις προηγούμενες παραστάσεις της. Οι πρόβες δεν οδήγησαν πουθενά και η ομάδα έφυγε για τη Μόσχα αναζητώντας συνάντηση με τον συγγραφέα-σκηνοθέτη.

• «Αναλάβαμε το οικονομικό βάρος ενός μεγάλου ταξιδιού γιατί το θεωρήσαμε αναγκαίο», λέει ο Γ. Λεοντάρης. «Ο Βιριπάεφ μάς συμβούλευσε ν’ απελευθερωθούμε από την αγωνία της αφήγησης και οι ηθοποιοί να νιώσουν ως μουσικοί με όργανο τη φωνή τους. Μας συνέστησε να το διαβάσουμε έτσι όπως την ποίηση κι όχι να το ερμηνεύσουμε με ψυχολογικούς όρους. Επιστρέφοντας δουλέψαμε έτσι».

• Χωρίς αφήγηση και εξέλιξη χαρακτήρων το έργο είναι μεν πολιτικό, όχι όμως με τους κλασικούς όρους πολιτικού θεάτρου. Οι στίχοι είναι επιθεωρησιακού χαρακτήρα, αθυρόστομα αριστοφανικά χορικά που άπτονται της ρωσικής καθημερινότητας. Ενας επώνυμος μεγιστάνας γελοιοποιείται, ενώ η εκπόρνευση των γυναικών αντιμετωπίζεται σχεδόν στην υπαρξιακή της διάσταση. Είναι η περίοδος όπου μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού συστήματος κάθε οικογένεια είχε μια γνωστή ή συγγενή πόρνη, γεγονός που βίωνε ως μεγάλη ντροπή. Στο στόχαστρο βρίσκονται επίσης οι μέθοδοι της ψυχιατρικής που περιθωριοποιούν ό,τι εναντιώνεται στον ορθολογισμό.

Εργασία με τον εαυτό μας

• Τα τέσσερα πρόσωπα εκφέρουν ποιητικό λόγο που ακούγεται σαν μουσική παρτιτούρα. Η επωδός «υπάρχει κάτι ακόμα», ακόμα κι αν ο Θεός είναι νεκρός, ακόμα κι αν τίποτα δεν υπάρχει, εκρήγνυται συνεχώς στο στόμα της γυναίκας του Λωτ. Το χιούμορ δεν λείπει απ’ την παράσταση, καθώς και μια ελαφρότητα, συχνά παιδική. Η Θάλεια Ιστικοπούλου δημιούργησε τη «σκηνή», ένα λευκό τετράγωνο ρινγκ όπου αναμετριούνται Θεός και Βελικάνοβα.

Αλλά πώς αντιδρούν οι θεατές βλέποντας αυτό το παράξενο έργο;

• «Πολλοί ενθουσιάζονται, άλλοι δηλώνουν ότι θέλουν χρόνο να το σκεφτούν, μερικοί δεν καταλαβαίνουν τίποτα κι άλλοι δεν ενδιαφέρονται καθόλου», λέει ο σκηνοθέτης. «Η αλήθεια είναι ότι το έργο κουβαλά μια βραδυφλεγή ενέργεια για τον σκεπτόμενο θεατή. Αλλά γιατί θα πρέπει ν’ απαντήσουμε αμέσως αν μας αρέσει μια παράσταση; Κινδυνεύουμε από τη σίγουρη απάντηση σ’ όλες τις ερωτήσεις. Ο συγγραφέας αρνείται να προσφέρει έτοιμη τροφή και δίνει ρόλο στο θεατή. Πρόκειται για καθημερινό ζητούμενο μιας σοβαρότατης εργασίας με τον εαυτό μας». *

Ο Μεντβιέντεφ και ο Πούτιν είναι αναντικατάστατοι

• Ο Ιβάν Βιριπάεφ, ο πιο γνωστός Ρώσος δραματουργός, στα 34 του χρόνια δηλώνει ότι αγαπάει τη θρησκεία χωρίς να είναι χριστιανός και ότι επί κομμουνισμού ήταν ευτυχισμένος στον οικογενειακό του περίγυρο. Τα έργα του, όμως, είναι πολύ αιρετικά. Τόσο, που συνυπογράφει το «Γένεσις Νο2» (Θέατρο Τέχνης) με τη σχιζοφρενή Αντονίνα Βελικάνοβα

• «Η βασική σύγκρουση σήμερα είναι αυτή ανάμεσα στον «πολιτισμό» και την αιώνια αναζήτηση της πνευματικότητας», λέει ο Ιβάν Βιριπάεφ Ενα ρωσικό έργο διεθνούς καριέρας «προσγειώθηκε» τη Δευτέρα το βράδυ από τις ευρωπαϊκές σκηνές στο Θεάτρο Τέχνης στην οδό Φρυνίχου. Το «Γένεσις Νο2» (2004) ενός τρομερού παιδιού της ρωσικής δραματουργίας, του 34χρονου Ιβάν Βιριπάεφ, στην πανελλαδική πρεμιέρα της ανέβηκε σε μετάφραση και σκηνοθεσία Γιάννη Λεοντάρη απ’ την ομάδα «Κανιγκούντα».

• Το χρονικό του «Γένεσις Νο2» ξεκινά εξαιρετικά ανορθόδοξα κι επιπλέον πολύ μακριά απ’ το γραφείο ή το λάπτοπ του σημαντικότερου σήμερα Ρώσου δραματουργού. Η ιστορία του έργου αρχίζει από το δωμάτιο μιας ψυχιατρικής κλινικής πολύ κοντά στη Μόσχα, όπου νοσηλεύεται η Αντονίνα Βελικάνοβα. Μια μέρα, η ανήσυχη σχιζοφρενής ανακάλυψε το νόημα της ζωής σε μια φράση τού Σέξπιρ: «Ολος ο κόσμος είναι μια σκηνή και οι άνδρες και οι γυναίκες είμαστε θεατρίνοι». Κάθισε κι έγραψε ένα θεατρικό με ήρωες τον Θεό (ο θεράπων γιατρός της) και τη γυναίκα τού Λωτ (που είναι η ίδια η Βελικάνοβα), οι οποίοι συζητούν, μέσα από ελεύθερους συνειρμούς, για ζητήματα θεμελιώδη: την ύπαρξη, τον θάνατο, τον Θεό.

• Οταν ολοκλήρωσε το κείμενο, η Βελικάνοβα επικοινώνησε με τον Βιριπάεφ, για να το ανεβάσει. Ο δραματουργός-σκηνοθέτης και ηθοποιός ενθουσιάστηκε τόσο που δεν «έκοψε» ούτε μίσα λέξη απ’ το χειρόγραφό της. Αρκέστηκε μόνο στην «επέκτασή» του, με αποσπάσματα από την αλληλογραφία τής Βελικάνοβα και μικρά κωμικά τραγούδια του. Το αποτέλεσμα είναι ένα αστείο, ειρωνικό, αλλόκοτο και συγχρόνως λυρικό, βαθιά υπαρξιακό έργο, στο οποίο συνυπάρχουν το θέατρο-ντοκιμαντέρ και η ποίηση. Τα εμβόλιμα «κωμικά» μουσικοχορευτικά ιντερμέδια του Βιριπάεφ «προσγειώνουν» το θεατή στην γκρίζα πραγματικότητα των σύγχρονων δυτικών μητροπόλεων.

• Ο Βιριπάεφ, προτού στήσει την πρώτη του ανεξάρτητη ομάδα «Play Area», ξεκίνησε την καριέρα του ως ηθοποιός . Απ’ την αρχή έδειξε τις αληθινές προθέσεις του. Δεν τον χωρούσε η τυπική θεατρική πράξη. Η επιτυχία του πρώτου του «πειραγμένου» έργου, των «Ονείρων», τον έφερε από τη γενέτειρά του Σιβηρία στη θεατρική «καρδιά» της Μόσχας, όπου συνέπραξε στη New and Social Play Centre Teatr. doc, ένα πειραματικό σημείο συνάντησης νέων δημιουργών. Σήμερα θεωρείται ο κορυφαίος μεταξύ των σύγχρονων Ρώσων θεατρικών συγγραφέων. Ως θεμελιωτής του θεάτρου-ντοκιμαντέρ συνεργάζεται με ομάδες από όλη την Ευρώπη. Εχει δοκιμάσει τις δυνάμεις του και στο σινεμά, σκηνοθετώντας την ταινία «Ευφορία», που βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ της Βενετίας (προβλήθηκε στην Ελλάδα το περασμένο φθινόπωρο). Στην Αθήνα τον πρωτογνωρίσαμε το 2007 με το «Οξυγόνο» (2003), που ανέβηκε αρχικά στον «Εξώστη» του Αμόρε και κατόπιν στις «Χορικότητες» του Φεστιβάλ Αθηνών.

Ρεβέκκα Τσιλιγκαρίδου, Μαρία Μαγκανάρη, Μαρία Κεχαγιόγλου και Πέτρος Μάλαμας μαζί για το «Γένεσις Νο2» του Ι. Βιριπάεφ

Γράφετε θεατρικά που βρίσκονται στο όριο της γλώσσας και της αφηγηματικότητας. Τι ακριβώς επιτυγχάνεται μ’ αυτό; Τι σας απασχολεί περισσότερο στη δόμησή του θεατρικού λόγου;

• «Η γλώσσα, ο τρόπος που ηχούν οι λέξεις, είναι το σημαντικότερο όλων στη σκηνική πράξη. Ως δραματουργός έχω χρέος να γράψω μια μουσική λέξεων, ώστε αυτή η μουσική να βοηθήσει τον ηθοποιό να κατανοήσει το ρόλο του. Αντιμετωπίζω κάθε έργο σαν σημειώσεις. Οι ηθοποιοί είναι μουσικοί και ο σκηνοθέτης ένας διευθυντής ορχήστρας. Το θέατρο είναι, με άλλα λόγια, ο τόπος όπου οι λέξεις ηχούν. Γιατί η λέξη είναι ένα θεϊκό φαινόμενο. Ακόμη και οι ανόητες ή ενοχλητικές λέξεις είναι μαγικές. Γι’ αυτό τον λόγο με απασχολεί πολύ ο τρόπος που τα έργα μου μεταφράζονται. Ελπίζω τουλάχιστον ένας μέρος της μουσικής να επιβιώνει και στη νέα γλώσσα. Επ’ ευκαιρία να σας πω ότι η ελληνική γλώσσα ηχεί τόσο όμορφα! Χαίρομαι που το έργο μου θα ηχήσει στη γλώσσα του Σοφοκλή, του Ευριπίδη, κι ας πρόκειται για τη σύγχρονη εκδοχή της».

Δεν σας ενδιέφερε ποτέ μια πιο… κλασική θεατρική φόρμα;

• «Είναι απολύτως άγνωστο το τι είναι «κλασική φόρμα». Τι είναι σήμερα κλασικό; Ο Ομηρος είναι κλασικός αλλά θα ήταν παράδοξο να γράφεις σήμερα με τον ομηρικό ρυθμό. Γράφω στον ρυθμό της εποχής που ζω. Ο θεατής έρχεται στο θέατρο για να ακούσει τον ήχο της μοντέρνας καρδιάς. Αυτή η καρδιά είναι αιώνια και ο ρυθμός της η αιωνιότητα, ωστόσο ακούς τον σημερινό κτύπο».

Δραματουργικά ποια θέματα σας ενεργοποιούν;

• «Το θέατρο μάς δίνει την ευκαιρία να εξερευνήσουμε πέραν του σημείου που φτάνει η ματιά μας. Δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο απ’ το να διαπραγματευτούμε και να μιλήσουμε για το αόρατο. Για κάτι που μπορούμε μόνο να αισθανθούμε. Οπως λέει και η Αντονίνα Βελικάνοβα, «όλοι ξέρουμε ότι υπάρχει ‘κάτι Αλλο!’»».

Η σύγχρονη ρωσική δραματουργία εμφανίζεται εξαιρετικά σκοτεινή και πεσιμιστική. Εσείς, ο Σιγκάρεφ, οι αδελφοί Πρεσνιακόφ, δημιουργείτε σκηνικά σύμπαντα αφάνταστα βάναυσα. Σφάλλω;

• «Ελπίζω να διαθέτω μια πιο «ελαφριά» οπτική του κόσμου. Δεν μου φαίνεται ότι με διακρίνει κάποιο είδος πεσιμισμού. Ούτως ή άλλως, το φως είναι η πραγματικότητα».

Και το σκοτάδι;

• «Ενα σκηνοθετημένο σκοτείνιασμα του νου. Εγώ όμως δεν αισθάνομαι θύμα του κομμουνισμού! Ποτέ δεν τον έζησα».

Ζήσατε, όμως, και επί κομμουνισμού και επί περεστρόικα, αλλά και την κατάρρευση του κομμουνισμού.

• «Εζησα στο δικό μου «περίβολο» με τη μητέρα και τους φίλους μου. Είμαι ένας ευτυχισμένος άνθρωπος».

Η ζωή σας σήμερα στη Ρωσία του Πούτιν και του Μεντβιέντεφ είναι καλύτερη από παλαιότερα;

• «Να μιλήσω ειλικρινά; Δεν ξέρω αν ο Μεντβιέντεφ και ο Πούτιν είναι καλοί κυβερνήτες. Είναι αυτό που είναι και δεν υπάρχει κανείς για να τους αντικαταστήσει. Δεν είναι εύκολο να κυβερνούν τη συγκεκριμένη χώρα. Αλλά, υποθέτω, είναι περίπου το ίδιο όπως οι υπόλοιποι κυβερνήτες της υφηλίου».

Η πολιτική σε ποιο βαθμό σάς αφορά;

• «Είμαι εμμανώς «κολλημένος» στην ξεκάθαρη πεποίθηση «όλοι παίρνουμε αυτό που μας αξίζει». Ο Στάλιν, ο Χίτλερ και παρόμοια «φαινόμενα» είναι δημιουργήματα των δικών μας συνειδήσεων. Αυτός είναι κι ο λόγος που καθένας πρέπει να ρίχνει βαθιές ματιές στον εαυτό του. Και να αλλάζει κάτι μέσα στον ίδιο. Αυτός είναι ο λόγος που η πολιτική δεν με ενδιαφέρει πολύ, αλλά οι άνθρωποι που ζουν σε αυτό τον κόσμο».

Αισθάνεστε απόγονος του Τσέχοφ, του Γκόγκολ, του Μπουλγκάκοφ; Συνδέεστε πουθενά με τη θεατρική παράδοσή σας;

• «Ασφαλώς. Κατ’ αρχάς, στη Ρωσία έχουμε τη χριστιανορθόδοξη μενταλιτέ».

Είστε πιστός χριστιανός Ορθόδοξος;

• «Παρότι στην κυριολεξία δεν είμαι χριστιανός, αφομοίωσα την Ορθοδοξία μέσω του μητρικού γάλακτος. Και αγαπώ τη θρησκεία. Επειτα, η Ρωσία ασφαλώς είναι η ρωσική λογοτεχνία. Ωστόσο δεν θα τολμούσα να αποκαλέσω τον εαυτό μου Ρώσο συγγραφέα, που συνεχίζει την παράδοση, όπως οι συγγραφείς που αναφέρατε. Λατρεύω όμως τη ρωσική λογοτεχνία». *

Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ, Ελευθεροτυπία, Παρασκευή 27 Μαρτίου 2009

Πρεμιέρες: «Τιτανικός» αύριο από το Εθνικό Θέατρο και «Γένεσις Νο 2» στο Θέατρο Τέχνης

• Το Εθνικό Θέατρο ανεβάζει αύριο στο «Πειραιώς 260», (Χώρος Δ’) την παράσταση «Τιτανικός». Ο Κωνσταντίνος Ρήγος, με 32 ερμηνευτές, αντλώντας υλικό από την ιστορία του «Τιτανικού» σκηνοθέτησε και χορογράφησε μια παράσταση με μουσική, χορό, τραγούδι και αφήγηση. Κοστούμια: Νατάσα Δημητρίου. Μουσική: Δημοσθένης Γρίβας. Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης. Δραματολόγος: Ξένια Αηδονοπούλου. Παίζουν: Αντώνης Αντωνίου, Κωνσταντίνος Ασπιώτης, Eμιλυ Κολιανδρή, Παναγιώτης Κοντονής, Γιώργος Κοτσιφάκης, Αρης Λεμπεσόπουλος, Μαρκέλλα Μανωλιάδου, Δήμητρα Ματσούκα, Σάββας Μπαλτζής, Αμάλια Μπένετ, Μαρία Ναυπλιώτου, Ιωάννα Παππά, Ελενα Τοπαλίδου, Ιωάννα Τουμπακάρη, Γιάννης Τσεμπερλίδης, Αιμίλιος Χειλάκης και οι μαθητές της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου. «Σχεδόν ένα αιώνα μετά τη βύθισή του» – σημειώνει ο Κωνσταντίνος Ρήγος – «ο Τιτανικός, σαλπάρει και πάλι. Στην ερημιά των πάγων. Ανθρωποι ή φαντάσματα ανθρώπων, χαμένα στο λευκό τοπίο. Μια σκοτεινή electro-dance-performance στα όρια της παραίσθησης».

• Στο «Θέατρο Τέχνης» (Φρυνίχου 14, Πλάκα) η ομάδα «Κανιγκούντα», ανεβάζει (23/3) το έργο του Ρώσου συγγραφέα Ιβάν Βιριπάεφ «Γένεσις Νο 2». Μετάφραση – σκηνοθεσία Γιάννη Λεοντάρη, σκηνικά – κοστούμια Θάλειας Ιστικοπούλου, μουσική Βασίλη Μαντζούκη, φωτισμοί Κορίνας Βασιλειάδου. Παίζουν: Μαρία Κεχαγιόγλου, Μαρία Μαγκανάρη, Ρεβέκκα Τσιλιγκαρίδου, Πέτρος Μάλαμας. Ο «Θεός» εμφανίζεται επί σκηνής και ανακοινώνει ότι δεν υπάρχει. Τι απομένει να πιστέψουμε; Το έργο γραμμένο το 2004 συνδυάζει την παραδοσιακή δραματουργία με το θέατρο-ντοκιμαντέρ και τον ποιητικό λόγο με το τραγούδι, μιλώντας για την κοινωνική πραγματικότητα και τα μεγάλα σύγχρονα ερωτήματα. Το μεγαλύτερο μέρος του κειμένου, όπως και τα βασικά πρόσωπα, αποτελούν δημιουργία της Αντονίνα Βελικάνοβα, μιας έγκλειστης σε ψυχιατρική κλινική της Μόσχας.

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

Χοροθεατρικός “Τιτανικός Electro dance tragedy” του Κωνσταντίνου Ρήγου από το Εθνικό Θέατρο

17/3/2009– Χοροθεατρικός «Τιτανικός»

10/1/2008

— Θεατρική «Bossa nova… live!»